Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология
Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии


III ж i ктеудег i зат ес i мдер



A. caput, itis n - бас                      Б . os, oris n – ауыз

I топтағы сын есiмдер

А . dexter, tra, trum – оң жақ          Б . albus, a, um – ақ

obliguus, a, um - қисық                              asper, era, erum – бұдырлы

osseus, a, um – сүйектiк                      coronarius, a, um – тәждiк

palatinus, a, um – таңдайлық                     iliacus, a, um – мықындық

pterygoideus, a um - қанат тәрiздi   liber, era, erum - бос

reсtus, a, um - тiк                         niger, gra, grum - қара

sinister, tra, trum – сол жақ                   sacer, cra, crum – сегiзкөздiк      

                                                               (сұйек)

thoracicus, a, um - кеуделiк           C. durus, a, um - қатты

thyr (e) oideus, a um - қалқан тәрiздi   masseter, a, um - шайнаушы

transversus, a um – көлденең                    myohyoideus, a, um – бұлшық ет       

                                                                тiл асты

venosus, a, um – веналық               palatoglossus, a, um –таңдай тiл 

                                                                                               асты

zygomaticus, a, um - беттiк

II топтағы сын ес i мдер

А . alaris, e - қанатты                           temporalis, e – самайлық

cerebralis, e- милық                            vertebralis, e – омыртқалық

cervicalis, e- мойындық                              Б. jugularis, e – алқалық

ethmoidalis, e - торлы                                   sacralis, e – сегiзкөздiк

frontalis, e – маңдайлық                             C. alveolaris, e - альвеолярлы

mandibularis, e – төменгi жақтық         buccalis, e –жақтық

maxillaris, e- жоғарғы жақтық           dentalis, e – тiстiк

nasalis, e – мұрындық                                  infraorbitalis, e - көз қарашығы

                                                                    асты

occipitalis, e - шүйделік                            mentalis, e – иек асты

orbitalis, e – кµздік                            mollis, e – жұмсақ

sphenoidalis, e – сына тєрізді                     

 

5 – сабақ

Тақырыбы: Сын ес i мдерд i ң салыстармалы және күшейтпел i шырайлары

 

Латын тiлiнде сын есiмнiң үш шырайы бар: жәй шырай, салыстырмалы шырай, күшейтпелi шырай. Латын тiлiнде сапалы сын есiмдердiң ғана шырайлары болады: кiшкентай, үлкен, терең, ақ , дөңгелек , жақсы.

Салыстырмалы шырайдың жасалу жолдары

Салыстырмалы шырай жәй шырай негiзiне m және f тектерiнде – ior жұрнағы, ал n – тегiнде ius жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы:

Жәй шырай          Салыстырмалы шырай

Longus, a, um                   longior (m,f) longius (n)

Ruber, bra, brum   rubrior, rubrius

Brevis, e                            brevior, brevius

Simplex, icis          simplicior, simplicius

Салыстырмалы шырайдың сөзд i к формасы

Салыстырмалы шырайдағы сын есiмдердiң сөздiк формасы екi жалғаулы сын есiмдер сияқты жазылады. Себебi m, f тектерiнiң жалғаулары ior , ал n- тегi - ius болып аяқталады.

Мысалы:   longior (m, f), ius (n) - ұзынырақ

Rubrior, ius - қызылрақ

Brevior, ius - қысқарақ

“Үлкен”, “кiшi”, “төмен”, “алдыңғы”, “артқы”, “жоғары” сын есiмдерiнiң салыстырмалы шырайда ќолданылып, ќазаќшаѓа жєй шырай болып аударылады.

Бұл сөздер медицина терминологиясында өте жиi қолданылады. Сондықтан сөздердi құру және пайдалануда ерекшелiктерi бар.

“Үлкен” және “кiшi” сөздерiнiң әр шырайда негiзi әр түрлi болады: жәй шырайы: magnus, a, um - үлкен, parvus, a, um - кiшкентай; салыстырмалы шырайда: major, jus -үлкен, minor, us - кiшi

2 major , jus ; minor, us салыстырмалы шырай, медицина терминологиясында жұпты анатомиялық құрылымдарды атаған кезде пайдаланады.

 Мысалы: a/a major - үлкен қанат ; a/a minor – к i ш i қанат .

Ал тақ анатомиялық құрылымдарды айтқан кезде, жәй шырайда қолданылады: foramen magnum - үлкен тесiк.

3)“Жоғары”, “төменгi”, “артқы” және “алдынғы” сын есiмдерiнiң латын тiлiнде жәй шырайдағы формасы жоқ. Сондықтан олар салыстырмалы шырайда берiледi, ал қазақ тiлiне жәй шырай ретiнде аударылады.

4) “Үлкен”, “кiшi”, “жоғарғы”, “төменгi”, “артқы”, “алдынғы” сын есiмдерi, көп сөзден тұратын терминдерде, тек қана зат есiмдi емес барлық сөз тiркесiн анықтайды. Сондықтан сөйлемде ең соңына жазылады. Мысалы: tuberculum thyroideum superius – жоғарғы қалқан тәрiздi төмпешiк.

Салыстырмалы шырайдағы сын ес i мдерд i ң ж i ктелу i

Салыстырмалы шырайдағы сын есiмдер III жiктеуде жiктеледi, iлiк септiгiнде is- жалғаумен аяқталады. Iлiк септiгiнiң жалғауы ер тегiндегi формасына жалғанады.

Nom.Sing -ior, -ius.

Gen. sing -ioris, -ioris. Мысалы: anterior, ius – anterioris.

NB – көң i л бөл i ң із.

Салыстырмалы шырайдың iлiк септiгi ұш текте де бiрдей болады.

Жалғауы -is
Nom. sing -ior
Gen. sing. салыст. шырай m, f, n
 

=                                 +

 

 

Мысалы:   Nom.sing                                Gen.sing

 

Major (m)

Major (f)                                       majoris

Majus (n)

Prosterior (m)

Prosterior (f)                     posterioris

Posterius (n)

 

I. Бер i лген сын ес i мдерд i i л i к септ i г i не қойыңдар .

Major, jus; minor, us; inferior, ius; anterior, ius; superior, ius; anterior, ius; brevior, ius; longior, ius; simplicior, ius; latior, ius; albior, ius; nigrior, ius.

 

II. Сөйлемдерд i аударып, i л i к септ i г i не қойыңдар.

Processus superior, incisura superior, foramen superius, arcus posterior, facies posterior, ligamentum posterius, sulcus major, ala major, caput majus, cornu majus et minus, labium inferius, ramus superior, incisura ischiadica major, tuberculum obturatorium posterius.

Musculus scalēnus anterior, tuberculum musculi scalēni anterioris, processus articularis superior, caput superius musculi pterygoidei lateralis, cingulum membri superioris, tuberculum mediale processus posterioris tali, tendo musculi tibialis posterioris, nervus cutaneus brachii lateralis inferior.

Жаңа сөздер

I ж i ктеудег i зат ес i мдер :

A. bursa, aef- қап, қалта                                valvula, aef     - қақпақша

pleura, aef – плевра (өкпенi жабатын        vena portae – қақпа венасы

 жұқа қабық)                                                       

II ж i ктеудег i зат ес i мдер :

A. cerebellum, i n – мишық              nervus, i m – жұйке

cerebrum, i n -үлкен ми                   nodus, i m – түйiн

encephalon, i n – бас миы                            oculus, i m – көз

ganglion, i n – жүйкелiк түйiн              ostium, i n – тесiк

I топтағы сын ес i мдер :

A. cavus, a, um - қуыстық                       Б . cutaneus, a, um- терiлiк

laryngeus, a, um –көмейлiк               ischiadicus, a, um – шонданайлық

magnus, a, um – үлкен                                  latus, a, um – кең

parvus, a, um – кiшi                            longus, a, um - ұзын

pharyngeus, a, um – жұтқыншақтық      mastoideus, a, um - емiзiктiк

profundus, a, um – терең                    squamosus, a, um - қабыршақтық

II топтағы сын ес i мдер :

A.auricularis, e құлақтық                     C. lacrimalis, e – көз жастық

dorsalis, e – арқалық                                lingualis, e - тiлдiк

facialis, e – беттiк

muscularis, e – бұлшық еттiк

parietalis, e – төбелiк

ventralis, e – iшкi жақ (вентральды)

 

Сын ес i мн i ң салыстырмалы шырайы :

A.anterior, ius – алдыңғы                        minor, us – кiшi

inferior, ius – төменгi                            posterior, ius - артқы

major, jus - үлкен                                           superior, ius – жоғарғы

 

Сын ес i мн i ң күшейтпел i шырайы

Күшейтпелi шырай жәй шырай негiзiне –issim жұрнағы мен us(m), a(f), um(n) жалғаулары жалғану арқылы жасалады.

 

 

         
Тектік жалғаулары us(m), a(f), um (n) Longissimus, a, um Brevissimus, a, um
Жәй шырай негізі Long-, brev-,
 
- issim жұрнағы - issim - issim

 


+                                       +

 

 

Ал -er – жалғауымен аяқталған сын есiмдерге күшейтпелi шырайда -rim – жұрнағы мен us, a, um тектiк жалғаулары жалғанады.

Мысалы:  ruber, a, um                            ruber-rimus, a, um.

Нег i здер i әртүрл i сын ес i м шырайлары

Әр түрлi шырайларда негiздерi толық өзгеретiн бiрнеше сын есiмдер бар.

Жәй шырай      Салыстырмалы шырай Күшейтпелi шырай

magnus, a, um                           major, ius                                maximus, a, um

parvus, a, um                minor, ius                  

     minimus, a, um

Жалпы сын ес i мдер туралы мәл i мет

Сын есiмдер түрлерi Жалғаулар саны Тектiк жалғаулары Мысалдар
Сын есiмдер I тобы 3 - us, -a, -um - er, -a, -um londus, a, um dextev, dra, trum
Сын есiмдер II тобы 3 2 1  еr, -is, -e іs, -e    -s    -ns    - x celer, is, e frontalis, e teres, etis sapiens, ntis simplex, icis
Салыстырмалы шырай 2 -ior, -ius major, jus
Күшейтпелi шырай 3 -us, -a, -um latissimus, a, um

 

 

I, II топтағы сын есiмдер, салыстырмалы және күшейтпелi шырайлар зат есiмдермен өздерiңiз бiлетiн ережелер бойынша байланысады. Ал II топтағы үш жалғаулы сын есiмдер -er, -is, -e зат есiмдермен жалпы ереже бойынша байланысады және медицина терминалогиясында олар өте сирек кездеседi.

       Бiр жалғаудан тұратын сын есiмдер зат есiмдермен ереже бойынша байланысады. Бұл сын есiмдердiң жалғауы барлық текке бiрдей болғандықтан, зат есiммен байланысқанда да бiрдей болады.

       Мысалы:   herpes (m) simplex - жәй герпес

Articulatio (f) simplex - жәй буын

                          epithelium (n) simplex - жәй эпитемий

 

Бiр жалғаулы сын есiмдер барлық II топтағы сын есiмдер сияқты III жiктеу түрiнде септеледi. Осы кезде олардың iлiк септiгi негiзi өзгередi.

                   teres               teretis                дөңгелек

                   biceps          bicipitis         екi басты

                   sapiens                sapientis        ақылды

                   simplex               simplicis                   жєй

Сын ес i мдерд i ң зат ес i мдер қатарына көшу i ( субстантивация )

       Сын есiмдер зат есiмдер қатарына көшкен кезде, қай текке ауысса сол тектiң формасы сақталады.

1. Iшек атауларындағы сын есiмдердiң зат есiмдер қатарына көшуi. Бұл кезде зат есiм қатарына көшкен сын есiмдер орта текте болады.

Мысалы: iliacus, a, um           ileum, i n - мықын iшек.

   rectus, a, um                 rectum, i n - тiк iшек.

2. Қабық атауларындағы сын есiмдердiң зат есiмдер қатарына көшуi:

- arachnoidens, a, um, arachnoidea, ae f – мидың торлы қабығы.

- conjunctivus, a, um conjunctiva, ae f – көздiң байланыстырушы 

                                                              қабығы.

- corneus, a,um, cornea, ae f - көздiң мүйiзденген қабығы.

 

Жаттығулар

1. Сөйлемдердi аударып, схемасын сызыңдар.

Os longum, os breve, ligamentum teres, ligamentum latum, cornu majus, musculus teres major; cruss osseum simplex, substantia triplex, musculus quadriceps, ductus sublingualis major, glandula alveolaris simplex, lobulus quadrangularis, glandula simplex, ductus bilifer.

2. Сөйлемдерд i аударып , схемасын сызыңдар .

A. Arcus palatoglossus, glandula sublingualis, lamina muscularis mucosae oesophāgi, musculus bronchooesophagēus, vena cerebri magna, musculus latissimus dorsi, bulbus duodēni, spatium retroperitoneale, cavum periton(a)ei, tunica muscularis oesophacgi, tunica mucosa trachēae, bronchus lobuiaris superior dexter, caput breve musculi bicipitis brachii, incisura ligamenti teritis hepitis, musculus rectococcygēus, glandula parathyr(e)oidea inferior, corpus ossis hyoidei, valvula semilunaris dextra ventriculi minor, plica transversalis recti, papilla duodēni major, spina iliғ+ca anterior superior, bronchus lobaris superior dexter.

В . Tuberculum hymeri minus, caput longum musculi bicipitis femoris, raphe perinēi, flexura duodenojejunalis, tenia libera coli et c(a)eci, musculus flexor digiti minimi brevis, ramus ascendens nervi hypoglossi, valva ileocecalis, bursa subtendinea musculi bicipitis femoris inferior, gyrus occipitotemporalis medialis, labium utěri anterius, papilla duodeni major, ostium urethrae externum, tunica muscularis vagīnae.

Жаңа сөздер


Поделиться:



Последнее изменение этой страницы: 2019-04-19; Просмотров: 300; Нарушение авторского права страницы


lektsia.com 2007 - 2024 год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! (0.05 с.)
Главная | Случайная страница | Обратная связь