THE RESULTS OF THE ACTIVITIES OF DENTAL HYGIENISTS IN THE SOUTH KAZAKHSTAN REGION OVER THE PAST TWO YEARS ARE SUMMARIZED.

 

The introduction of a new " Tariffifier of medical services" (remineralizing therapy, covering temporary teeth with fluorolac, fluoride cement application of teeth, closure of fissures with hermetic) allowed to improve the results and there was a tendency to decrease the prevalence and intensity of dental caries in the children surveyed in 2016.

Key words: caries, prophylactics, fluorine, reterherapy, sealant, dental caries.

ОӘ Ж:

«БАЛАЛАРДЫҢ АРАСЫНДА ЭНДОКРИНДІК ЖҮ ЙЕ АУРУЛАРЫНАН ТУЫНДАҒ АН МҮ ГЕДЕКТІКТІ КЕШЕНДІ САРАПТАУ ЖӘ НЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ -Ә ЛЕУМЕТТІК ТҰ РҒ ЫДА САУЫҚ ТЫРУ»

Булешова А.М., философия докторы, Доскараева П.Т., м.ғ.к., Ботабаев Н.Т., магистрант

Оң тү стік Қ азақ стан медицина академиясы, Қ азақ стан Республикасы, Шымкент қ аласы.

ТҮ ЙІН

Эндокриндік аурулар бойынша алғ ашқ ы мү гедектіктің дең гейі жыл сайын тө мендеу ү стінде. 2010-2017 жылдардағ ы эндокриндік аурулардан туындағ ан мү гедектіктік сараптау, оның жалпы орташа дең гейі 10000 балағ а шағ ып есептегенде 5, 7 оқ иғ аны тү зеді. Жалпы мү гедектіктің қ ұ рамында балалардың ү лес салмағ ы 50, 9 пайызғ а жетеді, ал қ ыздардың ү лес салмағ ы 49, 1 пайызды қ ұ рады. 10000 балағ а шағ ып есептегенде бұ л балалардың эндокриндік аурулардан туындағ ан мү гедектігі 6, 3 оқ иғ аны қ ұ раса, қ ыздардың арасында 6, 1 оқ иғ ағ а жетіп отыр. Осы мү гедектіктің қ ұ рамында бірінші ранаглық орынды гипоталамо-гипофизарлық жү йенің аурулары бірінші орынды қ амтиды (26, 2 пайыз), ал екінші орында қ ант диабетінен туындағ ан мү гедектік орналасқ ан (19, 7 пайыз).

Кілтті сө здер: эндокриндік аурулар, мү гедектік, қ ант диабеті, гипоталамо-гипофизарлық жү йе, эпидемиологиялық зерттеулер.

Тақ ырыптың ө зектілігі.

Эндокринология жеке пә н жә не ғ ылыми бағ ыты ретінде 19 ғ асырдың 2 жартысында пайда болды. Бұ л ғ ылымның бағ ыт ішкі бездердің секрециясын қ ызметін, эндокриндік бездерді шығ аратын гармондардың бір бірімен байланысын жә не организмде атқ аратын ролін кешенді атқ аратын ғ ылым болып табылады. Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымының болжамына қ арағ анда 2020 жылы 300 000 000 адам қ ант диабеті ауруымен сырқ аттанатын болады. Ал олардың 5 пайызын балалар мен жасө спірімдер қ ұ райды. Ал эпидемиологиялық зерттеулер балалар мен жасө спірімдер арасындағ ы эндокринолог аурулары ересектерге қ арағ анда 2 есе жылдам ұ лғ аюда екенін кө рсетіп отыр.

Эндокриндік аурулардан туындайтын мү гедектік мә селесі ересек адамдар арасында кең інен зерттелген. Алайда балалардың арасындағ ы мү гедектікті кешенді ғ ылыми тұ рғ ыда зерттеу ә лі кү нге қ олғ а алынбағ ын. Балалар арасындағ ы эндокриндік аурулардың даму механизмі кө птеген ерекшеліктермен сипатталады. Сондық тан балалар арасында қ алыптасқ ан эндокриндік аурулар бойынша мү гедектік профилактикасы ө зіндік ерекшеліктерді талап ететіндерге берілуі керек. Айта кететін жағ дай қ ант диабетінен туындайтын балалар мү гедектігі ә леуметтік-медициналық тұ рғ ыда зерттелмеген жә не оның профилактикасымен реабилитациялық шаралары осы кү нге дейін жасалмағ ан, осығ ан байланысты қ олғ а алып отырғ ан осы зерттеу жұ мысының ө зектілігі ө те ү лкен.

Материалдар мен тә сілдер:

Эндокринді аурулармен сырқ аттанғ ан науқ астарды зерттеудің ішкі аурулар тә жірибесіндегі қ абылданғ ан зерттеу жоспарларынан айтарлық тай айырмашылығ ы жоқ. Дегенмен, эндокринді бездер қ ызметінің бұ зылуы бірнеше, кейде кө птеген мү шелер мен жү йелердің зақ ымдалуымен ұ штасатынын есте ұ стағ ан жө н. Эндокринопатия диагноздарын қ оюдың басым кө пшілігі зертханалық жә не аспаптық ә дістермен растауды талап етуіне қ арамастан, анамнездік мә ліметтер мен физикалық зерттеу қ орытындылары маң ыздырақ болып табылады.

Эндокринопатия анамнездерінің жалпы ерекшеліктерінің ішінде ескеретін жә йт, қ антты диабет пен бірқ атар басқ а да ауруларды есептемегенде, эндокринді патологиялардың кө пшілігі жиі салыстырмалы жастық шақ та дамиды. Кө птеген эндокринді бездер қ ызметінің бұ зылуы кезінде дене салмағ ы, сыртқ ы келбет, физикалық белсенділік пен жыныс қ ызметі ө згереді. Ә йелдерде жү ктілік пен босану фактісінің болуы жорамалды анамнез ретінде ауыр эндокринді патологияның бар екеніне кү мә н тудырады. Эндокринді сырқ ат жө нінде анамнез жинау барысында талқ ылануғ а тиіс маң ызды сұ рақ тар тө мендегі 1.1 кестеде кө рсетілген.

Клиникалық тә жірибеде кең тарағ ан кө птеген ауруларда нақ ты диагноз қ оюда, отбасылық анамнездің маң ызы шектеулі деуге болады (қ антты диабеттің 2 типінен басқ а). Бұ л эндокринопатиялардың басым кө пшілігі тұ қ ым қ уалайтын аурулар емес, тұ қ ым қ уалауғ а бейім патологиялар болуына байланысты болса керек.

Кө птеген эндокринді патологияларғ а тә н бірың ғ ай анамнез мә ліметтеріДене салмағ ының азаюы (жиі айқ ын) Дене салмағ ының кө беюі (сирек айқ ын) Сырт келбеті мен психикасының ө згеруі Менструальды циклдің бұ зылуы Бедеулік Либидоның тө мендеуі Эректильді дисфункция Галакторея Тер бө лінуінің бұ зылуы (тершең дік, терінің қ ұ рғ ақ тығ ы) Шаш ө судің бұ зылуы (гипертрихоз, шаштың кө п тү суі) Кардиомиопатия (ырғ ақ тың бұ зылуы, жү рек жеткіліксіздігі) Артериялық қ ан қ ысымының ө згеруі (гипотензия, гипертензия) Тамақ тану тә ртібінің бұ зылуы (анорексия, булимия) Бұ лшық еттік ә лсіздік Сү йектердің сынуы Ө судің тежелуі Эндокринді сырқ аттың отбасылық анамнез.

Балалар эндокринологиясы тә жірибесінде тұ қ ым қ уалайтын аурулардың ү лестік салмағ ы айтарлық тай жоғ ары. Дегенмен, бірқ атар тұ қ ым қ уалайтын эндокринопатиялар, алғ аш рет ересек жаста да басталуы мү мкін (кө птеген эндокринді неоплазия синдромы).

Соң ғ ы нә тижелер.

Соң ғ ы 20 жылда эндокриндік аурулардың кү рт жасаруы байқ алуда. Ә сіресе, қ ант диабеті ауруы 3-5 жастағ ы, ал кей жағ дайда ө мірінің бірінші жылындағ ы балаларда туындау оқ иғ алары жиілеп кетті.

 

Сурет - 1. ОҚ О балалары арасындағ ы қ ант диабеті ауруының таралуы мен 2010-2017 жылдардағ ы қ алыптасу реті (1000000 балағ а балап есептегенде).

 

Осы ауруғ а шалдық қ андардың ең ү лкен ә леуметтік тобын 10-14 жастағ ы балалар қ ұ райды. Қ ант диабетінің І тү рлемесінің таралу дең гейі балалардың 1000 000 балап есептегенде 62, 52 оқ иғ аны қ ұ рап отыр. Ал, оң тү стік Қ азақ стан облысы балаларының арасында оның дең гейі 2010 жылы 60, 93 оқ иғ аны қ ұ раса, 2017 жылы 61, 57 оқ иғ ағ а жетіп отыр (1 сурет).

Балалар арасындағ ы қ ант диабетінің олардың жыныстық ерекшеліктеріне байланысты қ алыптасу ерекшеліктерін зерттеу қ ыздар мен ұ лдардың арасындағ ы қ ант диабетінің қ алыптасуында біршама айырмашылық тар бар екендігі анық талды (2 сурет).

Сурет 2 – Ә р ұ лттың балалары арасындағ ы қ ант диабетінің жыныстық таралу ерекшеліктері (1000000 балап есептегенде).

 

Қ азақ ұ лтының балаларының қ ант диабетіне шалдығ ып, сырқ аттану дең гейі 1000000 балағ а шағ ып есептегенде 57, 93 %₀₀₀ қ ұ раса, ө збек ұ лты балаларының сырқ аттану дең гейі 58, 01 %₀₀₀ тү зеп отыр. Кө рсеткіштер арасындағ ы айырмашылық нақ тылығ ы анық тала қ оймайды. Осы екі ұ лт қ ыздарының сырқ аттылық кө рсеткіштерінің дең гейі (63, 16%₀₀₀ мен 63, 54%₀₀₀) балаларының сырқ аттылық кө рсеткішінің (60, 87%₀₀₀ жә не 60, 92%₀₀₀) дең гейлерінен біршама жоғ ары екендігі байқ алады. Ал европоидтық ұ лттарының ұ л балаларының қ ант диабетімен сырқ аттылық кө рсеткіші (64, 09%₀₀₀) олардың қ ыздарының сырқ аттылық кө рсеткішінен (61, 82%₀₀₀) нақ ты жоғ ары болып қ алыптасқ ан. Жалпы европоидтық ұ лттың балалары арасындағ ы қ ант диабеті ауруының таралу дең гейі (62, 38%₀₀₀) азиаттар балаларының сырқ аттылық кө рсеткіштерінен (60, 87 жә не 60, 92%₀₀₀) нақ ты жоғ арыболып шық ты (р< 0, 001).

Алайда, ОҚ О ауданнында тұ ратын балалардың мү гедектік кө рсеткішінің дең гейі бірдей болып қ алыптаспағ ан. Бұ л жерде мү гедектік кө рсеткішінің дең гейі мен сырқ аттылық кө рсеткіші арасындағ ы арақ атынас тығ ыздығ ы байқ алады. Шымкент қ аласы балалары арасындағ ы эндокриндік аурулардан туындағ ан мү гедектік кө рсеткіші (1, 82-1, 83%₀₀₀), аудандық балалар кө рсеткішінен (1, 68%₀₀₀-ден 1, 73 %₀₀₀ге дейін) айтарлық тай жоғ ары болып шық ты.

 

Сурет 3 – ОҚ О балаларының мү гедектік кө рсеткішінің гендерлік ерекшеліктері.

 

Оның басты себебі, қ алалық балаларғ а кө рсетілетін ә леуметтік-медициналық кө мек сапасның жоғ арылылығ ы мен тү сіндіруге болады.

Ер балалардың эндокриндік жү йе ауруларына байланысты мү гедектігі (1, 85%₀₀₀), қ ыздардың мү гедектігінен (1, 69%₀₀₀) айтарлық тай жоғ ары болып шық ты. Қ алалық ер балалардың мү гедектік кө рсеткіші ауылдық балалар кө рсеткішінен 0, 12%₀₀₀ жоғ ары болса қ алалық қ ыздардың кө рсеткіші ауылдық қ ыздар кө рсеткішінен 0, 6%₀₀₀ артық болып шық ты.

Қ орыта келе айтатынымыз, балалар арасында қ алыптасқ ан мұ гедектіктің қ ұ рамында эндокриндік жү йе ауруларынан туындайтын мү гедектіктің ү лес салмағ ы 6, 2% қ ұ райды жә не таралу жиілігі 10000 балағ а шағ ып есептегенде 1, 6 оқ иғ аны қ ұ райды. Оның қ ұ рамында ер балалардың ү лес салмағ ы 52, 4% қ ұ райды, ал қ ыздардың ү лес салмағ ы 47, 6% дейін жетеді. Жастық топтардың ішінде 8-14 жастағ ылардың ү лес салмағ ы басым (44, 7%) жә не осы топтағ ы мү гедектіктің дең гейі 1, 8‰0 дейін жетеді.

Балалардың арасында эндокриндік аурулардан туындағ ан мү гедектіктің ең басты себебі гипоталамо-гипофизарлық жү йе аурулары болып табылады. Олардың ү лес салмағ ы 37, 5 пайызғ а жетеді. Екінші рангалық орында қ ант диабеті аурулары орналасқ ан. Бұ л аурудың балалардың эндокриндік аурулар борйынша туындағ ан мү гедектігінің 26, 6 пайызын қ ұ райды. Ал бү йрек ү сті безінің аурулары мү гедектің 15, 6 пайызын тү зейді. Одан кейінгі рангалық орындарда жыныс жү йесінің дамуының бұ зылысы (4, 7 пайыз), басқ а рубрикаларда кө рсетілген эндокриндік бездердің аурулары (3, 1 пайыз) орналасқ ан.

Эндокриндік жү йесінде аурулары бар мү гедек балалардың реабилитациясы жү зеге асыруда бірінші кезекте медициналық шараларды жү зеге асыру қ ажет. Оның қ ұ рамында фармакотерапия, хирургиялық орталық, физиотерапевтік ә дістер, фито жә не психо терапия, емдеу, дене тә рбиесі жә не массаж болуы тиіс. Бұ л аурулардың арасында міндетті тү рде диспансеризация жү ргізілуі тиіс жә не олардың оқ у, тә рбие жұ мыстары бірқ алыпты жү зеге асырылуы тиіс.

Осығ ан орай, балалардың арасында тарағ ан эндокриндік аурулардан туындайтын мү гедектік ү немі мониторлық бақ ылауғ а алынуы тиіс. Қ ол жеткізген нә тижелердің кө мегімен олардың арасында медициналық -ә леуметтік реабилитация шаралары жү зеге асырылуы тиіс.

Жә не де, мү гедектікке ұ шырағ ан балалардың арасында ә рбір жеке тұ лғ ағ а арналғ ан реабилитациялық бағ дарламалар жасалынуы қ ажет, бұ л бағ дарламада балалардың жынысы мен жасы жә не эндокриндік аурулардың тү рлері есепке алынуы қ ажет.

Зерттеу барысында қ ол жеткізген ғ ылыми нә тижелерге сү йене отырып, эндокриндік аурулары бар балаларғ а емдеу профилактикалық шараларды белсенді тү рде жү зеге асыру жә не ә леуметтік ортағ а оларды бейімдеу жұ мыстары қ атаң қ адағ алауғ а алынуы қ ажет.

 

Қ ОЛДАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР:

1. Европейская стратегия «Здоровье и развитие детей и подростков». — ВОЗ, 2005. — С. 23

2. Аристархов В.Г., Кириллов Ю.Б., Аристархов Р.В., Угольников Е.В. Новое в лечении подострого тироидита / Материалы IV Всероссийского конгресса эндокринологов «Актуальные проблемы современной эндокринологии» СПб. - 2001. - С. 262.

3. Дедов И.И. Алгоритм диагностики и лечения болезней эндокринной системы: руководство для врачей М. - 1995. - 256 с.

4. Александрова В.К. Прогрессирование диабетической ретинопатии при быстрой компенсации углеводного обмена у подростков // Сахарный диабет- 2000, № 2. С. 61-62.

5. Аметов А. и др. Как научиться жить с диабетом. М.: Интерпракс — 1991. - 109 с.

6. Балаболкин М.И. Сахарный диабет: возможно ли обуздать его распространение и частоту поздних сосудистых осложнений? // Терапевтический архив 1993, № 10. - С. 4-9.

7. Балаболкин М.И. Эндокринология. М.: Универсум паблишинг - 1998. -584 с.

8. Балаболкин М.И. Диабетология. М.: Медицина - 2000. - 672 с. Балаболкин М.И., Клебанова Е.М., Креминская В.М. Дифференциальная диагностика и лечение эндокринных заболеваний: руководство. - М.: Медицина - 2002. - 752 с.

РЕЗЮМЕ

⇐ Предыдущая12345678910Следующая ⇒

Поделиться: