Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология
Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии


Ботабаев Н.Т., магистрант



Оң тү стік Қ азақ стан медицина академиясы, Қ азақ стан Республикасы, Шымкент қ аласы.

ТҮ ЙІН

Қ алқ анша безінің ауруларынан туындағ ан мү гедектіктің дең гейі жалпы мү гедектіктің 18, 9 пайызғ а дейін жетеді жә не ү шінші рангалық орында орналасқ ан. Тө ртінші рангалық орында бү йрек ү сті безінің ауруларынан туындағ ан мү гедектік жайғ асқ ан. Оның ү лес салмағ ы 16, 4 пайызғ а жетеді. Бесінші рангалық орында ө зге рубрикада кө рсетілген эндокриндік бездердің аурулары орналасқ ан. Олардың жалпы мү гедектік қ ұ рамындағ ы ү лес салмағ ы 10, 5 пайызғ а дейін жетеді. Алтыншы орында жыныстық жү йенің дамуын қ амтамасыз ететін бездердің ауруларынан қ алыптасқ ан мү гедектік жайғ асқ ан жә не 4, 7 пайызды қ ұ райды. Полигландулярлық қ ызметтің бұ зылуы жалпы эндокриндік аурулардан туындайтын мү гедектіктің 2, 4 пайызын қ ұ рап, жетінші рангалық орында тұ рақ тағ ан. Қ алқ анша безінің жанында орналасқ ан эндокриндік бездің аурулары 0, 8 пайызғ а дейін жетеді жә не 8 рангалық орынды қ амтиды.

Кілтті сө здер: қ алқ анша безі аурулары, жалпы мү гедектік, эндокринді жү йе аурулары, реабилитациялық шаралар, профилактика, балалар мү гедектігі.

Ө зектілігі.

Эндокриндік аурулардан туындайтын мү гедектік мә селесі ересек адамдар арасында кең інен зерттелген. Алайда балалардың арасындағ ы мү гедектікті кешенді ғ ылыми тұ рғ ыда зерттеу ә лі кү нге қ олғ а алынбағ ын. Балалар арасындағ ы эндокриндік аурулардың даму механизмі кө птеген ерекшеліктермен сипатталады. Сондық тан балалар арасында қ алыптасқ ан эндокриндік аурулар бойынша мү гедектік профилактикасы ө зіндік ерекшеліктерді талап ететіндерге берілуі керек. Айта кететін жағ дай қ ант диабетінен туындайтын балалар мү гедектігі ә леуметтік-медициналық тұ рғ ыда зерттелмеген жә не оның профилактикасымен реабилитациялық шаралары осы кү нге дейін жасалмағ ан, осығ ан байланысты қ олғ а алып отырғ ан осы зерттеу жұ мысының ө зектілігі ө те ү лкен.

Қ азақ стан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қ азақ станның ә лемнің дамығ ан 30 мемлекетінің қ атарына кіруі жө ніндегі Қ азақ стан − 2050 Стратегиясы қ алыптасқ ан мемлекеттің жаң а саяси бағ ыты атты Жолдауының басты мақ сатына қ ол жеткізу ү шін атқ арылып отырғ ан денсаулық сақ тау Министрлігінің қ ызметі заманауи жә не тиімді денсаулық сақ тау жү йесін қ ұ ру арқ ылы азаматтардың денсаулығ ын жақ сартуғ а бағ ытталғ ан.

Қ азақ стан республикасы халқ ының денсаулығ ын сипаттайтын медициналық -демографиялық кө рсеткіштердің дұ рыс жә не оң ды бағ ытта даму ү рдісі байқ алатындығ ын атап ө туге болады. Тұ рғ ындардың туу кө рсеткішінің дең гейі 1000 адамғ а шақ қ анда 22, 69-дан (2012 жылы) 23, 13-ге (2017 жылы) дейін артқ ан, ө лім-жітім кө рсеткіші 1000 халық қ а шақ қ анда 8, 51-ден (2010 жылы) 7, 57-ке дейін (2017 жылы) тө мендеген (2017 жылы – 7, 98). Тұ рғ ын халық тың табиғ и ө су коэффициенті 1000 халық қ а шақ қ анда 15, 56-ке (2017 жылы) дейін (2012 жылы – 14, 18, 2013 жылы – 14, 75) ұ лғ айғ ан.

Республиканың барлық ө ң ірлерінде эндокринологиялық қ ызметтер қ ұ ру халық тың мамандандырылғ ан жә не жоғ ары мамандандырылғ ан медициналық кө мекке қ олжетімділігін жақ сартуғ а мү мкіндік берді. 2010− 2017 жылдардағ ы кезең де қ ант диабетін ерте анық тау саны 2 есеге ө сті. Озық технологияларды енгізу асқ ынулар мен эндокринологиялық аурулардан туындайтын мү гедектік пен ө лім-жітімнің дең гейін айтарлық тай тө мендетті, бұ л толық қ анды ең бекпен белсенді ө мір сү руге оралғ ан пациенттер санының артуына алып келді.

Материалдар мен тә сілдер.

Науқ асты қ арау барысында диагнозы тү сінікті аурулар Кушинг синдромы, Акромегалия, Грейвс ауруы, Тернер синдромы, Аддисон ауруы сияқ ты кө птеген эндокринопатиялардың айқ ын клиникалық симптоматикасының науқ астың писхикалық ерекшеліктерімен бірігуі, дә рігерде диагностикалық концепцияның бірден, науқ асты алғ аш қ арағ анынан бастап қ алыптасуына септігін тигізеді жә не диагноз қ оюда маң ызды кейбір шағ ымдарды науқ астың ө зі айтпауына байланысты, дә рігер сұ растыруды белсенді тү рде жү ргізеді. Дегенмен, кейде тіпті тә жірибелі эндокринологтың алғ ашқ ы қ орытындысы гормональды зерттеу нә тижесі бойынша да дә лелденбейтін кездер болады (мысалы, гипотиреоз).

Эндокринді ауруларды диагностикалауда жіберілетін қ ателіктерді 4 топқ а бө луге болады:

1. Айқ ын клиникалық симптоматиканы елемеу, бұ л жиі кездесетін қ ателік Кушинг синдромы мен акромегалия кезінде жіберіледі, себебі баяу дамитын клиникалық симптоматика жиі «жасқ а байланысты» ө згерістер немесе жеке дара симптомдар (артериялық гипертензия, семіздік, анемия), тіпті жеке аурулар ретінде қ абылданады.

2. Зертханалық зерттеу ә дістерінің маң ыздылығ ын асыра бағ алау.

Гормондар дең гейін «кез-келген жағ дайғ а» тексере салу, зертханалық мә ліметтерді абсолюттік диагностикалық маң ыздылық қ а ә келеді. Гормональды зерттеудің нә тижелерін талқ ылауда жиі жіберілетін қ ателіктердің кө зі материалды жинау ережелерін елемеу (консерванттарды, антикоагулянттарды жә не т.б. қ осу), сонымен қ атар гормональды зерттеу ә дістемесін сақ тамау болып табылады.

3. Аспаптық зерттеу ә дістерінің маң ыздылығ ын асыра бағ алау.

Жиі сырқ аттың клиникалық кө рінісін талдамай жә не қ ажетті гормондар дең гейін анық тамай, бү йрек ү сті бездері мен аналық бездердің УДЗ, бү йрек ү сті бездерінің жә не бастың компьютерлік немесе магнитті-резонансты томографиясын ө ткізу, сә йкес мү шелердің патологиясы жө нінде нақ ты емес қ орытынды жасауғ а негіз болып табылады. Сонымен қ атар, анатомиялық қ ұ рылымның орналасу тү рлері немесе қ алыпты жағ дайдан сә л ғ ана ауытқ уы патологиялық ү рдіске тура кө рсеткіш болып, дамымағ ан жоқ сырқ аттың диагнозын қ оюғ а ә келеді.

4. Эндокриндік патологияны тапжылмай іздеу. Жиі зат алмасуында

конституциональды ерекшеліктері бар, астениялық белгілері, вегетативті жә не алиментарлы бұ зылыстары, дә рі-дә рмектерді шектен тыс қ абылдайтын, невроздар мен тү рлі психикалық бұ зылыстары бар адамдарда эндокринді сырқ аттарды табандылық пен іздеу іске асады. Бұ л жағ дайды жү йесіз кө птеген гормональды жә не аспаптық зерттеулерді жү ргізу ушық тырады, мұ ндай науқ астардың кө пшілігінде, кейде негізгі сырқ атпен патогенетикалық байланысы жоқ, клиникалық мағ ынасыз болмашы ауытқ улар анық талады.

Соң ғ ы нә тижелер.

Қ алқ анша безінің патологиялары балалар организмінде ә ртү рлі нозологиялар тү рінде ұ шырасады. Қ алқ анша безінің иод микроэлементінің жетіспеушілігінен туындау оқ иғ алары ОҚ О жиі кездеседі. Оң тү стік Қ азақ стан облысының 13 ә кімшілік аудандарындағ ы жә не қ алаларындағ ы иодтың тапшылығ ынан туындағ ын сырқ аттылық 27, 4 %000 – ден 39, 54 %000-дейін жетеді. Қ алқ анша безінің аурулары ОҚ О аумағ ындағ ы ә кімшілік аудандарда ә ртү рлі дең гейде таралғ ан. Сондық тан бұ л ауруларды сырқ аттылық дең гейіне қ арай ү ш эпидемиологиялық аудандарғ а жіктедік. І –қ алқ анша безінің орташа дең гейде қ алыптасқ ан сырқ аттылық кө рсеткіші бар аудандар; ІІ – қ алқ анша безінің жоғ ары дең гейде қ алыптасқ ан сырқ аттылық кө рсеткіші бар аудандар; ІІІ – қ алқ анша безінің толық кө рсеткіші тү зелген аудандар қ атары анық талды.

І топқ а қ алқ анша безінің аурулары 1000000 балағ а шақ қ анда эндемиялық зоб ауруы бойынша 300-399, 9%000 болып тү зелген аудандар жатқ ызылды. Бұ л топқ а Тү лкібас (392, 64%000), Сайрам (398, 16%000) жә не Тө леби (397, 63%000) аудандары жатқ ызылды. Бұ л аудандарда туа біткен гипотефоз (3, 68%000; 3, 62  %000 жә не 3, 57%000), диффуздық токсикалық зоб ауруы (1, 29%000, 1, 21%000, 1, 19%000), аутоиммундық тиреоидит ауруы (8, 79%000, 8, 81%000 жә не 8, 72%000). Ө зге аудандардың кө рсеткіштерінен айтарлық тай тө мен.

ІІ топқ а жатқ ызылғ ан аудандарда эпидемиялық зоб ауруының дең гейі 400, 0 – 499, 9%000 аралығ ында орналасқ ан. Олардың қ атарына Шымкент, Кентау, Туркестан қ алалары, Қ азығ ұ рт, Сарыағ аш, Ордабасы, Созақ аудандары жатқ ызылды. Осы топтағ ы елді мекендерде туа біткен гипотиреоздың таралу дең гейі 4, 00%000-ден 4, 99%000 дейін жетеді. Ал диффузды токсикалық зоб ауруының таралу дең гейі 1, 00%000-ден 1, 99 дейінгі аралық та тү зелген болып шық ты.

Аутоиммундық тиреоид ауруы ІІ топқ а жататын аудан тұ рғ ындарының арасында 9, 00 %000-ден 9, 99 %000 дейінгі аралық та тү зелген болып шық ты.

ІІІ топқ а жатқ ызылғ ан ә кімшілік аудандардағ ы тұ рғ ындардың қ алқ анша безі ауруларымен сырқ аттануы ө те жоғ ары. Олардың арасында Арыс, Бә йдібек, Отырар, Мақ тарал, Шардара аудандары бар. Бұ л ә кімшілік аудандарда тұ рғ ындарды сапалы сумен қ амтамасыз етілу дең гейі тө мен, мақ та ө ндірісінде пестицидтер кең інен қ олданылады жә не иодтың тапшылығ ы аса жоғ ары. Иодты қ абылдау дең гейі осы тұ рғ ындар арасында кү ніне 32, 9 мкг-нан аспайды.

 

Сурет 1 – ОҚ О балаларының эндокриндік ауруларғ а байланысты мү гедектікке шалдығ у оқ иғ аларының 2010-2017 жылдарындағ ы дең гейі мен даму бағ ыты (100000 балағ а шақ қ анда)

 

Сурет 2 – Эндокриндік аурулардан ОҚ О балаларының мү гедектік оқ иғ аларының жастарына қ арай таралу ерекшеліктері (% есептегенде).

 

Зерттеу барысында осы аудан тұ рғ ындарының арасындағ ы эндемиялық зоб ауруымен сырқ аттану дең гейі 500, 0%000 –ден 599, 9%000 дейін жетеді. Туа біткен гипотереоз 5, 00%000-ден 5, 99%000 дейін аралық та орналасқ ан. Диффуздық токсикалық зоб ауруының таралу дең гейі 2, 0%000-ден 2, 99%000-ге дейін жетсе, аутоиммундық тиреоидит 10, 00%000-ден 10, 99%000 дейінгі аралық та орналасқ ан.

Қ ол жеткізген зерттеу нә тижелері қ алқ анша безінің ауруларымен сырқ аттану дең гейі иод микроэлементін қ олдану дә режесімен тікелей байланысты екендігін кө рсетеді. Сондық тан иод тапшылығ ына қ арсы жү ргізілетін профилактикалық шараларды барынша жетілдірудің маң ыздылығ ын айта кету қ ажет.

ОҚ О балаларының барлық аурулар класы бойынша қ алыптасқ ан мү гедектігі 2010 жылы 1000000 балағ а шақ қ анда 81, 97 оқ иғ аны қ ұ раса, 2017 жылы 82, 03 оқ иғ аны қ ұ рады. Эндокриндік жү йе ауруларынан туындағ ан мү гедектіктің дең гейі 1, 79 %000 (2010 жыл) 1, 76 %000 дейін тө мендеді. (1 сурет).

ОҚ О балаларының эндокриндік жү йе ауруларынан туындайтын мү гедектік кө рсеткішінің 22, 5 % 0-3 жастағ ы балалардың ү лесіне тисе, 4-7 жастағ ылардың ү лесіне 20, 3 %, 8-14 жастағ ылардың ү лесіне 40, 5 %, ал 15-17 жастағ ы балалардың ү лесіне 16, 7 % тиесілі болып шық ты. Қ алалық балалардың мү гедектік кө рсеткіші 0, 3 жаста 24, 9% болса, 4-7 жастағ ы балаларда 23, 7%, 8-14 жастағ ы балалардың мү гедектік кө рсеткіші 38, 2 % -ғ а жетсе, 15-17 жастағ ылар арасында 17, 89 % -ды қ ұ райды.

 

Сурет 3– Қ алалық жә не ауылдық жердегі балалардың эндокриндік жү йе ауруларына байланысты мү гедектігі.

 

0-3 жаста 20, 38 %00 болса, 4-7 жас аралығ ында 18, 55 %00-ғ а дейін тө мендейді, ал 8-14 %00 аралығ ында оның дең гейі барынша жоғ арыласа (38, 5 %00), 15-17 жастағ ы балаларда 14, 93 %00 дейін қ айта тө мендеді. Сонымен, балалардың эндокриндік жү йе ауруларына байланысты туындайтын мү гедектігінің қ алыптасу заң дылығ ы ауылдық жә не қ алалық елді мекендерде бірдей деуге болады.

Сурет 4 – Эндокриндік жү йе ауруларынан туындағ ан мү гедектік кө рсеткішінің гендерлік қ ұ рамы (% есептегенде)

 

Эндокриндік жү йе аурулары бойынша мү гедектік кө рсеткішінің гендерлік қ ұ рамын зерттеу мынандай заң дылық тарды кө рсетті (4 сурет). 4-6 жас пен 16-17 жастағ ы мү гедектіктердің кө пшілігін қ ыздар тү зесе, 1 жасқ а дейінгі, 2-3 жастағ ы, 7-9 жастағ ы, 10-12 жә не 13-15 жастағ ы мү гедектер топтарында ер балалардың басымдылығ ы байқ алады (4 сурет). Алайда, мү гедектік кө рсеткішінің қ ұ рамында ер балалар басым болса, жастық қ ұ ралуда 10-12, 13-14 жә не 16-17 жастағ ы балалардың ү лес салмағ ы артық болып шық ты.

Қ алқ анша безі жанындағ ы органның ауруларынан туындағ ан мү гедектіктің ү лесі 3, 2 % қ ұ раса, осы нозология бойынша ер балалардың мү гедектік кө рсеткішінің қ ұ рамындағ ы ү лес салмағ ы 2, 9 %, ал қ ыздардың ү лес салмағ ы 7, 1% тү зеді. Қ ант диабетінің мү гедектіктің нозологиялық қ ұ рамындағ ы ү лес салмағ ы 19, 9 % қ ұ раса (балалардың ү лес салмағ ы 26, 8 %, қ ыздардың ү лес салмағ ы 12, 0%), қ алқ анша безінің ү лес салмағ ы 18, 7 % (қ ыздардың ү лесі 25, 7%, ұ лдардың ү лес салмағ ы 12, 5%). Бү йрек ү сті ауруларынан туындағ ан мү гедектіктің ү лес салмағ ы 16, 4% болса, ер балалардың ү лес салмағ ы 17, 2 % болып шық ты. Гипоталомдық -гипофизорлық жү йе ауруларынан туындағ ан мү гедектіктің ү лес салдмағ ы 26, 2 % -ды қ ұ рады. Бұ л жерде ер балалардың ү лес салмағ ы 37, 5 %, қ ыздардың ү лес салмағ ы 13, 8% тү зеп отыр. Полигландулярлық қ ызметтің ауытқ уы бар болғ аны 4, 9 % қ ұ раса, ер балалардың ү лесіне оның 4, 7%, қ ыздарғ а – 5, 2% тиесілі болып шық ты. Ө зге рубрикаларда есепке алынатын эндокриндік жү йе ауруларының ү лес салмағ ы 10, 7% тү зеп отыр. Олардың ішінде ер балалардың ү лес салмағ ы 3, 1% болса, қ ыздардың ү лес салмағ ы 19 % жетті.

Қ ОЛДАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР

1. Европейская стратегия «Здоровье и развитие детей и подростков». — ВОЗ, 2005. — С. 23

2. Аристархов В.Г., Кириллов Ю.Б., Аристархов Р.В., Угольников Е.В. Новое в лечении подострого тироидита / Материалы IV Всероссийского конгресса эндокринологов «Актуальные проблемы современной эндокринологии» СПб. - 2001. - С. 262.

3. Дедов И.И. Алгоритм диагностики и лечения болезней эндокринной системы: руководство для врачей М. - 1995. - 256 с.

4. Александрова В.К. Прогрессирование диабетической ретинопатии при быстрой компенсации углеводного обмена у подростков // Сахарный диабет- 2000, № 2. С. 61-62.

 

РЕЗЮМЕ


Поделиться:



Последнее изменение этой страницы: 2019-06-09; Просмотров: 212; Нарушение авторского права страницы


lektsia.com 2007 - 2024 год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! (0.026 с.)
Главная | Случайная страница | Обратная связь