Украинские земли в 14 – первой половине 16 вв.

К началу 14 века украинские земли были разделены между собой. На западе продолжало существовать Галицко-Волынское княжество, где правил внук Данилы Романовича Юрий Львович, который принял титул короля и даже добился создания Галицкой метрополии. В грамоте Константинопольского патриарха в связи с созданием Галицкой митрополии содержится первое известное упоминание названия «Малая Русь», под которым понимается западная часть некогда единой митрополии Руси. После Юрия Львовича правят два его сына, упоминание про которых исчезает со страниц летописей в начале 1320-х годов. Историки предполагают, что братья погибли в войне с татарами. После их смерти династия Романовичей прервалась по мужской линии. После короткого безкоролевья бояре пригласили на трон Болеслава (племянника умерших князей). Болеслав жил в Мазовии, был католиком, поэтому он крестился в православную веру и взял имя Юрий. Положение Болеслава-Юрия было шатким внутри страны, но он смог установить дружественные отношения с ВКЛ, когда женился на дочери Гедимина Офке. Сын Гедимина Любарт был женат на Агриппине (дочке Льва Юрьевича) и получил в правление часть Волыни с Луцком. Польша и Венгря забеспокоились сближением ВКЛ и Галицко-Волынского княжества и заключили договор против галицко-волынского князя. Пытаясь выйти из сложного положения, Болеслав-Юрий подписал соглашение с польским королём, согласно которому после своей смерти передавал трон польскому королю. По этой причине против Болеслава-Юрия созре заговор бояр, которые отравили князя и утопили его жену. В городах княжества начались убийства католиков, которых поддерживал бывший князь. Этим воспользовался польский король и захватил Львов. Бояре на короткий срок смогли отстоять независимость страны, некоторое время во главе государства стал сын Гедимина волынский князь Любарт. Вскоре после этого началась затяжная война между ВКЛ и Польшой за земли Галицко-Волынского княжества, в результате которой Галичина и западная часть Волыни остались за Польшей, а большая часть Волыни за Литвой, где стал править Любарт.

Киев и земли вокруг него были разграблены монголами и находились под их непосредственным управлением. Со страниц летописей надолго исчезли киевские князья. Западноевропейский путешественник Плано Карпини, проехавший через Южную Русь, отмечал, что в Киеве оставалось не более 200 домов и люди там живут в тяжёлой неволе. В 1300 году, не стерпев татарского насилья, Киев оставил киевский митрополит и уехал во Владимирскую Русь в Суздаль. Киев, Чернигов, Переяславль находились на границе с татарами, поэтому систематически подвергались ограблению. Наиболее сильным на Черниговщине было Брянское княжество, находящееся на удалении от ордынцев среди лесов. Но в самом конце 13 века хан Тудан разорил эти земли, и Брянск попал под власть смоленского князя. Таким образом, на развитие княжеств Южной Руси крайне негативно сказалась их близость к Золотой Орде. В итоге они стали лёгкой добычей более сильных соседей.

У 1345 г. вялікім князем літоўскім становіцца Альгерд. Ён здолеў адбіць крыжацкія напады, заключыў мір з палякамі і распачаў наступ на ўсход. У 1358 г. быў заняты Мсціслаўль, праз год далучана сілай Бранскае княства, а ў 1360 г. захопленыя Тарапец, Ноўгарад-Северскі і Старадуб, якія былі залежныя ад татар. Гэтыя землі трапілі пад абарону ВКЛ і павялічылі ваенную моц Альгерда.

           А Залатая Арда з канцы 1350-х г. ўступіла ў палітычны крызіс-былі забітыя шмат царэвічаў з роду Узбека, а з 1357 за наступныя 23 гады змянілася на троне 20 ханаў. У гэты час вялікі князь Альгерд наважыўся здзейсніць рызыкоўны паход у Дзікае поле, каб даць бой татарскім князям. Было сабрана вялікае войска каля 30000 чалавек, якое летам 1362 г. рушыла ў раён татарскіх качэўяў. Як мяркуюць даследчыкі, бітва адбылася на р. Сінія Воды–левым прытоку р. Паўднёвы Буг. Войску Альгерда супрацьстаялі сілы Крымскай, Перакопскай і Ямбалукскай арды на чале з Кутлубугам, Качубеям і Дзімітрам-“отчычамі і дзедзічамі Падольскай зямлі”. Альгерду дапамагалі апалчэнцы з Валыні і Кіеўшчыны. Спрактыкаваны ў вайне Альгерд здолеў разбіць татар, быў захоплены вялікі абоз ардынцаў. Асабліва вызначыліся ў бітве сыны наваградскага князя Карыята, якія стаялі на чале наваградскіх палкоў. Пасля бітвы ўлада вялікага князя літоўскага пашырылася на Падольле. Альгерд пайшоў углыб татарскіх уладанняў і замацаваў сваю ўладу да вусцяў Днястра і Дняпра. У 1365 г. канчаткова адыйшоў да ВКЛ Кіеў. Уцалелыя падольскія татары адышлі за Дунай і аселі ў Дабруджы і, як запісаў у другой палове 16 ст. польскі гісторык Мацей Стрыйкоўскі, захоўвалі ў памяці, што былі выгнаныя з Падольля Літвой.

       Кіеўскім князем стаў адзін з сыноў Альгерда, які пры ўзвядзенні на княства атрымаў хрысціянскае імя Уладзімір у гонар кіеўскага князя Уладзіміра-Хрысціцеля. Сыны Уладзіміра Алелька і Іван сталі заснавальнікамі княскіх радоў Алелькавічаў-Слуцкіх і Бельскіх. Пры Уладзіміры быў пабудаваны новы кіеўскі замак. Уладзімір валодаў вялізнымі абшарамі і адчуваў сябе даволі незалежна, у Кіеўскім княстве білася свая манета. Напрыканцы 1380-х стала біцца новая манета з візантыйскім крыжом. У гэты час у Кіеве жыў новы мітрапаліт усея Русі Кіпрыян і Кіеў зноў станавіўся сталіцай праваслаўя.

           Амаль дзесяць гадоў ішла ў ВКЛ грамадзянская вайна паміж Вітаўтам і Ягайлам, якая скончылася перамогай Вітаўта. Уладзімір таксама неабачна не схацеў прысягаць Вітаўту, але пад пагрозай сілы скарыўся і атрымаў наўзамен Копыльскае і Слуцкае княствы. Ягоны сын Алелька атрымае Кіеўскае княства назад амаль праз палову стагоддзя. Пасля Уладзіміра Кіеўская зямля дасталася роднаму брату караля Ягайлы Скіргайлу, а пасля яго хуткай смерці намеснікам Вітаўта ў Кіеве стаў князь Іван Гальшанскі, пасля яго сын Міхаіл.

           Пасля вызвалення Кіева ад татар ў горадзе актыўна адраджалася рэлігійнае жыццё і быў адзін з двароў мітрапаліта Кіеўскага і усея Русі. У 1397 г. быў створаны Кіеўскі Псалтыр, пазней князем Сямёнам Алелькавічам была адноўлена Успенская царква Кіева-Пячорскай Лаўры. Кіеўская Лаўра стала ўсыпальніцай для многіх знатных ліцвінскіх родаў. Там пахаваны князі Скіргайла, Алелькавічы, Астрожскія, Гальшанскія.

       Пасля смерці Алелькі Кіеўскае княства захаваў за сабою ягоны сын Сямён, але як вялікакняскі намеснік. Сямён быў у апазіцыі да вялікага князя Казіміра і адначасова польскага караля і сам прэтэндаваў на вялікакняскі трон. У 1461 г., калі Казімір быў заняты вайной з Тэўтонскім ордэнам, апазіцыя запатрабавала ад вялікага князя, каб той зрабіў Сямёна сваім намеснікам у ВКЛ. Таму пасля смерці Сямёна у 1470 г. неспакойнае Кіеўскае княства было ператворано ў ваяводства. Першым ваяводай сілай зброі быў пастаўлены чалавек некняскага паходжання каталік Марцін Гаштаўт. Праз гэта брат памерлага Сямёна Міхаіл, які сам марыў умацавацца ў Кіеве, стаў смяротным ворагам Казіміра і ў 1481 г. разам з паплечнікамі планаваў дзяржаўны пераварот, але быў выкрыты, схоплены і пакараны смерцю.

           Пасля перамогі на Сініх Водах на Падоллі засталася частка літоўскага войска на чале з плямяннікамі Альгерда-князямі Карыятавічамі. Яны адразу прыняліся ўмацоўваць нованабытыя землі. Карыятавічамі былі заснаваныя шэраг новых замкаў-Смотрыч, Бакота, Межыбож, Брацлаў, Вінніца, нанова адбудаваны Каменец-Падольскі, разбураны ў сярэдзіне 13 ст. на загад татарскага цёмніка Бурундуя. Сталіцай Падольскага княства стаў Смотрыч. Карыятавічы перасталі плаціць даніну татарам, але сам падатак “татаршчына” захаваўся і паступаў у скарбніцу падольскіх князёў Гэтыя сродкі шлі на абарону Падольскага княства. Падолле вызначалася вялікімі ўрадлівымі землямі, што распаляла апетыты суседзяў. Не пагаджаліся з яго стратай татары, прэтэндавалі на Падолле польскія і венгерскія каралі.

           У наваградскага князя Карыята было шмат сыноў. Па смерці Карыята наваградскі удзел быў скасаваны і адышоў вялікаму князю Альгерду. Толькі малодшы Фёдар Карыятавіч застаўся жыць у Наваградку. Карыятавічы па старшынству сталі кіраваць Падольскай зямлёй. Паступова братоў менела. Юры Карыятавіч, будучы падольскім князем, стаў гаспадаром Малдавіі, дзе быў атручаны. Аляксандр загінуў у вайне з татарамі. Канстанцін паводле Хронікі Быхаўца адмовіўся ад шлюбу з дачкой польскага караля Казіміра і ад польскага трону, не жадаючы мяняць веру і гаспадарства, ён застаўся пасля братоў княжыць на Падоллі і дажыў да 1391 г. Апошні падольскі князь Фёдар Карыятавіч прысягаў Ягайлу, потым венгерскаму каралю, але адмовіўся прысягаць Вітаўту, за што апошні пазбавіў яго Падольскага княства.

       Часть украинских земель вошла в состав Венгерского королевства (Закарпатье с городами Ужгород, Мукачево), часть Молдавского государства (Буковина).

           В начале 16 века основным соперником ВКЛ по присоединению украинских земель становится Московское княжество.

⇐ Предыдущая1234567Следующая ⇒

Поделиться: