A. Konwencje wielostronne

 

602. Łącznikiem zwykłego pobytu zaczęły się posługiwać już konwencje haskie zawierane przed pierwszą wojną światową. Później posłużono się nim w konwencji o prawie właściwym dla międzynarodowej sprzedaży rzeczy ruchomych z 15 czerwca 1955 r. Zgodnie z art. 2 al. 1 zdanie 1 tej konwencji w braku wyboru prawa przez strony właściwe jest prawo merytoryczne państwa, w którym sprzedawca miał miejsce zwykłego pobytu w chwili otrzymania zamówienia. Z kolei w myśl art. 2 al. 2 zdanie 1 in principio tej konwencji właściwe jest prawo merytoryczne państwa, w którym miejsce zwykłego pobytu ma kupujący, jeżeli w tym państwie otrzymał zamówienie kupujący, jego pełnomocnik lub agent. Omawiany łącznik na stałe upowszechnił się także w innych konwencjach międzynarodowych z zakresu zobowiązań umownych, z tym, że w wypadku kontraktów zawieranych przez profesjonalistów zamiast właściwości prawa wskazanego przez miejsce zwykłego pobytu przyjmuje się właściwość prawa państwa, w którym znajduje się siedziba handlowa danego podmiotu. Taką konstrukcję - najogólniej mówiąc - przyjmują art. 4 ust. 2 konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 19 czerwca 1980 r. oraz art. 8 al. 1 w związku z art. 14 al. 2 konwencji haskiej o prawie właściwym dla umów międzynarodowej sprzedaży towarów z 22 grudnia 1986 r. Wyjątek stanowi międzyamerykańska konwencja meksykańska o prawie właściwym dla umów międzynarodowych z 17 marca 1994 r., w której miejsce zamieszkania pojawia się expressis verbis jako łącznik normy kolizyjnej tylko w art. 12 al. 2 dla oznaczenia prawa właściwego dla ustalenia wad oświadczeń woli jednej ze stron. Jednakże miejsce zwykłego zamieszkania na gruncie tej konwencji służy do określenia kryterium "międzynarodowości" kontraktu (art. 1 al. 2) oraz do określenia prawa właściwego w przypadku właściwości niejednolitego systemu prawnego (art. 22). Miejscem zwykłego pobytu posługują się także konwencyjne normy kolizyjne, których celem jest ochrona konsumenta (art. 5 ust 2 konwencji rzymskiej z 19 czerwca 1980 r.).

603. Jednak łącznik zwykłego pobytu został szybko wykorzystany nie tylko w umowach międzynarodowych normujących problematykę prawa właściwego dla zobowiązań ex contractu. Odgrywa on niezwykle istotną rolę w konwencyjnych normach kolizyjnych z zakresu międzynarodowego prawa rodzinnego, gdzie zajmuje pierwszoplanowe miejsce. Z konwencji haskich zawartych przez Polskę należy tu wymieć art. 1 konwencji haskiej o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich z 5 października 1961 r. oraz art. 4 konwencji haskiej o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych z 2 października 1973 r. Łącznikiem miejsca zwykłego pobytu posługuje się też art. 4 al. 1 konwencji haskiej o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych z 14 marca 1978 r., której Polska nie jest stroną.

604. Zwykły pobyt jest również łącznikiem konwencyjnych norm kolizyjnych z zakresu prawa spadkowego. Jako jeden z kilku przewidzianych alternatywnie łączników występuje on w art. 1 al. 1 pkt d) konwencji haskiej o prawie właściwym dla formy rozrządzeń testamentowych z 5 października 1961 r. Ta okoliczność wyznacza też właściwość prawa w sytuacji określonej w art. 3 ust. 1 i 2 konwencji haskiej o prawie właściwym dla dziedziczenia z 1 sierpnia 1989 r.

B. Konwencje dwustronne

 

605. Tendencja do zastępowania łącznika miejsca zamieszkania przez zwykły pobyt nie ominęła też dwustronnych konwencyjnych norm kolizyjnych zawieranych przez Polskę. Wyraźnie widać to na przykładzie umowy polsko-austriackiej z 11 grudnia 1963 r. Zgodnie z art. 25 ust. 2 tej umowy, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnego obywatelstwa jednej ze stron, wówczas stosuje się prawo tej z nich, na terytorium której małżonkowie mają lub mieli ostatnio miejsce zwykłego pobytu. Podobną konstrukcję przewiduje art. 28 ust. 2 umowy, który wskazuje prawo właściwe dla rozwodu. Porównanie z analogicznymi dwustronnymi normami kolizyjnymi pokazuje, że łącznik zwykłego pobytu zastąpił domicyl. Ponadto stosowanie prawa wskazanego przez miejsce zwykłego pobytu przewidują art. 29 ust. 2 zdanie 3 (roszczenie dziecka o utrzymanie) art. 31 ust. 1 (środki zmierzające do ochrony małoletniego). Jednakże art. 38 omawianej umowy, mimo że wyraźnie wzorowany na art. 1 konwencji haskiej o prawie właściwym dla formy rozrządzeń testamentowych z 5 października 1961 r., nie posługuje się łącznikiem miejsca zwykłego pobytu, lecz domicylem.

606. Oryginalną konstrukcję wprowadzono natomiast w umowie polsko-francuskiej z 5 kwietnia 1967 r. Jej postanowienia posługują się nazwą "miejsce zamieszkania" dla wskazania prawa właściwego dla: stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami (art. 5 ust. 1), rozwodu, w sytuacji w której małżonkowie nie mają wspólnego obywatelstwa jednej ze stron (art. 8 ust. 2), stosunków między rodzicami a dziećmi (decyduje tu miejsce zamieszkania rodziców - art. 10 ust. 1), przysposobienia (art. 12 ust. 1) oraz opieki nad małoletnim (art. 15). Jednakże zgodnie z art. 1 umowy polsko-francuskiej miejscem zamieszkania osoby jest miejsce jej zwykłego pobytu na terytorium jednej ze stron. Zatem omawiane postanowienia posługują się de facto łącznikiem miejsca zwykłego pobytu⁶⁵.

1.3.2. Pojęcie

 

607. Żadna z konwencji nie definiuje nazwy "miejsce zwykłego pobytu", ani też nie określa w świetle jakiego prawa powinno nastąpić ustalenie jej znaczenia. Przyczyną tego jest postrzeganie zwykłego pobytu jako pojęcia odnoszącego się wyłącznie do faktów, nie zaś elementów o charakterze prawnym⁶⁶. To właśnie odróżnia zwykły pobyt od domicylu⁶⁷. Jak stwierdzono - "miejsce zwykłego pobytu to poniekąd faktyczne miejsce zamieszkania"⁶⁸. Jednakże błędne byłoby mniemanie, że dla wyjaśnienia znaczenia "miejsce zwykłego pobytu" konieczne jest dokonywanie redukcji niektórych elementów pojęcia miejsce zamieszkania. Wręcz przeciwnie, operacja ta powinna być przeprowadzona niezależnie od zastanych już konstrukcji prawnych.

608. Łącznik jest tą okolicznością stanu faktycznego, która przez prawodawcę została uznana za najbardziej odpowiednią dla wskazania prawa właściwego dla danej kwestii prawnej. Posługując się sformułowaniem von Savigny’ego, łącznik ma wskazywać "siedzibę" stosunku prawnego. Jeśli taką rolę ma pełnić miejsce zwykłego pobytu danej osoby, to chodzi o fakt jej przebywania na terytorium danego obszaru prawnego, nie zaś na terenie określonej miejscowości. Stąd nomadów przemieszczających się na terytorium jednego państwa należy uznać za mających miejsce zwykłego pobytu w tym państwie.

609. Dla określenia, w jakim państwie dana osoba zwykle przebywa, nie można stosować sztywnych, arytmetycznych reguł - na przykład obliczać, ile czasu spędza ona w poszczególnych państwach w ciągu roku. W doktrynie wskazuje się niekiedy, że aby stwierdzić, iż ktoś zwykle przebywa w określonym państwie, musi upłynąć co najmniej sześć miesięcy lub w danym stanie faktycznym można ocenić, że co najmniej tyle ten pobyt będzie trwał⁶⁹. W niektórych konwencjach wprowadzono nawet expressis verbis temporalne doprecyzowanie omawianego łącznika. Zgodnie z art. 3 ust. 2 konwencji haskiej o prawie właściwym dla dziedziczenia z 1 sierpnia 1989 r. dziedziczenie podlega prawu państwa, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, jeśli przebywał w tym państwie przez okres co najmniej pięciu lat poprzedzających jego zgon.

610. Z kolei pobyt o charakterze przejściowym i krótkim (urlop, pobyt w szpitalu, wizyta) wyłącza możliwość zakwalifikowania go jako pobytu zwykłego. Nie jest zwykłym pobytem przebywanie na terytorium danego państwa, jeśli wynika ono z wykonywania obowiązków określonego rodzaju (na przykład służby wojskowej, policyjnej, ratowniczej albo medycznej), przy założeniu, że ma ono trwać przez z góry określony czas. Okres takiego pobytu nie może też być w założeniu nadmiernie długi. Wydaje się bowiem, że osoba wyjeżdżająca za granicę na okres dłuży niż rok zyskuje w kraju, w którym pełni służbę lub wykonuje pracę miejsce zwykłego pobytu. Stąd urzędnik dyplomatyczny lub konsularny wyjeżdżający na placówkę ma miejsce zwykłego pobytu w państwie przyjmującym. Jednakże dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu powinno się brać pod uwagę przede wszystkim jego charakter.

611. Przebywanie na terytorium określonego państwa wówczas można zakwalifikować jako zwykły pobyt, gdy dana osoba ma w nim swoje centrum życiowe ( Daseinmittelpunkt, Schwerpunkt der Lebensverhältnisse). Konieczne jest zatem ustalenie, gdzie koncentruje się aktywność zawodowa i prywatna danej osoby. Inaczej niż w przypadku domicylu, nie jest konieczne, aby miała ona wolę (zamiar) przebywania w danym państwie, lecz czy obiektywnie można orzec, że z całokształtu danej sytuacji życiowej wynika, iż konkretna osoba zwykle przebywa na jego terytorium. Tu można wskazać konkretną różnicę między zamieszkaniem a zwykłym pobytem. Osoba wyjeżdżająca na studia za granicę z zamiarem powrotu nie traci dotychczasowego domicylu, natomiast traci dotychczasowe miejsce zwykłego pobytu. Nie powstaje też problem ustalenia zamiaru w przypadku osób, które nie mogą go powziąć lub wyrazić (na przykład dzieci)⁷⁰. Element intencjonalny odgrywa więc mniejszą rolę niż w przypadku domicylu, jednakże nie jest on bez znaczenia. Może on decydować, któremu z miejsc zamieszkania w kilku państwach należy przyznać pierwszeństwo⁷¹. Również element intencjonalny może wykluczyć "zwykły" charakter pobytu, co widać na przykładzie osób przymusowo przebywających na terytorium danego państwa (na przykład żołnierzy, jeńców wojennych, uchodźców, czy więźniów).

612. Łącznik miejsca zwykłego pobytu ma konwencyjną genezę, związaną występującymi na gruncie umów międzynarodowych problemami kwalifikacyjnymi dotyczącymi domicylu. Stosowany on jest w konwencyjnych normach kolizyjnych z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego, spadkowego i zobowiązań umownych. Jednakże za pośrednictwem umów międzynarodowych łącznik zwykłego pobytu upowszechnił się tak bardzo, że zaczęły się nim posługiwać współczesne krajowe kodyfikacje prawa prywatnego międzynarodowego. Pokazuje to, że konwencyjna "ucieczka" od wieloznaczności domicylu i przyjęcie w to miejsce nowego pojęcia okazało się bardziej efektywne od poszukiwania autonomicznego rozumienia miejsca zamieszkania na potrzeby krajowych nom kolizyjnych. Tym samym rozwiązanie przyjęte w umowach międzynarodowych doprowadziło do zbliżenia krajowych systemów prawa prywatnego międzynarodowego.

2. Odesłanie

 

2.1. Odesłanie jako instytucja prawa prywatnego międzynarodowego

 

⇐ Предыдущая11121314151617181920Следующая ⇒

Поделиться: