Булешова А.М., доктор философии, Аймаков М.М., магистр, Абдукариев А.Е., магистр

Оң тү стік Қ азақ стан медицина академиясы, Қ азақ стан Республикасы, Шымкент қ аласы.

 

ТҮ ЙІН

Алғ аш рет Шымкент қ аласы тұ рғ ындарының арасында пульмонологиялық аурулар мен бронх демікпесі ауруларының таралуы мен оны туындататын қ ауіптің себептердің эпидемиологиясы зерттелді. Дә лелді медицина ә дістеріне сү йене отырып, тыныс алу органдырының қ ызметіне қ атер тө ндіретін ә леуметтік-гигиеналық себептердің ә серіне ұ шырайтын тұ лғ алардың денсаулығ ына тү сетін шартты қ ауыптілік анық талды.

Бронх демікпесі ауруларының таралуына алып келетін негізгі қ ауіпті себеп ретінде темекіге тә уелділіктің Шымкент қ аласы тұ рғ ындары арасындағ ы таралуы сарапталды. Осы патологияның басталу кезең ін анық тауғ а аса қ олайлы ұ йымдастырушылық ә дістердің тиімділігі анық талды.

Зерттеу нә тижелерін сараптау бронх демікпесі ауруларының эпидемиологиясын анық тауғ а жә не Шымкент қ аласындағ ы басты қ ауіп-қ атерлерін нақ ты етіп кө рсетуге жә не профилактикалық бағ дарламаны дұ рыс бағ ытта ұ йымдастыруғ а жол ашты.

Нә тижесінде, Шымкент қ аласындағ ы тұ рғ ындардың арасында пульмонологиялық аурулардың таралу дең гейі аурудың жасына, темекіге тә уелділік дә режесіне, экологиялық жағ дайдың қ ауырттылығ ына жә не емханалық кө мектің сапасына тікелей байланысты екенін кө руге болады.

Кілітті сө здер: Шымкент қ аласы, пульмонологиялық аурулар, тыныс алу органдары, ә леуметтік гигиеналық себептер, темекіге тә уелділік, эпидемиология.

Зерттеудің ө зектілігі. Пульмонологиялық аурулар жер беті тұ рғ ындарының ө лім туғ ызу себептері ішінде тө ртінші рангалық орындағ ы ауру болып табылады. Ал бронх демікпесін тұ рғ ындардың денсаулығ ына аса ү лкен қ ауіп тө ндіріп отырғ ан ә леуметтік манызы ү лкен патологиялардың қ атарына жатқ ызуғ а болады. Пульмонологиялық аурулардың профилактикасын белсендіру мақ сатында ә лемдік дең гейде кешенді профилактикалық жә не емдеу бағ дарламасы жасалғ ан.

Кө птеген адамдар ұ зақ мерзім осы аурудан уақ ытша жә не тұ рақ ты ең бекке жарамсыз болып, мү гедекке айналады жә не бұ л сырқ аттың асқ ынуына байланысты ерте жастан ө лімге ұ шырайды. Ал бронх демікпесіне байланысты жалпы жә не алғ ашқ ы сырқ аттылық дең гейі арту ү стінде екендігі кө птеген авторлардың ең бегінен байқ алады.

Тұ рғ ын халық тың денсаулығ ындағ ы жағ дай бірінші кезекте оғ ан айтарлық тай ү лес қ осатын ә леуметтік маң ызы ү лкен аурулардың таралуы мен олардан туындайтын аурушаң дық, мү гедектік жә не ерте жастан ө лім кө рсеткіштерінің дең гейіне тікелей байланысты. Республиканың тә уелсіздік жылдары халқ тың денсаулық кө рсеткішіне басым ә серін тигізетін аурулардың біріне пульмонологиялық ауруларды жатқ ызуғ а болады.

Бронх демікпесі ең бекке жарамды жастағ ы тұ рғ ындардың уақ ытша жә не тү пкілікті ең бекке жарамсыздығ ын барынша жоғ ары дең гейде қ алыптастырып, мү гедектік пен ө лім-жітім оқ иғ аларын тоқ таусыз арттыруда [6, 7]. Дү ниежү зілік Денсаулық Сақ тау Ұ йымы сарапшыларының болжамдауына қ арағ анда 2020 жылы жер бетінде туындайтын ө лім оқ иғ аларының қ алыптастырушы себебі ретінде пульмонологиялық аурулар ү шінші рангалық орынды иеленеді екен.

Ал Бү кіл ә лемдік банк сарапшылары жасағ ан болжамда пульмонологиялық ауруларғ а байланысты экономикалық шығ ын алдағ ы 20 жылда 2, 5 есеге артады. Ресми медициналық -статистикалыфқ деректергше қ арағ анда біздің елімізде пульмонологиялық ауруларғ а шалдық қ андар саны 2450000 адамнан асады, ал жеке авторлардың зерттеу нә тижелері осы ауруғ а шалдық қ андар саны ресми деректердегі мә ліметтерден 10 есе жоғ ары екендігін кө рсетеді.

Ресми деректер мен ғ ылыми зерттеу жұ мыстарының нә тижелік кө рсеткіштері арасындағ ы айырмашылық тардың осыншама жоғ ары болуына бірінші кезекте бұ л патологиялардың диагностикасының тым кеш қ ойылатындылығ ында жә не оның кө бнесе созылмалы тү рлерінің ресми есепке алынуында болып отыр.

Денсаулық сақ тау Министрлігінің ресми деректеріне қ арағ анда Қ азақ станда 2014 жылы пульмонологиялық аурулармен сырқ аттанушылық дең гейі 100000 адамғ а балап есептегенде 1678, 93 оқ иғ аны қ ұ рағ ан, ал 2016 жылдың деректі мә ліметтеріне қ арағ анда бұ л кө рсеткіштің дең гейі 1702, 41 ‰ дейін артқ ан. Жер бетінде пульмонологиялық аурулардың диагностикасы, емдеу шаралары мен реабилитациясы жыл ө ткен сайын жетілу ү стінде.

Бірақ аталмыш жетістіктер бронх демікпесі ауруларымен ауыру кө рсеткішінің тө мендеуіне ық пал ете қ ойғ ан жоқ. Оғ ан алып келген басты қ ауіпті себептерге осы аурудың қ алыптасуына тікелей ә сер ететін экологиялық -гигиеналық себептер мен темекі шегу оқ иғ аларының саны одан ары ө су ү стінде. Сонымен қ атар осы мә селелерге арналғ ан жұ мыстар аурудың дамуына алып келетін механизмдерді толық ашып кө рсете алмай отыр.

Зерттеудің мақ саты: Пульмонологиялық аурулардың таралу ерекшеліктері мен басты қ атерлі себептерін зерттеу нә тижелерін сараптау негізінде тұ рғ ындары арасында осы патологиялардың алдын алу шараларының бағ дарламасын жасау.

Зерттеу материалдары мен ә дістері. Зерттеу жұ мысының алдына қ ойылғ ан мақ саты мен міндеттеріне сай созылмалы бронх демікпесі бар пациенттер арасында кешенді клиникалық -лабороторлық, рентгенологиялық, қ ызметтік зерттеулер жү зеге асырылды. Аурулардың жасына қ арай ө кпе-бронх жү йесі патологияларымен ауруының таралу жиілігі, олардың емханалық -амбулаториялық мекемелерге қ аралу деректері мен кешенді медициналық тексеру мә ліметтері бойынша сарапталды.

Бронх-ө кпе жү йесі патологиялары бойынша жалпы аурушандық кө рсеткіші 1000 тұ рғ ынғ а балап есептегенде, ал осы патологиялар жалпы аурушаң дық тың дең гейіне пайыздық қ атынаспен анық талды. Қ оршағ ан ө мір сү ру ортасының антропотехногендік себептері мен ө мір сү ру салты себептерінің жекелей ә серін анық тау мақ сатында варияцилық қ атар, орташа шама жә не стандарттау ә дістері қ олданылды.

Пациенттер  Шымкент қ аласының № 1, 2, 3, 4, 5 емханаларында кешенді тү рде зерттелді. Барлық зерттеуге тартылғ ан тұ лғ алар жалпы медициналық тексеруден ө ткізілді.

Зерттеуге тартылғ андарды 1977 жылғ ы ДДҰ сараптау комитеті ұ сынғ ан жастық жіктеуге сә йкес топтастырдық: 1-4, 5-9, 10-19, 20-29, 30-39, 40-49, 50-59, 60-69 жә не т.б. жас аралығ ындағ ы тұ лғ алар жатуы керек.

Жасө спірімдер арасында қ алыптасқ ан жеке бронх патологияларының жиілігі мен қ ұ рамын нақ ты етіп анық тау мақ сатында мектеп жасындағ ы жасө спірімдерге кешенді медициналық тексеру жү ргізілді.

Жалпы кешенді  тексеруден кейін нақ ты нә тижелерге қ ол жеткізу ү шін, дә лелді медицина шартын есепке ала отырып, зерттеу бағ дарламасына Ө СОА-сы бар пациенттер тартылды.

Зерттеуге тартылғ ан барлық ауруларғ а жалпы клиникалық зерттеулер, қ анның, несептің, қ ақ ырық тың жалпы талдаулары, электрокардиография, флюрография, иммунологиялық зерттеулер, спирография ә дістері қ олданылды.

Тұ рғ ындардың тыныс жү йесі ауруларымен сырқ аттануы жер жү зінде жә не Қ азақ стан Республикасында аса маң ызды ә леуметтік-медициналық мә селе болып отыр. Халық аралық аурулар классификациясы бойынша бұ л патологиялар жалпы аурушаң дық кө рсеткішінің қ ұ рамында бірінші рангалық орынды алады. Осы ауруларғ а байланысты тұ рғ ындардың уақ ытша жә не тұ рақ ты ең бекке жарамсыздығ ы аса жоғ ары дең гейде қ алыптасып, олардың ө мір сү ру сапасын тө мендетеді жә не тұ рғ ындардың ерте жастан ө лімін арттырады.

Сондық тан, тыныс жү йесі аурулары денсаулық сақ тау ұ йымдарының жү ргізетін профилактикалық бағ дарламаларының ең маң ызды бағ ыттарының бірі болып саналады. Ең бек ету жасындағ ы тұ рғ ындардың арасында балалар мен жасө спірімдердің патологияларының ішінде пульмонологиялық аурулардың алатын ү лес салмағ ы 50 пайыздан жоғ ары.Ал бронх демікпесінің ү лесі 4, 7% дейін жетеді. Жалпы осы аурулар тобының кө рсеткіші сырқ аттылық кө рсеткішінің ішінде қ ан айналу жү йесінің ауруларының, жарақ аттар мен уланулардың, ас қ орыту жү йесі ауруларының қ оса алғ андағ ы дең гейін 4 есеге дейін арттырады. Ә деби шолуғ а қ арағ анда ересек тұ рғ ындар арасындағ ы бронх демікпесі ауруларының динамикасы тұ рақ ты жағ дайда қ алыптасқ ан деп айтуғ а болады, ал балалардың арасында бұ л аурудың кө рсеткіштік тұ рақ ты динамикалық ө сім беруде.

Тұ рғ ындардың амбулаторлық -емханалық ұ йымдарғ а қ аралуы бойынша бронх демікпесі ауруларымен сырқ аттанушылық дең гейі мен кешенді тексерулер бойынша анық талғ ан сырқ аттылық кө рсеткіші осы қ ағ иданы анық тай тү седі. 2010-2017 жылдары анық талғ ан жалпы пульмонологиялық аурумен сырқ аттанушылық 521, 7‰ ден 526, 2‰ дің арасында орналасқ ан, ал кешенді медициналық тексеру барысында бұ л кө рсеткіштің дең гейі 638, 9‰ ден 642, 3‰ ге дейін артты. Бронх демікпесі ауруының дең гейі 1000 тұ рғ ынғ а балап есептегенде 28, 4‰ қ ұ райды. Бұ л аурулар қ озғ ан кезең де науқ астар ауруханағ а бірден бағ ытталады. Осығ ан қ арағ анда бронх демікпесімен сырқ аттанғ ан тұ рғ ындардың айтарлық тай бө лігі емханалық ұ йымдарғ а дер кезінде қ арала қ оймайды жә не амбулаторлық -емханалық ұ йымдарда науқ астардың есебі толық қ анды жү зеге асырылмайды. Пульмонологиялық патологиялармен жалпы аурушаң дық кө рсеткішінің ү лес салмағ ы барлық аурулардың арасында 52, 4 пайызды қ ұ раса, бронх демікпесі бойынша 2, 3% жетті.

Ал балалардың арасындағ ы пульмонологиялық патологиялармен аурушаң дық кө рсеткішінің дең гейі жалпы аурушаң дық кө рсеткішінің 61, 9 пайызғ а дейін жетесе, бронх демікпесі бойынша 3, 9% болып отыр. Бұ л мә ліметтерге қ арағ анда жас балалардың организмі ө кпе ауруын туғ ызатын қ атерлі себептерге аса тұ рақ ты емес. Сондық тан олардың арасында бронх демікпесі ауруларының ә р тү рлі экологиялық климаттық аумақ тарда тү рлі дең гейде қ алыптасатындығ ын осымен тү сіндіруге болады.

Оң тү стік Қ азақ стан облысы тұ рғ ындарының пульмонологиялық патологиялар бойынша алғ ашқ ы сырқ аттану дең гейі мынандай заң дылық тарды кқ ө рсетті. Шымкент қ аласы тұ рғ ындарының арасында тыныс алу органдарының ауруларымен аурушаң дық 2010-2017 жылдары 301, 7‰ ден 307, 3‰ ге дейінгі аралық та қ алыптасқ ан жә не оның тоқ таусыз динамикалық ө сімі байқ алады. Ауыл тұ рғ ындарының арасындағ ы аурушаң дық бұ л дең гейден ана ғ ұ рлым тө мен жә не 231, 9‰ ден 238, 9‰ ге дейінгі аралық та тү зелген. Ауыл тұ рғ ындарының арасындағ ы аурушаң дық кө рсеткіші ү немі динамикалық ө сім беру ү стінде жә не оның дең гейі бірде кө теріліп, бірде тө мен дең гейде қ алыптасып отырғ ан. Ал бронх демікпесі ауруы бойынша алғ ашқ ы аурушаң дық кө рсеткіші 7, 4‰ дейін жетіп отыр.

Оң тү стік Қ азақ стан облысы тұ рғ ындарының жасына жә не тұ рғ ын аумақ тарына қ арай пульмонологиялық аурулармен жалпы сырқ аттану дең гейі мынандай ерекшеліктерді кө рсетті. Балалардың арасындағ ы пульмонологиялық аурулардың дең гейі Шымкент қ аласындағ ы тұ рғ ындары арсында 1821, 6‰ ді қ ұ рағ ан. Бұ л кө рсеткіш ересек тұ рғ ындардың аурушаң дығ ынан 4, 9 есе жоғ ары болып шық ты (367, 3‰).

Ауыл тұ рғ ындарының арасындағ ы кө рсеткіштердің жастық айырмашылық тары осы заң дылық ты сақ тайды. Балалар арасындағ ы жалпы пульмонологиялық аурулармен сырқ аттылық дең гейі 1437, 8‰ ді қ ұ раса, ересектердің арасында 277, 3‰ ге дейін ғ ана жетеді. Бұ л жерде балалар мен ересетер кө рсеткіштер арасындағ ы айырмашылық 5, 2 есеге дейін жетеді.Ал бронх демікпесі ауруы ауылдық жерде 12, 9‰ қ ұ раса, қ алалық жердегі балалар арасында 42, 8‰ дейін жетеді. Осығ ан қ арағ анда ауылдық жерде тұ ратын ересектердің жә не балалардың пулмонолгиялық аурулармен сырқ аттанушылық дең гейі қ алалық балалар мен ересек тұ рғ ындардың кө рсеткішінен нақ ты тө мен болып шық ты. Оны бірнеше себептермен тү сіндіркуге болады.

Біріншіден ауылдық жердегі тұ рғ ындардың арасындағ ы медициналық белсенділіктің тө мендігінен, ауырғ анда дер кезінде дә рігерлерге қ аралмауынан жә не дә рігерлердің біліктілігінің жә не пульмонологиялық аурулар туралы білімінің жеткіліксіздігін кө рсетеді.

Екіншіден Шымкент қ аласындағ ы экологиялық жағ дай тұ рғ ындардың пульмонологиялық аурулармен, оның ішінде бронх демікпесімен жиі ауруына себеп болады.

Атмосфералық ауыз суының қ ұ рамында ауыр металдар мен кө мір сутектерінің тозаң дары жоғ ары дең гейде шоғ ырланғ ан. Сондық тан олар тыныс жү йесіне тү сіп, ә ртү рлі пульмонологиялық аурулардың дамуына алып келеді. Біздің зерттеуіміздің барысында ә йелдер арасындағ ы пульмонологиялық аурулармен сырқ аттану дең гейі ер кісілердің осындай кө рсеткішінен 1, 5 есеге дейін тө мен болып шық ты. Осығ ан қ арағ анда ер кісілердің тыныс алу жү йесіне ә сер ететін қ ауіпті себептердің қ атар саны айтарлық тай жоғ ары болып шық ты. Шындығ ында ер кісілердің арасындағ ы темекі шегу оқ иғ аларының ү лес саны 67, 9 пайызғ а жетсе ә йелдер арасында оның ү лес саламғ ы 5, 8 пайызды ғ ана қ ұ райды екен. Кө птеген зерттеулердің нә тижесі темекінің тыныс алу жү йесі патологияларының дамуына алып келетін себептердің бірі болып табылатындығ ын кө рсеткен.

Пульмонологиялық аурулардың ә леуметтік-медициналық маң ыздылығ ы осы патологиялардан туатын ө лім кө рсеткішімен де бағ аланады. Жалпы ө лім кө рсеткішінің қ ұ рамында тыныс алу жү йесі ауруларынан туындайтын ө лім оқ иғ аларының маң ызы ө те жоғ ары. Біздің зерттеуімізде ОҚ О тұ рғ ындарының пневманиямен сырқ аттану кө рсеткішінің жасына қ арай тарап, ө лімге алып келу оқ иғ алары да зерттелді.

100000 адамғ а балап есептегендегі тұ рғ ындардың тыныс алу жү йесі аурулармен сырқ аттану кө рсеткіші 0-2 жастағ ы балалардың ең жоғ ары дең гейде ауыратындығ ы анық талды. Егер 2015 жылы олардың аурушаң дық кө рсеткіші 1592, 7‰₀₀ ді қ ұ раса, 2016 жылы 1602, 9‰₀₀ ді тү зеді. Ал 3-6 жастан бастап балалардың арасындағ ы аурушаң дық кө рсеткіші 1093, 4‰₀₀ ден 719, 7‰₀₀ ге дейін тө мендейді (7-14 жастағ ылар арасында).

Жасө спірімдер арасында пульмонологиялық аурулармен сырқ аттану 529, 6‰₀₀ ге дейін азайса, 18-39 жас аралығ ындағ ы ересектерде оның дең гейі 438, 7‰₀₀ ге дейін азаяды. 40-64 жасқ а дейің гі аралық та пульмонологиялық аурулармен сырқ аттану кө рсеткіші қ айтандан жоғ арлап, 629, 3‰₀₀ ге дейін кө теріледі. Жағ дайдың осылайша қ алыптасуы 3-40 жасқ а дейің гі тұ рғ ындардың имундық қ асиетінің жә не ауруғ а тұ рақ тылығ ының сатылап жоғ арлап, сырқ аттылық тың тө мендеуіне негізгі себеп болады. Ал 40 жастан жоғ ары қ арай тұ рғ ындардың бұ л қ асиетінің тө мендеуі байқ алады. Сондық тан сырқ аттылық кө рсеткішінің жоғ арлауы байқ алады. Сырқ аттылық кө рсеткішінің қ айта кү рт жоғ арлауы (1307, 5‰₀₀), 65 жастан басталады.

Сонымен пульмонологияолық аурулармен сырқ қ аттану кө рсеткіші бірінші кезекте тұ рғ ындардың жастық ерекшеліктеріне тікелей байланысты қ алыптасады. Сондық тан, тұ рғ ындардың арасындағ ы осы патологиялардан қ алыптасатын ө лім кө рсеткішін олардың жастарына қ арай сараптама жасадық. Оны 100000 тұ рғ ынғ а балап есептедік.

Қ ол жеткізген зерттеу нә тижелеріне қ арағ анда (7сурет), қ ала тұ рғ ындары (49, 7±3, 52‰₀₀), ауыл тұ рғ ындарына (41, 9±3, 12‰₀₀) қ арағ анда нақ ты жоғ ары дең гейде осы аурулардан ө лімге ұ шырайды. Тұ рғ ындардың жасына қ арай қ алыптасқ ан ө лім кө рсеткішінің дең гейі мынандай заң дылық тармен ерекшеленеді. 17 жасқ а дейінгі балалардың ө лім кө рсеткішінің дең гейі 16, 3‰₀₀ ге дейін қ алыптасса, ересек тұ рғ ындардың арасында, оның ішінде 18-59 жасқ а дейінгі тұ рғ ындардың арасында 36, 7‰₀₀ ге дейін жетеді.

Ал 60 тан асқ ан тұ рғ ындардың арасында пульмонологиялық аурулардан туындайтын ө лім кө рсеткіші 92, 5‰₀₀ ге дейін кү рт артып кетеді. Осығ ан қ арағ анда тыныс жү йесі ауруларынан туындайтын ө лім кө рсеткіші тұ рғ ындардың жастық ерекшеліктеріне тікелей байланысты болып қ алыптасады.

Аймақ тық дә рігерлердің пульмонологиялық ауруларғ а кө рсететін медициналық кө мегін денсаулық сақ тау министрлігінің арнайы бұ йрығ ымен реттейді. Алайда аймақ тық дә рігерлердің кө бісі бұ л бұ йрық пен жә не ондағ ы ұ сынылғ ан тә ртіптермен таныс еместігі байқ алады. Сондық тан, аймақ тық дә рігерлердің денсаулық сақ тау министрлігі бұ рығ ымен таныстық дә режесін зерттедік. Оғ ан Оң тү стік Қ азақ стан облысының ауылдық жерлерінен, қ аладағ ы емханалық мекемелерде жұ мыс істейтін учаскелік дә рігер арасында социологиялық зерттеу жұ мысын жү ргізіп, қ ажетті сұ рақ тарғ а жауап алдық.

Ауылдық жерлердегі емханада жұ мыс атқ аратын аймақ тық дә рігерлердің 63 пайызы бұ л бұ йрық пен таныспыз деп кө рсетті. Ал Шымкент қ аласындағ ы амбулаторлық -емханалық ұ йымның аймақ тық дә рігерлерінің 73, 7 пайызы денсаулық сақ тау министрлігінің бұ л бұ йрығ ымен жақ сы таныс екендігін кө рсетті. Жұ мыс ө тілі 1 жылғ а жетпейтін емханалық -аймақ тық дә рігерлердің 45, 5 пайызы ғ ана осы бұ рық пен таныс болып шық ты, ал 20 жылдан астам емханалық ауруханалық ұ йымдарда жұ мыс атқ арғ андардың арасында бұ л кө рсеткіштің дең гейі 79, 2 пайызғ а дейін жетті. Біліктілігі жоғ ары санаты бар дә рігерлердің 88, 9 пайызы бұ л бұ йрық пен таныс болса, біліктілігі тө мен санаттылығ ы жоқ дә рігерлердің арасында оның дең гейі 55, 7 пайызды ғ ана қ ұ рады.

Халық аралық респираторлық медицина ұ йымы пульмонологиялық ауруларды диагностикалау, емдеу жә не профилактикалық шараларды қ олдану туралы ұ сыныстар жасағ ан. Бұ л ұ сыныстардың негізін ауруларды ерте анық тау, ауруларғ а алып келетін қ ауіпті себептермен кү рестер кезінде диспансеризациялау, сапалы емдеу жә не толығ ынан олардың ең бекке қ абілеттілігін қ алпына келтіру мә селелері бойынша ұ сыныстары бар.

Бұ л ұ сыныстарды дұ рыс қ олдану пульмонологиялық аурулардың арасында ұ йымдастырылатын медициналық кө мектің сапасын барынша жақ сартады. Алайда осы ұ сыныстарды орындау ү шін аймақ тық дә рігерлер халық аралық респираторлық медицина ұ йымының ұ сыныстарын жақ сы білуі тиіс. Тек осы жағ дайда бұ л ұ сыныстарда медициналық тә жірибеде қ олданудың жолы ашылады. Социологиялық зерттеу барысында біз аймақ тық дә рігерлердің осы ұ сыныстарын орындау дең гейі туралы сұ рақ тар қ ойдық.

Сұ рақ намағ а тартылғ ан респонденттердің 75, 9 пайызы бұ л ұ сыныстармен жақ сы таныспын деп атап кө рсетті. Қ алалық амбулаторлық емханалық ұ йымдардағ ы аймақ тық дә рігерлердің халық аралық респираторлық медицина ұ йымының ұ сыныстарын білу жә не орындау дең гейі (75, 9 пайыз), ауылдық жердегі емханалық -амбулаториялық ұ йымдарда істейтін аймақ тық дә рігерлердің білімі мен жә не орындау дең гейімен (71, 7 пайыз) айтарлық тай жоғ ары болып шық ты. Ауылдық жердегі аймақ тық дә рігерлердің осы сұ рақ ты білуі туралы жауабында, олардың 15 пайызының бұ л ұ сыныстармен таныс еместігін кө рсетті (15 пайыз). Ал қ алалық емханалық ұ йымдардың аймақ тық дә рігерлердің арасында бұ л ұ сыныстарды білмеу дең гейі 10, 9 пайызды қ ұ рады.

Сонымен алынғ ан социологиялық деректерге қ арағ анда қ алалық жә не ауылдық жердегі аймақ тық дә рігерлердің арасында денсаулық сақ тау министрлігінің пульмонологиялық ауруларғ а кө мек беру тә ртібі туралы ережелерімен жә не халық аралық респираторлық медицина ұ йымының ұ сыныстарымен толығ ынан таныстырып, бұ л ә дістемелік шаралардың барынша сапалы орындаолуын қ адағ алау қ ажеттігі кө рініп тұ р.

Пульмонолдогиялық ауруларғ а кө рсетілетін бейінді пульмонологиялық қ ызмет сапасының жә не қ ол жетімділігінің барысы туралы аймақ тық дә рігерлер арасында социологиялық зертеу жұ мысы жү ргізілді.

 Жалпы Оң тү стік Қ азақ стан облысындағ ы аймақ тық дә рігерлердің бейінді пульмонологиялық кө мекті абсолютті қ олжетімді екендігі туралы 9, 2 пайызы ғ ана атап ө ткен, ал олардың 63, 1пайызы жалпы қ ол жетімді деп бағ алады.

Олардың арасында қ ол жетімсіз деп атап ө ткендерінің ү лес салмағ ы да аз емес (14, 9 пайыз). Ауылдық жердегі аймақ тық дә рігерлдердің арасында пульмонологиялық бейіндік медициналық кө мектің абсолютті қ олжетімділігі туралы 5, 7 пайызы атап кө рсеткен. Ал қ аланың аймақ тық дә рігерлері абсолюттік қ олжетімді деп кө рсету дең гейі 13, 2 пайызды кө рсетті. Қ олжетімсіз деп кө рсеткен аймақ тық респондент дә рігерлердің жауабы ауылдық жерден 6, 4 пайызды кө рсетсе, қ алалық жерде бар болғ аны 4 пайыз болып шық ты.

Пульмонологиялық ауруларғ а кө рсетілетін амбулаторлық -емханалық кө мектің сапасын бағ алау нә тижелері кө рсетілген. Облыстағ ы аймақ тық дә рігерлердің 68, 2 пайызы бұ л кө мектің сапасын орташа деп бағ алағ ан. Ал нашар деп бағ алағ андардың ү лес салмағ ы 4, 6 пайызғ а дейін жеткен. Ө те жақ сы деп жә не жақ сы деп бағ алағ андардың ү лес салмағ ы 3, 1 жә не 17, 9 пайызды қ ұ рады. Ө те жақ сы деп бағ алаушылар қ алалық аймақ тық дә рігерлердің арасында кө бірек кездеседі (4 пайыз), жақ сы деп бағ алаушылардың ү лес салмағ ы 14, 4 пайыз, ал орташа деп бағ алаушылар 75, 8 пайыз болып шық ты. Бұ л қ ызметтің сапасын нашар деп бағ алаушылар қ алалық тар арасында 0, 1 пайызғ а дейін жетеді. Айылдық жерлердегі аймақ тық дә рігерлдердің арасында бұ л жұ мысты жақ сы деп бағ алаушылардың ү ленс салмағ ы 27, 9 пайызғ а дейін жетеді. Алайда олардың арасында бұ л қ ызметтің сапасын нашар деп атағ андардың да ү лес салмағ ы да аз емес (3, 8 пайыз).

Тыныс алу жү йесі ауруларымен сырқ аттанғ андарғ а кө рсетілетін біліктьі дә рігерлік кө мектің қ ол жетімділігі туралы мынадай жауптар алдық . қ алалық тұ рғ ындардың арасында білікті медициналық кө мектің абсолюттік қ олжетімділігі туралы 14 пайызы атап ө ткен. Ал жалпы қ олжетімді деп кө рсеткендердің ү лес салмағ ы 62, 2 пайызды қ ұ рады. Алайда бұ л кө мектің жалпы қ олжетімсіз екендігі туралы тұ рғ ындардың 7 пайызы атап ө ткен.

Ауыл тұ рғ ындары арасында білікті медициналық кө мектің абсолюттік қ олжетімді деушілерінің ү лес салмағ ы қ ала тұ рғ ындарының жауабына қ арағ анда 1, 7 есе артық (24, 1 пайыз). Керісінше жалпы қ олжетрімді деп атап ө ткендердің ү лес салмағ ы қ алалық жердегі тұ рғ ындардың жауабында 1, 6 есеге жоғ ары болып шық ты (48, 3 пайыз). Бұ л кө мекті қ олжетімсіз деп кө рсеткендердің ү лес салмағ ы ауылдық жә не қ ала тұ рғ ындарының арасында бірің ғ ай болып шық ты.

Зерттеу барысында амбулаторлық -емханалық ұ йымдарда берілетін медициналық кө мек сапасын анық тадық. Оғ ан аймақ тық дә рігерлердің кө зқ арастарын қ олдандық. Жалпы Оң тү стік Қ азақ стан облысы аймақ тық дә рігерлерінің сараптамаларына қ арағ анда бұ л кө мектің сапасына медициналық қ ұ жаттарды толтырудың сапасыздығ ы жиі кері ә серін тигізеді. Осылайша атап кө рсеткендердің ү лес салмағ ы 19 пайызды қ ұ рады. Ауруларды толығ ынан тексермей оқ иғ алары туралы респонденттердің 62, 1 пайызы атап кө рсетті. Ауруларды дұ рыс емдемеу оқ иғ алары туралы сұ рақ нама жү ргізгендердің 5, 1 папйызы атап ө ткен.

Ал диагностика жү ргізген қ ателіктер туралы респонденттердің 5, 5 пайызы атап ө ткен. Медициналық қ ұ жаттарды толтыру кемшіліктері туралы кө рсеткен респонденттердің ү лес салмағ ы ауылдық жерде 37, 7 пайыз болып шық са, қ алалық жерде 10, 1 пайызды қ ұ рағ ан. Ауруларды толық қ анды тексермеу оқ иғ алары респонденттердің 50, 6 пайызы атап ө ткен. Ал қ алалық жердегі респонденттердің арасында осындай жылы 67, 7 пайызды қ ұ рады. Ауылдық жерлерде дұ рыс емдемеу оқ иғ алары 7, 4 пайызды тү зесе, қ алалық жерде 6 пайызғ а дейін жетті. Қ алалық жердегі пульмонологиялық аурулардың диагностикасында қ ате жіберуі 5, 4 пайызды тү зесе, ауылдық жерде 11, 7 пайызғ а дейін жетккен.

Алынғ ан деректі материалдарғ а қ арағ анда амбулаторлық -емханалық ұ йымдарда кө рсетілетін медициналық кө мек сапсына ең ү лкен кері ә сер ететін себеп ауруларды толық тексермеу жә не медициналық қ ұ жаттарды толық толтырмау мә селелері болып табылады. Сонымен қ атар, дұ рыс емдемеу жә не емдеу барысында дұ рыс диагностика қ оймау оқ иғ алары да аз емес (10 кесте).

Социологиялық зерттеу барысында амбулаторлық -емханалық ұ йымдарды материалдық техникалық тұ рғ ыда жабдық тау сараптамасы да жү ргізілді. Біріншіден бұ л ұ йымдарды қ ажетті қ ұ ралдар мен жә не приборлармен жабдық тау мә селесі туралы сұ рақ қ ойылды. Сұ рақ қ а жауап берген респонденттердің 38, 4 пайызы орташа дә режеде қ анағ аттанса, толық қ анағ аттанғ андардың ү лес салмағ ы 16, 4 пайыды қ ұ рады.

Ал орташа дә режеде қ анағ аттанбағ андардың ү лес салмағ ы 33, 5 пайызғ а жетсе, ал толы қ анағ аттанбағ андардың ү лес салмағ ы 10, 3 пайызды қ ұ рады. Ауылдық жерде негізінен толық қ анағ аттанғ андардың ү лес салмағ ы қ алалық жерге қ арағ анда 2 есе тө мен болса, толық қ анағ аттанбағ андардың ү лес салмағ ы 18, 1 пайызғ а дейін жеткен. Осығ ан қ арағ анда ауылдық жердегі амбулаторлық -емханалық ұ йымдарды қ ажетті приборлармен жабдық тау қ алалық емханаларғ а қ арағ анда едә уір тө мен. Емханалардың қ абылдау бө лмелерінің кө лемі жә не техникалық жабдық тау жағ дайы қ алалық жердегі аймақ тық дә рігерлердің 21 пайызын толық қ анағ аттандырса, ауылдық жердегі аймақ тық дә рігерлердің 12, 1 пайызын ғ ана толық қ анағ аттандырғ ан. Зерттелгендердің арасында осы мә селе бойынша толық қ анағ аттанбағ андардың ү лес салмағ ы да аз емес. Қ алалық жерде олардың ү лес салмағ ына қ арағ анда, ауылдық жерлерде оның ү лес салмағ ы 20, 7 пайызғ а дейін жетеді.

Сонымен, зерттелген 2001-2016 жылдары Оң тү стік Қ азақ стан облысы тұ рғ ындары арасында тыныс жү йесі ауруларының таралуы артып, оның асқ ынуынан мү гедектік жә не ө лім оқ иғ алары кө рсеткіштерінің жоғ арлауы анық талып отыр. Социологиялық сұ рақ нама барысында пульмонологиялық ауруларғ а кө рсетілетін емханалық жә не стационарлық кө мек сапасы бү гінгі таң ның сұ раныстарына толық жауап бере қ оймайды. Оның осылайша бағ алануына дә рігер мамандардың санаты мен біліктілігі, денсаулық сақ тау ұ йымдарының қ ажетті медициналық диагностикалық аппараттармен жабдық талу жұ мысының тө мендігі себеп болуда.

Осыдан ауруларды дер кезінде диагностикалау, диспансеризацияғ а алып жә не реабилитациялау жұ мыстары дер кезінде жә не толық қ анды жү зеге асырылуда жә не сараптамалық бағ алау амбулаторлық емханалық ұ йымдарда пульмонологтар мен терапевт дә рігерлердің жетіспеушілігі бар екендігін кө рсетті. Аумақ тық емханалық -амбулаторлық ұ ымдардың басшыларына пульмонологиялық ауруларды тексеруге, емдеуге, диспансерлік кө мекті сапалы етіп кө рсетуге, қ ажетті білікті дә рігер мамандармен, қ ондырғ ылармен, шығ ындық материалдармен толық қ анды жабдық тауды ұ йымдастыруы керек.

Пульмонологиялық ауруларғ а кө рсетілетін алғ ашқ ы медициналық -санитарлық кө мекті жетілдіру ү шін аймақ тық дә рігерлер мен пульмонологтарды ә дістемелік қ ұ жаттармен қ амтамасыз ету қ ажет.

 

Қ орытынды

1. Зерттелген жылдары тұ рғ ындар арасында тыныс жү йесі ауруларының таралуы (2001-2017 жылдары) артып, оның асқ ынуынан мү гедектік жә не ө лім оқ иғ алары кө рсеткіштерінің жоғ арлауы байқ алады.

2. Социологиялық жә не сараптамалық бағ алау емханалық ұ йымдарда пулманологтар мен терапевт дә рігерлердің жетіспеушілігі бар екендігін кө рсетті.

3. Ауылдық елді мекендердегі емханалық ұ йымдарда пульмонологиялық ауруларды ауруларды зерттеуге жә не диагностикасын жасауғ а қ ажетті техникалық қ ұ ралдар мен шығ ындалатын материалдардың жетіспеушілігі байқ алады.

4. Амбулаторлық -емханалық ұ йымдардағ ы пульмонологиялық ауруларғ а жә не бронх демікпесі бар ауруларғ а медициналық кө мек беру саласында анық талғ ан кемшіліктер, оны жетілдірудің ұ йымдастырушылық -ә дістемелік кешенін қ алыптастыруғ а жол ашты.

 

Ә ДЕБИЕТТЕР:

11. Сатыбалдиева Н.М. Тыныс жү йесі ауруларынан туындайтын мү гедектіктің ә леуметтік медициналық мә селелері. // магистрлік диссертациялық ең бегі. 2015 жыл.

12. Вялков А.И. Управление качеством в здравоохранении /А.И. Вялков // Про­блемы стандартизации в здравоохранении. - 2010. - №3. - С. 3-8.

13. Манаков Л.Г. Мониторинг заболеваемости туберкулезом и неспецифически­ми заболеваниями легких в Амурской области / Л.Г. Манаков, В.В. Ильин // Бюллетень физиологии и патологии дыхания. - 2013. - №48. - С. 8-15.

РЕЗЮМЕ

⇐ Предыдущая22232425262728293031Следующая ⇒

Поделиться: