Бельский К.С. О системе административного права // Государство и право. 1998 г. №3

 

№8- тақ ырып: Ә кімшілік мә жбү рлеу

Дә рістің мақ саты: «Ә кімшілік мә жбү рлеу» туралы тү сінікті қ алыптастыру; Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге ү йрету. Ә кімшілік мә жбү рлеу мен сендірудің жү зеге асырылу жолдарын кө рсету.

 

Жоспар:

1. Ә кімшілік мә жбү рлеу: мә ні жә не тү рлері.Ә кімшілік мә жбү рлеудің қ ұ қ ық тық негізі.

2. Ә кімшілік ескерту шараларының тү сінігі жә не тағ айындалуы. Бақ ылау жә не қ адағ алау шаралары.

3. Ә кімшілік алдын алу шараларының тү сінігі жә не тағ айындалуы.

 

1сұ рақ. Ә кімшілік мә жбү рлеу: мә ні жә не тү рлері.Ә кімшілік мә жбү рлеудің қ ұ қ ық тық негізі. Ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік мә жбү рлеудің бір тү рі бола отырып, мемлекет атынан жә не оның қ ызығ ушылығ ымен жү зеге асырылады, сонымен қ атар заң дық рә сімге ие. Бұ л заң ды мә жбү рлеу қ андай да болмасын міндетті ережелерді орындамағ аны ү шін мемлекет атынан қ ұ зіретті органдар қ олданады. Мемлекеттік билік аясына қ атысты мә жбү рлеу ә кімшілік-қ ұ қ ық тық нормалардың ережелерінің орындалуын қ амтамасыз ету шарасы болып табылады. Билікті жү зеге асыру оның нұ сқ ауларына бағ ынуды кө здейді. Мә жбү рлеу кө біне ерікті болады. Бірақ кей жағ дайларда оғ ан анық мә жбү рлеусіз қ ол жеткізгенмен, сонда да толық ө з еркімен емес, яғ ни бағ ыныштының еркі мен тілегіне қ арсы болады.

Мә жбү рлеу элементтері заң ның жә не басқ ару актілерінің барлық ережелерінде бар, себебі олардың барлығ ы міндеттейтін сипатта болады жә не мемлекеттің беделі мен кү шіне сү йенеді. Қ азіргі жағ дайларда мә жбү рлеу тек қ ана қ ажет емес, сонымен қ атар қ оғ амдық ө мірдің кейбір салаларында пайдалы (мысалы, елді қ орғ ау, оның қ ауіпсіздігін қ орғ ау, қ оғ амдық тә ртіпті сақ тау жә не т.б.).

Мемлекеттік мә жбү рлеу тікелей ық пал ету объектілеріне байланысты физикалық жә не психикалық болып бө лінеді. Оның мақ саты – нақ ты қ ұ қ ық субъектілерін белгілі бір ережелерді сақ тауғ а немесе белгілі бір ә рекеттерді жасаудан бас тартуғ а мә жбү рлеу. Керекті нә тижеге қ ол жеткізу субъектінің еркінсіз, оның ішкі, кей жағ дайда сыртқ ы қ арсыласуымен жү зеге асырылады.

Қ ұ қ ық пен реттелетін қ оғ амдық қ атынастардың ә ртектілігі оларды қ орғ ау ү шін мемлекеттік мә жбү рлеудің ә ртү рлі тү рлерін қ олдануды талап етеді. Бұ л мә жбү рлеудің тү рлері бір бірінен ө здерінің мазмұ ндарымен, жү зеге асырылу негіздерімен жә не тә ртіптерімен ерекшеленеді.

Қ алыптасқ ан тә жірибеде мемлекеттік мә жбү рлеудің негізгі 4 тү рі бар:

· қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық;

· азаматтық -қ ұ қ ық тық;

· тә ртіптік;

· ә кімшілік-қ ұ қ ық тық.

Мемлекеттік мә жбү рлеудің жеке бір тү рі бола тұ ра ә кімшілік мә жбү рлеу оны қ ұ қ ық тық мә жбү рлеудің басқ а нысандарынан бө летін белгілі бір ерекшеліктерге ие.

Ә кімшілік мә жбү рлеуді сипаттайтын негізгі белгілерге мыналарды жатқ ызуғ а болады:

1. Ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік басқ ару аясында пайда болатын қ оғ амдық қ атынастарды қ орғ ау ү шін арналғ ан мемлекеттік мә жбү рлеудің ерекше тү рі болып табылады. Ә кімшілік мә жбү рлеу шараларына мемлекеттік-биліктік сипат тә н.

2. Ә кімшілік мә жбү рлеуді қ олдану негізі болып, ә детте, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың мазмұ ны немесе қ ұ қ ық тық нормамен қ арастырылғ ан ерекше жағ дайлардың туындауы табылады (мысалы, эпидемиялар, табиғ и апаттар).

3. Ә кімшілік мә жбү рлеу оны қ олдану қ ызметтік бағ ыныштылық қ атынастармен байланысты еместігімен сипатталады. Ә кімшілік билік субъектісі мен қ ұ қ ық бұ зушы бір ең бек ұ жымының мү шелері болып табылмайды. Егер тұ лғ а ә скери-қ ызметтік, ең бектік немесе ұ жымда басқ а да мемлекеттік тә ртіпті бұ зса, онда оғ ан тә ртіптік мә жбү рлеу шаралары қ олданылады.

4. Ә кімшілік мә жбү рлеу шараларын қ олдану актілерін мемлекеттік биліктің кө птеген органдары шығ аруғ а қ ұ қ ылы: Праламент, Президент, Ү кімет, мә слихаттар, ә кімияттар. Бірақ ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан ү шін санкциялар тек қ ана заң мен немесе Президенттің заң кү ші бар жарлығ ымен орнатылатындығ ын ұ мытпағ ан жө н.

5. Ә кімшілік мә жбү рлеу қ ұ қ ық тық актілермен анық талғ ан қ ұ зіретті органдармен жә не лауазымды тұ лғ алармен қ олданылады.

 

Ә кімшілік мә жбү рлеу ө зінің мазмұ ны бойынша жеке басылық, ұ йымдастырушылық немесе мү ліктік сипаты бар шектеулер (айырулар) болып табылады, яғ ни қ андай да бір жағ ымсыз салдарлар нысанында адамдардың сана сезімі мен мінез-қ ұ лқ ына сырттай мемелкеттік – қ ұ қ ық тық психикалық немесе кү штеп ық пал етуден тұ рады.

Ә кімшілік мә жбү рлеу кө рнісінің сыртқ ы нысандары ө те ә р тү рлі. Бұ л солардың кө мегімен қ амтамасыз етілетін қ атынастардың аса кө п тү рлілігмен, мә жбү рлеуді қ олданудың мақ саттарымен, негіздерімен, осы шараларды пайдалануғ а қ ұ қ ық берілген органдар мен лауазымды адамдардың қ ұ зыретінің мазмұ нымен жә не бірнеше ө зге де жағ дайлармен байланысты. Адамның жеке басына байланысты шектеулер, мысалы, ұ сақ бұ зақ ылық ү шін ә кімшілік қ амауғ а алудан, бұ зушыны ұ стаудан жә не полицияғ а жеткізуден кө рніс табады. Ұ йымдастыру шектеулеріне, мысалы, қ оғ амдық тамақ тандыру кә сіпорындарының антисанитариялық жағ дайы ү шін жабу, ойын – сауық мекемелерінің ө ртке қ арсы қ ауіпсіздік ережелерін бұ зуғ а байланысты жұ мыс істеуін тоқ тата тұ ру жатады. Мү ліктік шектеулерген, мә селен, айыппұ л, тә ркілеу жатады.

Ә кімшілік мә жбү рлеудің барлық шаралары субьектіні қ андай да болмасын бір іс-ә рекеттерді жасауғ а немесе олардан бас тартуғ а, не болмаса белгіленген қ ұ қ ық тық шектеулерге бағ ынуғ а тү рткі болу, кө ндіру ү шін қ олданылады. Сонымен, мә жбү рлеп ық пал жасаудың обьектісі сайып келгенде жеке адамның ө зі емес, оның мінез-қ ұ лқ ы болып табылады.

Ә кімшілік мә жбү рлеудің шаралары тек қ ұ қ ық тық актілермен ғ ана белгіленуі мү мкін. Бұ л шараларды қ олдануғ а заң дардың негізінде ғ ана жә не тек қ ұ қ ық нормаларымен қ аралғ ан шең бер мен нысанда ғ ана жол беріледі. Сондық тан, ә кімшілік мә жбү рлеу мемлекеттік басқ ару аясындағ ы қ оғ амдық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық актілерді іске асыруғ а бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық мә жбү рлеу болып табылады.

Ә кімшілік мә жбү рлеуді оғ ан уә кілеттік берілген органдар мен лауазымды адамдар ғ ана қ олданады. Олардың тобы қ ұ қ ық тық актілермен қ атал тү рде белгіленеді. Ә детте, оларғ а мемлекеттік басқ ару аясында қ ұ қ ық қ орғ ау функцияларын жү зеге асыруғ а уә кілеттік берілген атқ арушы органдар мен олардың лауазымды адамдары жатады (мысалы, ішкі істер органдары, бақ ылау- қ адағ алау органдары т.б.). Сонымен, ә кімшілік мә жбү рлеу осындай мә жбү рлеу шараларын қ олдануғ а уә кілетті органдар мен лауазымды адамдардың кө птігімен сипатталады.

2сұ рақ.Ә кімшілік ескерту шараларының тү сінігі жә не тағ айындалуы

Ә кімшілік мә жбү рлеу біртекті ұ ғ ым емес, ол ә кімшілік-қ ұ қ ық тық мә жбү рлі ық пал ету шараларының жиынтығ ынан жинақ талады.

Ә кімшілік мә жбү рлеуді қ олданудың негізі болып, ә детте, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасау немесе ерекше жағ дайлардың туындауы табылады. Ә кімшілік мә жбү рлеу шараларының кешені сан қ илы. Олардың барлығ ы мақ саттарына, қ олдану негіздері мен тә ртіптеріне байланысты ерекшеленеді. Мақ саттарына жә не қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ амтамасыз ету тә сіліне байланысты ә кімшілік мә жбү рлеу шараларын 3 топқ а бө луге болады.

1.Ә кімшілік-ескерту шаралары – мемлекеттік басқ ару аясында болуы мү мкін қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алу мақ сатында, сонымен бірге табиғ и апаттар, авариялар, қ айғ ылы оқ иғ алар кезінде қ оғ амдық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету ү шін қ олданылады. Кө бінесе олар қ ұ қ ық бұ зушылық тармен байланысы жоқ жағ дайларда азаматтардың денсаулығ ы мен ө міріне қ ауіпті болдырмау ү шін қ олданылады.

Ә кімшілік-ескерту шаралары сан алуан. Олардың ең кө п тарағ ан тү рлері болып табылады:

8. полиция қ ызметкерлерінің тұ рғ ын ү йге немесе қ ызметтік ғ имаратқ а кіруі. Мысалы, тө лқ ұ жат режимінің сақ талуын тексеру ү шін;

9. қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алу мақ сатымен қ ұ жаттарды тексеру. Мысалы, жү ргізушілерден – жү ргізуші куә лігін, жол қ ағ азын; аң шылар мен балық шылардан – сә йкес лицензияларын;

10. кеден органдарымен қ олданылатын заттарды, жү ктердщі қ арау, сонымен қ атар жеке қ арау (бұ л мемлекеттік шекарадан контрабанданы ө ткізбеу мақ сатында қ олданылады);

11. кө лік жә не адам қ озғ алысын шектеу немесе тоқ тату. Мысалы, табиғ и апат, жолды жө ндеу жұ мыстары кезінде;

12. тұ лғ адардың денсаулық жағ дайыларын жә не кә сіпорындардың санитарлық жағ дайларын куә ландыру;

13. эпидемиялар кезінде карантин енгізу;

14. бас бостандығ ынан айыру орындарынан босатылғ ан адамдарды ә кімшілік қ адағ алау;

15. мү лікті реквизициялау, яғ ни оны еріксіз, ақ ылы тү рде алу.

2.Ә кімшілік ық пал ету жә не процессуалдық қ амтамасыз ету шаралары.

Ә кімшілік ық пал ету шараларына жататындар:

16. ә кімшілік ұ стау, яғ ни тұ лғ аның жеке бостандығ ын қ ысқ а мерзімге шектеу. Бұ л шараны кө бінесе полиция қ ызметкерлері қ олданады.;

17. кә сіпорын жұ мысын тоқ тата тұ ру. Мысалы, ең бекті қ орғ ау немесе қ ауіпсіздік техникасы ережелерін бұ зғ ан жағ дайда;

18. техникалық жағ дайы қ озғ алыс қ ауіпсіздігіне қ ауіп тө ндіретін ақ ауы бар автокө лікті пайдалануғ а тыйым салу;

19. егер оны пайдалануғ а рұ қ сат болмаса, белгілі бір ережелерді бұ зғ ан тұ лғ алардан мү лікті алу (суық қ ару, мө рлер);

20. қ алпына келтіру сипатындағ ы мә жбү рлеу шаралары (ө з еркімен салынғ ан қ ұ рылысты бұ зу);

21. полиция қ ызметкерлерінің қ ару қ олдануы;

22. қ оғ амдық тә ртіпті ө рескел бұ зушығ а дене кү шін кө рсету;

23. қ оғ амғ а қ арсы қ ылық жасағ ан адамды ә келу (заң ды жауапкершілікке ә лі тартылмағ анда);

24. қ ұ қ ылы органнан (лауазымды тұ лғ адан) одан шығ ып жатқ ан қ ұ қ ық қ а қ арсы қ ылық ты тоқ татуды талап ету.

Ә кімшілік-ескерту шаралары да, ә кімшілік ық пал ету шаралары да, ә детте, қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жауапты тұ лғ аларды жазалағ анғ а дейін қ олданылады, яғ ни ә кімшілік жауапкершілік шараларын қ олданғ а дейін болады.

Процессуалдық қ амтамасыз ету шаралары заң дылық тың нығ аюына жә рдемдеседі. Бұ л шаралар (мысалы, жеке қ арау, заттарды қ арау, заттар мен қ ұ жаттарды алу, ә кімшілік істерді шешу тә ртібі) тек заң дармен бекітілген шектерде жә не тә ртіпте қ олданылады.

3.Ә кімшілік ө ндіру шаралары – заң ды жауапкершіліктің бір тү рі болып табылады жә не белгілі бір қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан ү шін қ олданылады. Мысалы: айыппұ л, тә ркілеу, ә кімшілік қ амауғ а алу.

3сұ рақ. Ә кімшілік алдын алу шараларының тү сінігі жә не тағ айындалуы

Бұ л ә кімшілік мә жбү рлеу шаралар тобы ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан тұ лғ аны тә рбиелеу мақ сатында пайдаланылады.

Қ оғ амдық қ атынастардың жә не осы қ атынастарғ а қ ұ қ ық қ а қ арсы қ олсұ ғ ушылық жасаудың обьективтік сипатымен айқ ындалатын қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ амтамасыз етудің мақ саттары мен тә сіліне байланысты ә кімшілік мә жбү рлеудің барлық шараларын ү ш топқ а бө луге болады:

-ә кімшілік алдын алу шаралары

-ә кімшілік жолын кесу шаралары

-ә кімшілік жазалау шаралары

Ә кімшілік мә жбү рлеу шаралары қ ұ қ ық бұ зушылық тың немесе қ андай да бір жағ ымсыз салдарлардың пайда болуының алдын алуғ а бағ ытталғ ан (мысалы, эпедемия кезінде); сосын, егер қ ұ қ ық бұ зушылық болатын болса, онда олардың мақ саты – оны тоқ тату жә не тек кейнірек қ ана жаза қ олдану, яғ ни қ ұ қ ық бұ зушыны жазалау қ ажеттігі пайда болуы мү мкін. Бұ л орайда ә кімшілік жаза қ олдану қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан ү шін ә кімшілік жауапкершілікті іске асыру болып табылады, ал алдын алу сипаты бар ә кімшілік шаралар қ ұ қ ық бұ зушылық болмағ ан кезде де қ олданылуы мү мкін (мысалы, аэропорттарда жолаушылардың жеке басын тексеру).

Ә Қ БтК-тің 36-тарауында ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуді қ амтамасыз етудің мә жбү рлеу шараларын қ олданудың мү мкіндігі қ аралғ ан. Олар ө зге ық пал ету шаралары қ алмағ ан кезде ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ты тоқ тату, жеке басын анық тау, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы хаттама жасау, істі тиісті уақ ытында жә не дұ рыс қ арау жә не ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша қ аулыларды орындау мақ саты ү шін қ олданылады. Сонымен, бұ л жерде процессуалдық сипаты бар ә кімшілік мә жбү рлеу шаралары туралы айтылып отыр.

Ә кімшілік – алдын алу шаралары. Мә жбү рлеу қ ұ ралдарын қ олдануды заң намалар, ә детте, тұ лғ аның ө зіне жү ктелген қ ұ қ ық тық міндеттерін бұ зу оқ иғ асымен байланыстырады. Бірақ та қ оғ амдық жә не жеке мү дделерге қ ауіп-қ атер жә не оларғ а зиян келтіру тек қ ұ қ ық бұ зушылық тың ғ ана емес, сондай-ақ дү лей апаттардың, психикалық ауру адамдардың іс ә рекеттерінің де салдарынан пайда болуы мү мкін. Сондық тан мемелкет нормасын бұ зуғ а кінә лі емес тұ лғ алар жө нінде де мә жбү рлеу шараларын қ олдануғ а мә жбү р, қ ұ зыретті органдар заң да кө зделген жағ дайларда олардың қ ұ қ ық тарын шектейді. Бас бостандығ ынан айыру орындарынан босатылғ ан адамдардың белгілі бір санаттары жө нінде ә кімшілік ә кімшілік қ адағ алау тағ айындайтын ішкі істер органдарының; ө ртті жайылдырмау мақ саты ү шін қ ұ рылысты жоятын ө рт сө ндірушілердің т.б. іс ә рекеттері осындай. Мемлекеттің аталғ ан қ орғ ау шараларының негізгі мақ саты қ ұ қ ық бұ зушылық тың, заң дық жә не ө зге де міндеттерден орындаудан жалтарудың аладын алу, сондай-ақ қ оғ амдық қ ауіпсіздікті қ орғ ау.

Барлық ә кімшілік—алдын алу шараларының бірлігін айта отырып, олардың тікелей арналымы мен қ ұ қ ық шектеушілік сипаты бойынша жекелеген ескерту (превентивтік) шаралардың арасындағ ы айырмашылық тарды байқ амауғ а болмайды. Бұ л белгі бойынша ә кімшілік- алдын алу шараларының ішінен 4 топты бө луге болады:

1. мү мкін болатын зиянды, қ ауіпті, тіпті ауыр салдарлары да жиі болатын қ ауіп-қ атерді болдырмау мақ сатында қ олданылатын шаралар, мысалы, эпидемиямен жә не эпизоотиямен зақ ымданғ ан жерлерде карантин енгізу, шекералас аумақ тарда қ ауіпті жұ қ палы аурулар кенеттен пайда болғ ан кезде мемлекеттік шекара учаскесін жабу, т.б.

2. қ ұ қ ық бұ зушылық тың, оның ішінде тек ә кімшілік теріс қ ылық тың ғ ана емес, қ ылмыстың да алдын алуғ а бағ ытталғ ан шаралар (кедендік тексері, жеке басты анық тайтын қ ұ жаттарды тексеру)

3. тиісті субьектілердің ө здерінің міндеттерін орындаудан жалтаруына кедергі келтіретін шаралар (реквизициялау, мә жбү рлеп медициналық куә ландыру т.б.)

4. емдеу – алдын алу деп аталатын мә жбү рлеу шаралары ерекше топ қ ұ райды, олардың мақ саты міндеті тек қ оғ амдық қ ауіпсіздік ғ ана емес, сонымен бірге қ ауіпті есі ауысқ андарды, нашақ орларды, жұ қ палы ауруларды емдеуді қ амтамасыз ету.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ә кімшілік мә жбү рлеу дегеніміз не?

2. Ә кімшілік мә жбү рлеудің қ ағ идалары қ андай?

3. Ә кімшілік мә жбү рлеу қ алай жіктеледі?

4. Ә кімшілік мә жбү рлеудің мақ саты неде?

5. Қ андай ә кімшілік мә жбү рлеудің тү рін білесіз?

Қ олданылатын ә дебиеттер тізімі:

Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер

1.Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. Жеті-Жарғ ы. 2005. ө згерістер енгізілген.2007ж.21.05.

2.Қ Р-сының «Қ Р-сының Президенті туралы» Конституциялык Заң ы //Жоғ арғ ы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.

3.Қ Р-сы «Қ Р-сы Ү кіметі туралы» Конституциялық Заң ы     КР-сы Жоғ арғ ы Кең ес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 1 1.05.1999

4.«Заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеу жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу туралы » 1995ж.17 сә уірдегі Заң ы//Егеменді Қ азакстан. 1995ж. 24 маусым.

 5. Қ Р Ә кімшілік қ ұ қ ык бұ зушылық туралы кодексі. 30.01.2001ж.Алматы: ЮРИСТ, 2009-284 б.

 6.«Қ Р дағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару туралы » 2001ж. 23- қ аң тарда қ абылданғ ан Заң ы.

 7.«Нормативтік қ ұ қ ыктык актілер туралы» Қ Р Заң ы, 24  наурыз 1998ж. 17 қ азан 2001ж. ө згерістер меы толыктырулар енгізілген. 6 наурыз 2002ж. // Қ Р Парламент жаршысы №23. 2001-№20. 2002-№15.

Оқ у ә дебиеттері:

Ә кімшілік қ ұ қ ық / Оқ улық Е.Баянов / Алматы: Жеті жарғ ы, 2007-408 бет

Административное право. Академический курс (ответственный  редактор А.А. Таранов) Алматы «Жеті Жарғ ы»2001г.-196 с.

Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А. Таранов- 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғ ы, 1997.-225с.

Административное право РК: Часть Особенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғ ы, І998.-272с.

Бекетов О.И. Актуальные проблемы админстративного права// Государство и право. 1999 г. №5.

Вельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.

Бельский К.С. О системе административного права // Государство и право. 1998 г. №3

№9 -тақ ырып: Ә кімшілік жауапкершілік

Дә рістің мақ саты: «Ә кімшілік жауапкершілік» туралы тү сінік қ алыптастыру; Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге ү йрету. Ә кімшілік жауапкершіліктің басқ а жауапкершілік тү рлерінен айырмашылығ ын кө рсету.

Жоспар:

· Ә кімшілік жауапкершіліктің тү сінігі жә не негізгі белгілері.

· Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық, оның қ ұ рамы.

· Ә кімшілік жазалардың тү рлері жә не тү сінігі.

· Ә кімшілік жауаптылық тан босатудың негіздері

· Кә мелетке толмағ андардың ә кімшіліктік жауаптылығ ы

1сұ рақ.Ә кімшілік жауапкершіліктің тү сінігі жә не негізгі белгілері

Ә кімшілік жауапкершілік – заң дық жауапкершіліктің ерекше тү рі, ол ө кілетті органдардың немесе лауазымды адамдардың Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық (теріс қ ылық ) жасағ ан адамдарғ а ә кімшілік жазалар қ олдануынан кө рінісін табады. Жалпы заң дық жауапкершілікке тә н белгілер ә кімшілік қ ұ қ ық та да бар.

Сонымен бірге заң дық жауапкершіліктің жалпы белгілері заң дарда ә кімшілік жауапкершілікке сә йкестендіріле ерекше тү рде икемделінеді жә не де жауапкершіліктің нақ осы тү ріне сипатты белгілер бекітіледі.

Ә кімшілік жауапкершіліктің негізгі ерекшеліктері тұ тасынан алғ анда мыналардан кө рінеді:

1. Ә кімшілік жауапкершілік заң мен де, заң асты актілермен де немесе олардың ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы нормаларымен тағ айындалады, яғ ни оның ө зінің нормативтік-қ ұ қ ық тық негізі бар.

2. Ә кімшілік жауапкершіліктің негізіне ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жатады.

3. Ә кімшілік жауапкершіліктің субъектілері адамдар немесе ұ жымжық қ ұ рылымдар болуы мү мкін.

4. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тар ү шін ә кімшілік жазалар қ аралғ ан.

5. Ә кімшілік жазаларды ө кілетті органдар мен лауазымды адамдардың ү лкен шең бері: атқ арушы биліктің, жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың, олардың лауазымды адамдарының, сондай-ақ соттар қ олданады.

6. Органдар мен лауазымды адамдар ә кімшілік жазаларды ө здеріне қ ызмет не жұ мыс жө нінен бағ ынышты емес адамдарғ а – қ ұ қ ық бұ зушыларғ а қ олданады.

7. Ә кімшілік жаза қ олдану сотталғ ан болып табылмайды жә не жұ мыстан шығ аруғ а жатпайды. Жазағ а тартылғ ан адам тағ айындалғ ан мерзім ө ткенше ә кімшілік жазасы бар адам болып саналады.

8. Ә кімшілік жауапкершіліктің шаралары ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді реттейтін заң дарғ а сә йкес қ олданылады.

Сонымен, ә кімшілік жауапкершіліктің басқ а тү рлерінен айыратын біраз ерекшеліктері бар. Ә кімшілік жауапкершіліктің негізгі ерекшелігі оның негізіне ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық, ал шараларына - ә кімшілік жазалар жатады.

2сұ рақ.Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық, оның қ ұ рамы

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ә кімшілік жауаптылық тың негізі болып табылады. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексте ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың анық тамасы былай деп берілген: " Жеке адамның Ә Қ БтК бойынша ә кімшілік жауаптылық кө зделген қ ұ қ ық қ а қ арсы, кінә лі (қ асақ ана немесе абайсызда жасалғ ан) іс-ә рекеті не ә рекетсіздігі немесе заң ды тұ лғ аның қ ұ қ ық қ а қ арсы іс-ә рекеті не ә рекетсіздігі ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық болып табылады." Қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін, егер бұ л қ ұ қ ық бұ зушылық ө зінің сипаты бойынша қ олданылып жү рген заң дарғ а сә йкес қ ылмыстық жауаптылық қ а ә кеп соқ тырмайтын болса, ә кімшілік заң дармен жә не басқ а қ ұ қ ық салаларының нормаларымен (қ аржы, жер жә не т.б.) тағ айындалғ ан ә кімшілік жауаптылық пайда болады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларымен жауаптылық қ аралатын, белгілі ә рекеттерді жасауғ а тыйым салатын, қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастарғ а нұ қ сан келтіреді. Осы сияқ ты ережелерді бұ зу ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамын қ ұ райды.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың заң дық белгілері:

а) қ ұ қ ық қ а қ арсылық – бұ л қ ұ қ ық нормаларын бұ затын ә рекеттер жасау болып табылады. Бұ л нормалар тек қ ана ә кімшілік қ ұ қ ық тікі емес, сонымен қ атар қ ұ қ ық тың бірнеше басқ а салаларынікі да болуы мү мкін. Бірақ, белгіленген нормаларды сақ тау ә кімшілік жауаптылық шараларымен қ орғ алады.

ә ) кінә лілік, яғ ни қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекетті қ асақ ана немесе абайсызда жасау. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жеке адам ө зінің іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің ) қ ұ қ ық қ а қ арсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын алдын ала білсе жә не осы салдардың туындауын қ аласа немесе оң ан саналы тү рде жол берсе не оларғ а немқ ұ райды қ араса, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық қ асақ ана жасалғ ан деп танылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жеке адам ө зінің іс-ә рекетінің (ә рекетсіздігінің ) зиянды салдарының туындау мү мкіндігін алдын ала білсе, бірақ жеткілікті негізсіз оның алдын алуғ а болады деп ұ шқ ары ойласа, не тиісті назар салғ ан жә не ескерген жағ дайда оның алдын алуғ а болса да осындай салдардың туындау мү мкіндігін алдын ала білмесе, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық абайсызда жасалды деп танылады. Бұ ларғ а мысал ретінде мыналарды атап кө рсетуге болады: ұ сақ бұ зақ ылық, ұ сақ ұ рлық, тыйым салынғ ан тә сілдермен аң аулау жә не т.б. – осылардың барлығ ы жә не осыларғ а ұ қ сас ә рекеттер тек қ ана қ асақ ана, ал жол жү ру, ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зу жә не т.б. абайсызда жасалуы мү мкін.

б) қ оғ амғ а зиянды деп азаматтың, қ оғ амның, мемлекеттің мү дделеріне зиян келтіретін ә рекет танылады. ә кімшілік жауаптылық институтының шең берінде қ андай ә рекет қ оғ амғ а қ арсы деп табылатыны заң дармен белгіленеді.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ оғ амғ а зияндық кө лемі қ ылмыс жасағ аннан едә уір тө мен, сондық тан олар заң ды тү рде басқ аша бағ аланады жә не аса қ атал емес жауаптылық белгіленеді. Бұ лардан басқ а, заң дармен арнайы субъектілердің – жасы кә мелетке толмағ андардың, ә скери қ ызметшілердің жә не тә ртіптік жарғ ыларды басшалық қ а алатын басқ а адамдармен қ атар шет елдіктердің де ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ андары ү шін жауаптылығ ының тә ртібі белгіленеді.

Азаматтар ө здерінің жасағ ан ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тары ү шін соларды жасағ ан кезде он алты жасқ а толғ андары жауапты болады.

Лауазымды адам қ ызметтік міндеттерін орындамауына немесе тиісті дә режеде орындамауына байланысты ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жағ дайда ә кімшілік жауаптылық қ а тартылады. Ұ йымдық -билік ету немесе ә кімшілік-шаруашылық міндеттерді орындауғ а байланысты ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан, заң ды тұ лғ а қ ұ рмай кә сіпкерлік қ ызметпен айналысатын азамат, сондай-ақ мемлекеттік органдар немесе жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары болып табылмайтын ұ йымдардың жетекшілері, басқ ару функцияларын орындайтын басқ а да қ ызметкерлері лауазыиды адамдар ретінде ә кімшілік жауаптылық та болады.

Ә скери қ ызметшілер мен ә скери жиында жү рген азаматтар ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін тә ртіптік жарғ ылар бойынша жауаптылық та болады. Прокурорлар, ішкі істер органдарының қ атардағ ы жә не басшы қ ұ рамдағ ы адамдары, қ аржы полициясы мен кеден органдарының қ ызметкерлері ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін тиісті органдарда қ ызмет ө теу тә ртібін регламенттейтін нормативтік-қ ұ қ ық тық актілерге сә йкес жауаптылық та болады.

Қ Р-да ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан шетелдіктер, шетелдік заң ды тұ лғ алар, азаматтығ ы жоқ адамдар жалпы негіздерде ә кімшілік жауаптылық та болады. Шет мемлекеттердің дипломатиялық ө кілдері жә не қ орғ анышты пайдаланатын ө зге де шетелдіктер Қ Р-ның аумағ ында жасағ ан ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін ә кімшілік жауаптылық туралы мә селе халық аралық қ ұ қ ық нормаларына сә йкес шешіледі.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық белгілерін оның заң дық қ ұ рамынан айырудың практикалық маң ызы бар. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың барлық белгілері бола тұ рып, қ ұ рамы болмауы мү мкін, сол себепті ә кімшілік жауапқ а тарту заң сыз болып табылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамы – нормативтік-қ ұ қ ық тық актілермен бекітілген элементтердің жиынтығ ы жә не олар болғ анда ғ ана ә кімшілік жауаптылық пайда болады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ рамының элементтері болып: объект, субъект, объективтік жақ, субъективтік жақ табылады.

Қ ұ қ ық нормаларымен реттелінген жә не ә кімшілік жауаптылық шараларымен қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастар объект болып табылады. Іс жү зінде объект ретінде нақ тылы нормалар, тапсырмалар, заң ды талаптар, тыйым салулар болады.

Қ ұ қ ық теориясында, сондай-ақ ә кімшілік теріс қ ылық тың тектік, тү рлік жә не тікелей объектісін айыру бар. Қ ұ қ ық қ олдану тә жірибесі тұ рғ ысынан алғ анда тікелей объект ерекше маң ызды болып кө рінеді, олай болатын себебі, ә кімшілк санкция заң мен бекітілген қ оғ амдық қ атынастарғ а шынайы зиян келтіргені ү шін қ олданылуы керек.

Объективтік жақ ә кімшілік қ ұ қ ық пен тыйым салынғ ан ә рекеттен немесе ә рекетсіздіктен кө рінеді. Ә кімшілік теріс қ ылық тың объективтік жағ ы – бұ л оны сыртқ ы кө рінісінің актісі ретінде сипаттайтын ә кімшілік қ ұ қ ық нормаларымен қ аралғ ан белгілердің жиынтығ ы. Бұ л белгілердің ішіндегі ең маң ыздысы ә рекеттің ө зін сипаттайтын белгі болып табылады.

Ә рекет – басты белгі, ол объективтік жақ тың басқ а ерекшкліктерімен (тә сіл, уақ ыт, орын жә не т.б.) толық тырылуы мү мкін.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың субъектісі болып заң да ә кімшілік теріс қ ылық ретінде кө рсетілген ә рекетті жасағ ан адам немесе заң ды тұ лғ а танылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың субъективтік жағ ы – субъектінің қ ұ қ ық бұ зушылық ә рекетіне не ә рекетсіздігіне жә не оның салдарына психикалық кө зқ арасы. Оның тү йіні кінә болып табылады, ол қ асақ ана немесе абайсыздық нысанында кө рініс табады.

Сонымен бірге заң дық жауапкершіліктің жалпы белгілері заң дарда ә кімшілік жауапкершілікке сә йкестендіріле ерекше тү рде икемделінеді жә не де жауапкершіліктің нақ осы тү ріне сипатты белгілер бекітіледі.

Ә кімшілік жауапкершіліктің негізгі ерекшеліктері тұ тасынан алғ анда мыналардан кө рінеді:

· Ә кімшілік жауапкершілік заң мен де, заң асты актілермен де немесе олардың ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы нормаларымен тағ айындалады, яғ ни оның ө зінің нормативтік-қ ұ қ ық тық негізі бар.

· Ә кімшілік жауапкершіліктің негізіне ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жатады.

· Ә кімшілік жауапкершіліктің субъектілері адамдар немесе ұ жымжық қ ұ рылымдар болуы мү мкін.

· Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тар ү шін ә кімшілік жазалар қ аралғ ан.

· Ә кімшілік жазаларды ө кілетті органдар мен лауазымды адамдардың ү лкен шең бері: атқ арушы биліктің, жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың, олардың лауазымды адамдарының, сондай-ақ соттар қ олданады.

· Органдар мен лауазымды адамдар ә кімшілік жазаларды ө здеріне қ ызмет не жұ мыс жө нінен бағ ынышты емес адамдарғ а – қ ұ қ ық бұ зушыларғ а қ олданады.

· Ә кімшілік жаза қ олдану сотталғ ан болып табылмайды жә не жұ мыстан шығ аруғ а жатпайды. Жазағ а тартылғ ан адам тағ айындалғ ан мерзім ө ткенше ә кімшілік жазасы бар адам болып саналады.

· Ә кімшілік жауапкершіліктің шаралары ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді реттейтін заң дарғ а сә йкес қ олданылады.

Сонымен, ә кімшілік жауапкершіліктің басқ а тү рлерінен айыратын біраз ерекшеліктері бар. Ә кімшілік жауапкершіліктің негізгі ерекшелігі оның негізіне ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық, ал шараларына - ә кімшілік жазалар жатады.

3сұ рақ.Ә кімшілік жазалардың тү рлері жә не тү сінігі

Ә кімшілік –қ ұ қ ық тық нормаларды бұ зу ә кімшілік мә жбү рлеу шараларын қ олдануғ а ә кеп соқ тырады, олардың бір тү рі ә кімшілк жазалар болып табылады. Нақ осы соң ғ ылар, алдын алу, жолын кесу шараларынан жә не процессуалдық шаралардан айырмашылығ ы, ә кімшілік жауапқ а тартылғ анның нә тижесінде қ олданылады.

Ә Қ БтК –тің 41-бабынды ә кімшілік жазалардың мынандай тү рлері белгіленген:

Ескерту жасау;

Ә кімшілік айыппұ л;

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ты жасау қ ұ ралы не нысанасы болғ ан затты, сол сияқ ты ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасау салдарынан алынғ ан мү лікті тә ркілеу;

Арнайы қ ұ қ ық тан айыру;

Рұ қ саттан айыру немесе оның қ олданылуын тоқ тата тұ ру, сондай-ақ тізілімнен алып тастау;

Қ ызметті тоқ тата тұ ру немесе оғ ан тыйым салу;

Заң сыз тұ рғ ызылып жатқ ан немесе тұ рғ ызылғ ан қ ұ рылысты мә жбү рлеп бұ зу;

Ә кімшілік қ амақ қ а алу;

Шетелдікті немесе азаматтығ ы жоқ адамды Қ Р ның шегінен ә кімшілік жолмен шығ арып жіберу.

Ә кімшілік жауаптылық ты оны белгілеу тә ртібі айырады. Ә Қ БтК бойынша ә кімшілік жауаптылық осы Кодекспен белгіленеді. Ә кімшілк жауаптылық ты кө здейтін ө зге заң дар осы Кодекске олар енгізілгеннен кейін ғ ана қ олданылады.

Сұ рақ Ә кімшілік жауаптылық тан босатудың негіздері.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 62-бабына сә йкес ә кімшілік жауаптылық тан босатудың ескіру-мерзімі белгіленген.

Адам ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасалғ ан кү ннен бастап 2-ай ө ткеннен кейін, ол қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласында -1 жыл ө ткеннен кейін ә кімшілік жауаптылық қ а тартылмайды.

Жеке тұ лғ а ә кімшілік сыбайлас жемқ орлық қ ұ қ ық бұ зушылық, сондай ақ салық салу, Қ Р-ның зейнетақ ымен қ амсыздандыру туралы, міндетті ә леуметтік сақ тандыру туралы заң намасы саласында қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ аны ү шін, оны жасағ ан кү ннен бастап 1 жыл ө ткеннен кейін ә кімшілік жауаптылық қ а тартылуғ а тиіс емес. Ал заң ды тұ лғ а осындай қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан жағ дайда, жасалғ ан кү ннен бастап 3 жыл ө ткеннен кейін ә кімшілік жауапкершілікке тартылуғ а тиіс емес.

Созылып кеткен ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық кезінде (Мыс. ә скери есепке тұ ру ережесін бұ зғ анда, тіркеусіз тұ рып жатқ анда, т.б.), сондай ақ қ оғ амның жә не мемлекеттің заң мен қ орғ алатын мү дделеріне қ ол сұ ғ атын қ аржы мен бюджет саласындағ ы ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасалғ ан кезде, адам, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық анық талғ ан кү ннен бастап, 2-ай ө ткеннен кейін, ә кімшілік жауаптылық қ а тартылуғ а тиіс емес. ЕСКЕРТУ. 1, 3 қ ылмыстың жасалуына септігін тигізеді. Қ ылмыстық іс жү ргізу кодексінің 387 б. 1-бө лігі 1 жылдан уақ ыт ө тсе, ә кімшілік жаза қ олданылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 67 бабына сә йкес ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ты бірінші рет жасалғ ан адамды, жә не ол адам келтірілген залалды ө з еркімен ө тесе, онда ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істі қ арауғ а уә кілетті орган (лауазымды адам) ә кімшілік жауаптылық тан қ ұ қ ық бұ зушы адамды, босатуы мү мкін. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 68 бабына сә йкес: Қ ұ қ ық бұ зушылық пен келтірілген зиян елеусіз болғ ан жағ дайда, судья немесе істі қ арауғ а уә кілетті орган (лауазымды адам) ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адамғ а ауызша ескерту жасап, ол адамды ә кімшілік жауаптан босатады. Мыс: ақ ысыз жол жү ру, шу кө теру. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 71 бабына сә йкес, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адам жағ дайдың ө згеруіне немесе науқ астануына да байланысты ә кімшілік жуаптылық тан босатылуы мү мкін. Сонымен қ атар Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 171 бабына сә йкес тараптардың бітімгершілікке келуіне байланысты ә кімшілік, жазбаша келісім негізінде, тоқ татылады.

1. Ә кімшілік жауаптылық ты болдырмайтын жағ дайлар:

қ ажетті қ орғ ану жағ дайында яғ ни жеке басын, тұ рғ ын ү йін, жер учаскасін қ орғ ау –қ ажетті қ орғ ану шегінен шығ ып кетпеген жағ дайдың болуы.

Аса қ ажеттілік жағ дайында, яғ ни осы адамның ө міріне, денсаулығ ына аса қ ауіп тө ндіретін қ ауіпті жою ү шін іс ә рекеттің жасалуы. Мыс: кө лік жү ргізуші медициналық жә рдемді қ ажет ететін адамды ауруханағ а ө те жылдамдық пен апаруы. Жылдамдық ты арттырғ аны ү шін жазаланбайды.

Қ олсұ ғ ушылық жасағ ан адамды ұ стап алу

Кү штеп немесе психикалық мә жбү рлеу

Бұ йрық ты немесе ө кімді орындау

5 сұ рақ. Кә мелетке толмағ андардың ә кімшілік жауаптылығ ы

   16 жасқ а толғ ан ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адам кә мелетке толмағ ан деп есептелінеді жә не оларғ а мә жбү рлеу шаралары қ олданылуы мү мкін.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодекстің 73 бабына сә йкес кә мелетке толмағ андарғ а ә кімшілік жазалар қ олданылу тә рбиелік ерекшеліктері бар. Айыппұ л кә мелетке толмағ ан адамда бар мү ліктің есебінен тө ленеді. Айыппұ л тө леуге жеткілікті мү лкі болмағ ан жағ дайда, айыппұ л оның ата-анасына немесе қ амқ оршы (қ орғ аншысына) салынады. Ә кімшілік айыппұ лдың мө лшерін айлық есептік кө рсеткіштің 5 тен бір бө лігінен кем болмауғ а жә не он айлық есептік кө рсеткіштен аспауғ а тиіс.

Бақ ылау сұ рақ тары:

Ә кімшілік жауапкершіліктің тү сінігі жә не оның негізгі белгілері қ андай?

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамы, оның айырмашылығ ы қ андай?

Ә кімшілік жазалардың қ андай тү рлері бар?

Қ андай жағ дайда ә кімшілік жауаптылық ты жең ілдетеді?

Ә кімшілік жауапкершілікті ауырлататын жағ дайларды атаң ыз.

 Ә кімшілік жауапкершіліктен босатудың негіздері қ андай?

Кә мелетке толмағ андардың ә кімшілік жауаптылығ ы қ андай?

Қ олданылатын ә дебиеттер тізімі:

Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. Жеті-Жарғ ы. 2005. ө згерістер енгізілген.2007ж.21.05.

2. Қ Р-сының «Қ Р-сының Президенті туралы» Конституциялык Заң ы //Жоғ арғ ы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.

3. Қ Р-сы «Қ Р-сы Ү кіметі туралы» Конституциялық Заң ы КР-сы Жоғ арғ ы Кең ес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 1 1.05.1999

4. «Заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеу жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу туралы » 1995ж.17 сә уірдегі Заң ы//Егеменді Қ азакстан. 1995ж. 24 маусым.

5. Қ Р Ә кімшілік қ ұ қ ык бұ зушылық туралы кодексі. 30.01.2001ж.Алматы: ЮРИСТ, 2009-284 б.

6. «Қ Р дағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару туралы » 2001ж. 23- қ аң тарда қ абылданғ ан Заң ы.

7. «Нормативтік қ ұ қ ыктык актілер туралы» Қ Р Заң ы, 24 наурыз 1998ж. 17 қ азан 2001ж. ө згерістер меы толыктырулар енгізілген 6 наурыз 2002ж. // Қ Р Парламент жаршысы №23. 2001-№20. 2002-№15.

  Оқ у ә дебиеттері:                                    

- Ә кімшілік қ ұ қ ық / Оқ улық Е.Баянов / Алматы: Жеті жарғ ы, 2007-408 бет

- Административное право. Академический курс (ответственный редактор А.А. Таранов) Алматы «Жеті Жарғ ы»2001г.-196 с.

- Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А.   Таранов- 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғ ы, 1997.-225с.

- Административное право РК: Часть Особенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғ ы, І998.-272с.

- Бекетов О.И. Актуальные проблемы админстративного права// Государство и право. 1999 г. №5.

- Вельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.

 

№10 -тақ ырып: Ә кімшілік процессуалдық қ ызмет

 

Дә рістің мақ саты: «Ә кімшілік процесс» туралы тү сінік қ алыптастыру; Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге ү йрету. Ә кімшілік процесстің басқ а қ ұ қ ық тық процесстерден айырмашылығ ын кө рсету.

 

Жоспар:

· Ә кімшілік юрисдикциялық ө ндіріс: негізгі белгілері қ ағ идалары, қ ұ рылымы.

· Ә кімшілік ө ндірістің негізгі сатылары.

·  Ә кімшілік ө ндірісті болдырмайтын мә н-жайлар.

 

1сұ рақ. Ә кімшілік юрисдикциялық ө ндіріс: негізгі белгілері қ ағ идалары, қ ұ рылымы

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізудің міндеттері ә рбір істің мә н-жайын дер кезінде, жан-жақ ты, толық жә не объективті анық тау, оны Ә Қ БтК-ке сә йкес шешу, шығ арылғ ан қ аулының орындалуын қ амтамасыз ету, снодай-ақ ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың жасалуына ық пал ететін себептер мен жағ дайларды анық тау болып табылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді қ арауғ а уә кілетті судьялар мен органдардың (лауазымды адамдардың ) ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізу тә ртібі Ә Қ БтК-пен реттеледі жә не айқ ындалады.

Қ ылмыстық немесе азаматтық істерді қ арау процесінде соттың ә кімшілік жазалар қ олдану тә ртібі Ә Қ БтК-тің ережелерімен жә не Қ Р-ның Қ ылмыстық іс-жү ргізу кодексі мен Қ Р-ның Азаматтық іс-жү ргізу кодексіне сә йкес айқ ындалады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуге қ атысушы адамдардың, сол істі жү ргізіп жатқ ан судьяның, органның (лауазымды адамның ) міндетті тү рде қ арауына жататын ө тініш мә лімдеуге қ ұ қ ығ ы бар. Ө тініш жазбаша тү рде мә лімденеді жә не дереу қ аралуғ а тиіс. Ө тінішті қ анағ аттандыру туралы не оны қ анағ аттандырудан бас тарту туралы шешім ұ йғ арым тү рінде шығ арылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізудің ө зіне тә н қ ағ идалары бар. Бұ л қ ағ идаларғ а жататындар:

Заң дылық

Заң мен сот алдындағ ы тең дiк

Кiнә сiздiк презумпциясы

Кiнә қ ағ идаты

Ә кiмшiлiк жауаптылық қ а қ айта тартуғ а жол бермеу

Iзгiлiк қ ағ идаты Қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адамғ а қ олданылатын ә кiмшiлiк жаза дене азабын келтіруді немесе адами қ адiр-қ асиетті қ орлауды мақ сат тұ тпайды.

Жеке басқ а қ ол сұ ғ ылмаушылық

Жеке бастың абыройы мен қ адiр-қ асиетiн қ ұ рметтеу

Жеке ө мiрге қ ол сұ ғ ылмаушылық жә не қ ұ пияны қ орғ ау

Меншiкке қ ол сұ ғ ылмаушылық

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді қ арауғ а уә кілеттік берілген соттың (судьяның ) жә не органның (лауазымды адамның ) тә уелсiздiгi

Куә айғ ақ тарын беру мiндетiнен босату

Бiлiктi заң кө мегiне қ ұ қ ық тарды қ амтамасыз ету

Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша іс жү ргiзудiң жариялылығ ы

Iс жү ргiзу барысында қ ауiпсiздiктi қ амтамасыз ету

Процестік шешiмдерге дау айту жә не процестік ә рекеттерге шағ ым жасау еркіндігі

Адамның қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделерiн сот арқ ылы қ орғ ау

 

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуге қ атысатын субъектілерді бө лек атап кө рсеткен жө н.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуге қ атысатын тұ лғ алар:

· ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адам;

· жә бірленуші;

· жеке адамның жә не заң ды тұ лғ аның ө кілдері;

· қ орғ аушы; 1. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша iс жү ргiзуге мынадай жағ дайларда, егер:
1) ә кiмшiлiк жауаптылық қ а тартылатын адам бұ л жө нiнде ө тiнiшхат жасаса;
2) ә кiмшiлiк жауаптылық қ а тартылатын адам дене немесе психикалық кемiстiктерiне орай ө зiн қ орғ ау қ ұ қ ығ ын ө з бетiнше жү зеге асыра алмайтын болса;
3) ә кiмшiлiк жауаптылық қ а тартылатын адам iс жү ргiзiлiп жатқ ан тiлдi бiлмесе;
4) ә кiмшiлiк жауаптылық қ а тартылатын адам кә мелетке толмағ ан адам болып табылса, қ орғ аушының қ атысуы мiндетті.

 

· жә бірленушінің ө кілі;

· куә;

· куә гер; Куә гердiң ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша iс жү ргiзуге қ атысуы жеке басын тексерiп-қ арау, кө лiк қ ұ ралын, заттарды тексерiп қ арау, жеке тұ лғ ада болғ ан қ ұ жаттар мен заттарды алып қ ою, заң ды тұ лғ ағ а тиесiлi аумақ тарды, ү й-жайлар мен мү лiктi қ арап-тексеру, заң ды тұ лғ ағ а тиесiлi қ ұ жаттар мен мү лiктi алып қ ою туралы хаттамаларда кө рсетiледi.

· маман;

· сарапшы;

· аудармашы;

· прокурор.

2сұ рақ.Ә кімшілік ө ндірістің негізгі сатылары.

Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iстер бойынша iс жү ргiзу мiндеттерi:
1) ә рбiр iстiң мә н-жайларын уақ тылы, жан-жақ ты, толық жә не объективтi анық тау, оны осы Кодекске сә йкес шешу;
2) іс жү ргізуге қ атысушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерінің іске асырылуын қ амтамасыз ету;
3) ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық тар жасауғ а ық пал еткен себептер мен жағ дайларды анық тау;
4) ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша қ аулының орындалуын қ амтамасыз ету болып табылады.

Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы iс қ озғ ауғ а:

1) осы баптың ү шінші бө лiгiнiң ережелерiн ескере отырып, ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық жасау фактiсiн уә кiлеттi лауазымды адамның тiкелей анық тауы;

2) қ ұ қ ық қ орғ ау органдарынан, сондай-ақ басқ а да мемлекеттiк органдардан, жергiлiктi ө зiн-ө зi басқ ару органдарынан тү скен материалдар;

3) жеке жә не заң ды тұ лғ алардың хабарламалары немесе мә лiмдемелерi, сондай-ақ бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарындағ ы хабарламалар;

4) арнайы автоматтандырылғ ан ө лшеу қ ұ ралдарының, сондай-ақ сертификатталғ ан арнайы техникалық бақ ылау-ө лшеу қ ұ ралдары мен автоматты режимде жұ мыс iстейтiн жә не жолдағ ы жағ дайды фото-, бейнетү сiрiлiм арқ ылы кө лiк қ ұ ралының жү ру жылдамдығ ы мен бағ ытын, жол жү рiсiне басқ а да қ атысушылардың iс-қ имылдарын айқ ындау арқ ылы автомобиль кө лiгi жә не жол жү рiсi қ ауiпсiздiгi саласында ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық тың жасалуын тiркейтiн бақ ылау аспаптарының кө рсеткiштерi себептер болып табылады.

Ә кімшілік ө ндірістің негізгі сатыларына мыналар жатады:

ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ау;

ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді қ арау;

ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша заң ды кү шіне енбеген қ аулыларды қ айта қ арау;

ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер бойынша заң ды кү шіне енген қ аулыларды жә не оларғ а шағ ымдарды, наразылық тарды қ арау нә тижелері жө ніндегі ұ йғ арымдарды қ айта қ арау;

ақ тау, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істі қ арауғ а уә кілетті органның (лауазымды адамның ) заң сыз ә рекеттерімен келтірілген зиянды ө теу.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ауғ а:

уә кілетті лауазымды адамның ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасау фактісін тікелей анық тауы;

қ ұ қ ық қ орғ ау органдарынан, сондай-ақ басқ а да мемлекеттік органдардан, жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарынан тү скен материалдар;

жеке жә не заң ды тұ лғ алардың хабарламалары немесе мә лімдемелері, сондай-ақ бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарындағ ы хабарламалар себеп болады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық белгілерін кө рсететін жеткілікті деректердің болуы ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ау ү шін негіздеме болады. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасалғ аны туралы хаттама жасалғ ан немесе ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ау туралы прокурор қ аулы шығ арғ ан кезден бастап ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ алғ ан болып саналады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс оның жасалғ ан жері бойынша қ аралады. Ә Қ БтК-тің 246, 247, 461-487 баптарында кө зделген ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істер кө лік қ ұ ралдары, кемелер, соның ішінде шағ ын кө лемді кемелер есепке алынғ ан жер бойынша немесе ө зіне қ атысты ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізіліп жатқ ан адамның тұ рғ ылық ты жері бойынша да қ аралуы мү мкін.

Судья, алқ алы орган мү шесі, лауазымды адам ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді қ арауғ а ә зірлеу кезінде мына мә селелерді:

бұ л істі қ арау ө зінің қ ұ зыретіне жататынын;

бұ л істі судьяның, алқ алы орган мү шесінің, лауазымды адамның қ арау мү мкіндігін болдырмайтын мә н-жайлардың болуын;

Ә Қ БтК-те кө зделген ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы хаттама мен басқ а хаттамалардың дұ рыс жасалғ анын, сондай-ақ істің ө зге де материалдарының дұ рыс рә сімделгенін;

Іс жү ргізуді болдырмайтын мә н-жайлардың, сондай-ақ адамды ә кімшілік жауапқ а тартпауғ а мү мкіндік беретін мә н-жайлардың болуын;

ө тініштердің жеке бас тартудың болуын;

Ә Қ БтК-тің 584-588 баптарында аталғ ан адамдарғ а іс қ аралатын орын мен уақ ыт туралы хабарланғ анын анық тайды.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істі қ арап, судья, орган (лауазымды адам) мына қ аулылардың бірін шығ арады:

1) ә кімшілік жаза қ олдану туралы;

2) іс жү ргізуді қ ысқ арту туралы;

3) істі осы ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін ө зге тү рде немесе мө лшерде жаза қ олдануғ а қ ұ қ ылы судьяның, органның (лауазымды адамның ) қ арауна беру туралы, сондай-ақ Ә Қ БтК-тің 642-бабында кө зделген жағ дайларда істі кө лік қ ұ ралы (кеме, соның ішінде шағ ын кө лемді кеме) есепте тұ рғ ан жер бойынша қ арауғ а беру туралы;

4) айыппұ л салу жө ніндегі қ аулыны мә жбү рлеп орындату туралы.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша қ аулығ а Ә Қ БтК-ке сә йкес аталғ ан адамдар шағ ым бере алады, сондай-ақ прокурор наразылық келтіре алады.

Аудандық жә не оғ ан тең естірілген сот судьяларының ә кімшілік жаза қ олдану туралы қ аулысына жоғ ары тұ рғ ан сотқ а шағ ым берілуі мү мкін. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша орган (лауазымды адам) шығ арғ ан қ аулығ а жоғ ары тұ рғ ан органғ а (лауазымды адамғ а) немесе орган (лауазымды адам) тұ рғ ан жер ьбойынша аудандық жә не оғ ан тең естірілген сотқ а шағ ым беріліп, наразылық келтірілуі мү мкін.

3сұ рақ.Ә кімшілік ө ндірісті болдырмайтын мә н-жайлар.

Мынандай мә н-жайлардың ең болмағ анда біреуі болғ ан жағ дайда ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуді бастауғ а болмайды, ал басталғ ан іс қ ысқ артылуғ а жатады:

1. ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық оқ иғ аларының болмауы;

2. ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ рамының болмауы, соның ішінде ә кімшілік жауапқ а тарту ү шін жеке адамның қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан кезде Ә Қ БтК-те кө зделген жасқ а толмауы немесе қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекет жасағ ан жеке адамның ақ ыл-есінің дұ рыс болмауы;

3. ә кімшілік жауаптылық ты белгілейтін заң ның немесе оның жекелеген ережелерінің кү ші жойылуы;

4. Қ Р-ның Конституциялық Кең есі ә кімшілік жауаптылық ты белгілейтін заң ды немесе оның кейбір ережелерін Қ Р-ның Конституциясына сә йкес келмейді деп тануы салдарынан олардың кү ші жойылуы;

5. ә кімшілік жауапқ а тарту мерзімінің ө туі;

6. ә кімшілік жауапқ а тартылатын адам жө нінде сол факт бойынша ә кімшілік жаза қ олдану туралы судьяның, органның (лауазымды тұ лғ аның ) қ аулысының не ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істің қ ысқ артылуы туралы кү ші жойылмағ ан қ аулының болуы, сондай-ақ нақ сол факт бойынша қ ылмыстық іс қ озғ ау туралы қ аулының болуы;

7. іс жү ргізіліп отырғ ан жеке адамның қ айтыс болуы.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізу Ә Қ БтК-тің 580-бабының 1-бө лігінің 2-тармақ шасында кө зделген негіз бойынша жә не зиян келтіру заң ды болып табылғ анда немесе Ә Қ БтК-тің 5-тарауына сә йкес ә кімшілік жауаптылық шығ арылатын мә н-жайларда жасалғ ан ретте қ ысқ артылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізу Ә Қ БтК-те кө зделген тә ртіппен, Ә Қ БтК-тің 67-68 баптарда кө зделген жағ дайларда, сондай-ақ ә рекетте қ ылмыстық заң дарда кө зделген қ ылмыс қ ұ рамының белгілері болуына байланыста материал прокурорғ а алдын ала тергеу немесе анық тау органына берілген жағ дайда қ ысқ артылуы мү мкін. Қ Р Конституциясының 83-бабына сә йкес ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізу процесінде заң дардың дә л жә не біркелкі қ олданылуын жоғ ары дә режеде қ адағ алауды мемлекет атынан тікелей де, ө зіне бағ ынысты прокурорлар арқ ылы да Қ Р-ның Бас прокуроры жү зеге асырады.

 

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ә кімшілік юрисдикциялық ө ндірістің негізгі белгілері мен қ ағ идалары қ андай?

2. Кімдер ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуге қ атысады? Ә кімшілік ө ндірістің негізгі сатылары қ андай?

3. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ауғ а қ андай фактілер негіздеме болады?

4. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істі қ арап, судья, орган (лауазымды адам) қ андай қ аулыларды шығ арады?

5. Ә кімшілік ө ндірісті болдырмайтын мә н-жайлар қ андай?

Қ олданылатын ә дебиеттер тізімі:

Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. Жеті-Жарғ ы. 2005. ө згерістер енгізілген.2007ж.21.05.

2.Қ Р-сының «Қ Р-сының Президенті туралы» Конституциялык Заң ы //Жоғ арғ ы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.

3.Қ Р-сы «Қ Р-сы Ү кіметі туралы» Конституциялық Заң ы КР-сы Жоғ арғ ы Кең ес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 1 1.05.1999

5.«Заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеу жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу туралы » 1995ж.17 сә уірдегі Заң ы//Егеменді Қ азакстан. 1995ж. 24 маусым.

 6. Қ Р Ә кімшілік қ ұ қ ык бұ зушылық туралы кодексі. 30.01.2001ж.Алматы: ЮРИСТ, 2009-284 б.

 7.«Қ Р дағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару туралы » 2001ж. 23- қ аң тарда қ абылданғ ан Заң ы.

 8.«Нормативтік қ ұ қ ыктык актілер туралы» Қ Р Заң ы, 24 наурыз 1998ж. 17 қ азан 2001ж. ө згерістер меы толыктырулар енгізілген. 6 наурыз 2002ж. // Қ Р Парламент жаршысы №23. 2001-№20. 2002-№15.

Оқ у ә дебиеттері:

1 .Ә кімшілік қ ұ қ ық / Оқ улық Е.Баянов / Алматы: Жеті жарғ ы, 2007-408 бет

2.Административное право. Академический курс (ответственный редактор А.А. Таранов) Алматы «Жеті Жарғ ы»2001г.-196 с.

3.Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А. Таранов- 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғ ы, 1997.-225с.

4.Административное право РК: Часть Особенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғ ы, І998.-272с.

5.Бекетов О.И. Актуальные проблемы админстративного права// Государство и право. 1999 г. №5.

6. Вельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.

7. Бельский К.С. О системе административного права // Государство и право. 1998 г. №3

№11 -тақ ырып: Мемлекеттік басқ ару аясындағ ы заң дылық ты бақ ылау жә не қ адағ алау

 

Дә рістің мақ саты: «Заң дылық » туралы тү сінік қ алыптастыру; Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге ү йрету. Мемлекеттік басқ аруда заң дылық ты қ амтамасыз ету қ алай жү зеге асырылатындығ ын ү йрету.

 

Жоспар:

· Басқ ару аясындағ ы заң дылық

· Мемлекеттің басқ ару аясындағ ы заң дылық ты қ амтамасыз ету тә сілдерінің тү сінігі, жү йесі

· Мемлекеттік бақ ылау жә не оның тү рлері. Қ Р Президентінің бақ ылау жү ргізу ө кілеттіліктері

· Ә кімшілік қ адағ алаудың тү сінігі

· Прокурорлық қ адағ алау.

1сұ рақ. Басқ ару аясындағ ы заң дылық

Атқ арушы органдардың жұ мысы басқ арудың ә дістерін қ олданумен анық талады. Басқ ару ә дістері дегеніміз: 1.Ә кімшілік қ ұ қ ығ ы субъектісінің қ ызметін ұ йымдастыру; 2. Басқ ару процессінде туындайтын нақ ты мә селелерді шешу; 3.Басқ арылатындардың ырқ ына ық пал ету тә сілдері;

Басқ ару субъектілерінің қ ызметін ұ йымдастыру процесі дегеніміз қ ұ рылымдық бө лімшелерді қ ұ ру жә не олардың функцияларын белгілеу жә не оларды атқ арушы билік органдарының жү йесіне кіргізу; басқ арушылық процестерді ресімдеу, т.б. Сонымен, атқ арушы билік органы алдына қ ойылғ ан мақ сатына қ арай тиісті нә тиже алу ү шін ө з аппараттарын ұ йымдастырады.Басқ ару процесінде нақ ты мә селелер жеке (министр, тө рағ а), ақ ылдасып (алқ ада, ғ ылыми ә дістемелік кең есте) немесе бірлесіп ( екі немесе бірнеше минстрліктер, комитеттер, т.б. қ атысып) шешілуі мү мкін.Бұ л шешімдер қ аулы, бұ йрық, нұ сқ аулық тү рінде шешіледі.  Атқ арушы биліктің негізгі міндеті—заң дардың орындалуын қ амтамасыз ету.Бұ л міндет басқ арудың ә ртү рлі формаларында жү зеге асырылады. Басқ ару формасын заң анық тайды.Формалар қ ұ қ ық тық жә не қ ұ қ ық тық емес болып бө лінеді. Басқ арудың қ ұ қ ық тық формаларына мыналар жатады: Нормативтік қ ұ қ ық тық актілерды дайындау жә не қ абылдау; Шарттар жасасу.

Нормативтік қ ұ қ ық тық актілерды дайындау, талқ ылау, қ абылдау жә не жариялау тә ртібі заң намада анық талады. Бұ л тә ртіп бұ зылғ ан жағ дайда нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді кү шіне енгізу жә не жариялау мү мкіндігі де жойылады.Басқ арудың қ ұ ық тық емес формаларына ұ йымдық жә не материалдық –техникалық ә рекеттер жатады.Ұ йымдық ә рекеттерге: Заң жә не басқ а актілердің мазмұ нын тү сіндіру; Қ ызметкерлерге, лауазымды адамдарғ а аттестация жү ргізу жә не нұ сқ ау беру; Басқ ару органдарының жұ мысын тексеру жә не жинақ тап қ орыту; Тө менгі тұ рғ ан басқ ару органдарының басшыларын қ атыстырып кең с, мә жіліс, екі министрліктің бірлескен алқ а мә жілісін ө ркізу жә не басқ а шаралар ө ткізу.Материалдық - техникалық ә рекеттер мыналармен байланысты: Органдар мен лауазымды адамдардың жұ мысын ақ параттық -анық тамалық қ амтамасыз етуді жү ргізу; Іс қ ағ аздарын жү ргізу ( хат алмасу, қ ұ жаттарды кө бейту, оларды сақ тау).Есепке алу-тіркеу жұ мыстары, қ абылданғ ан шешімдер негізінде қ ажетті қ ұ ралдар беру ( реестерге кіргізу, тиісті нө мірлерін кө рсету)Мұ ндай ә рекеттердің жү зеге асырылу тә ртібін арнайы қ ұ зірет берілген органдар да ( статистика жә не т.б.), министрліктердің, ведомстволардың актілері де (нұ сқ амалар, ережелер) анық тай алады.

2сұ рақ.Мемлекеттің басқ ару аясындағ ы заң дылық ты қ амтамасыз ету тә сілдерінің тү сінігі, жү йесі.    Мемлекетік басқ ару органдары: 1.Іс ә рекеттің заң ғ а сә йкес ережелерін белгілейді; 2.билік ету ө кілеттігін жү зеге асырады жә не 3.ә кімшілік ә рекетті жү зеге асырады. Мемлекеттік басқ ару дегеніміз — Негізгі Заң да баянды етілген міндеттерді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан мемлекеттік басқ ару органдарының атқ арушылық қ ызметі. Басқ ару органдарының қ ызметі тұ тастай халық еркі бейнеленген заң дарды орындау ү шін мемлекеттік функцияларды жү зеге асыруғ а бағ ытталады.        Мемлекеттік басқ арудың маң ызды принципі мемлекеттік басқ ару аясында біздің еліміздің барлық халық тарын тең қ ұ қ ық пен қ амтамасыз ететін ұ лттардың тең қ ұ қ ық тығ ы болып табылады. Мемлекеттік басқ ару органдарының, лауазымды тұ лғ алардың заң талаптары мен заң ғ а сә йкес актілерді қ атаң да дә л орындаудан тұ ратын маң ызды принципі заң дылық болып табылады.      Мемлекеттік басқ ару органдарына биліктік ө кілеттіктер заң ды тү рде берілген жә не олар белгілі бір қ ұ зыретке ие. Мемлекттік басқ ару органдары қ ызметінің ауқ ымына, қ ұ зыреттік сипатына, қ ұ рылу тә ртібіне жә не қ арауына жататын мә селелерді шешу тә ртібіне, қ аржыландыру кө зіне байланысты тү рлерге бө лінеді.

1.Қ ызмет аумағ ы бойынша мемлекеттік басқ ару органдары былай бө лінеді: жоғ ары органдар. Мұ ндай органғ а Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі жатады; орталық органдар; агенттіктер; мемлекеттік комитеттер; комитеттер; жергілікті басқ ару органдары, олардың қ ызметі белгілі бір ә кімшілік –аумақ тық қ ұ рылым – облыс; аудан, қ ала, ауыл (село) шегінде ғ ана жү зеге асады.

2. Қ ұ зыретінің сипаты бойынша мемлекеттік басқ ару органдары жалпы, яғ ни қ ызметі ө здерінің қ ұ зыретіне жататын барлық мә селелер бойынша бағ ыныштылырдың бә ріне тарайтын (Ү кімет), салалық — нақ ты салалар бойынша басқ арылатын (минстрліктер) жә не арнайы, қ ызметі арнайы мә селелермен, фукнциялармен немесе мазмұ нымен қ атаң шектеліп, нақ тыланғ ан (агенттіктер, мемлекеттік комитеттер; жалпы алғ анда – ведомстволар) органдар болып табылады.

3. Мемлекттік басқ ару огандарының қ ұ рылуы бір жағ ынан мемлекеттік билік органдары (ө кімет) арқ ылы жү зеге асады; мә селен, Парламент Призедентінің Республика Премьер –Министрін, Республика Ұ лттық Банкінің Тө рағ асын тағ айындауына келісім береді; екінші жағ ынан басқ ару органдарының ө здерімен жү зеге асады.

3 сұ рақ . Мемлекеттік бақ ылау жә не оның тү рлері. Қ Р Президентінің бақ ылау жү ргізу ө кілеттіліктері

Қ Р Конституциясында кө рсетілгендей мемлекеттік бақ ылаудың мынандай тү рлері бар: Президенттік бақ ылау; Заң шығ арушы (ө кілді) билік органдарының бақ ылауы; Атқ арушы билік органдарының бақ ылауы.

 Бақ ылаудың негізгі мақ саттары-атқ арушы билік органдарымен олардың лауазымды адамдарының қ ызметінің ө з міндеттеріне сә йкестігін, оларды орындаудың уақ ытылы жә не толымды болуын, заң дар талаптарының сақ талуын, қ аражаттардың ү немді жә не пайдалы жұ мсалуын қ амтамасыз ету, мемллекеттік қ ұ рылымның тұ рақ тылығ ын қ олдау жә не мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру. Қ Р Президентінің бақ ылау жү ргізу ө кілеттіліктері. Қ азақ стан Республикасының Президенті мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі жә не сыртқ ы саясатының негізгі бағ ыттарын айқ ындайтын, ел ішінде жә не халық аралық қ атынастарда Қ азақ станның атынан ө кілдік ететін ең жоғ арғ ы лауазымды тұ лғ а болып саналады. Сондай-ақ Президент бес жыл мерзімге сайланады. Ата Заң да Президенттің қ ұ зыретіне қ атысты мә селелердің кең ауқ ымы кө зделген.

Республика Президенті Конституцияғ а, Конституциялық Заң ғ а сә йкес халық пен мемлекеттік билік бірлігіне, конституциялық қ ұ рылыстың мызғ ымастығ ына, сондай-ақ адам жә не азамат қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының сақ талуына кепілдік береді. Ол мемлекеттің қ орғ аныс қ абілетін жә не қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету саласында шаралар қ олданады. Халық аралық қ атынастарда республиканың мү ддесін қ орғ айды. Азаматтарғ а кешірім жасауды, заң ғ а сә йкес басқ а да ө кілеттіктерді жү зеге асырады.

Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі атқ арушы билікті жү зеге асыратын, атқ арушы органдардың жү йесін басқ аратын жә не олардың қ ызметіне басшылық жасайтын орган болып табылады.

   Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі мемлекеттік басқ арудың мә селелерін шешеді. Республиканың барлық аумағ ында міндетті заң кү ші бар актілер шығ арады.

Орталық басқ ару органдары дегеніміз — министрліктер, агенттіктер, мемлекеттік комитеттер болып табылады.

Қ азақ стан Республикасының министрліктері нақ ты салалар: ішкі, сыртқ ы істер (сыртқ ы экономикалық байланыс), кө лік жә не коммуникация, білім жә не ғ ылым жә не т.б. бойынша басқ аруды жү зеге асырады.

  Қ азақ стан Республикасының агенттіктері — спорт жә не туризм, денсаулық сақ тау жә не т.б. салалар бойынша басшылық ты жү зеге асырады.

  Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік комитеттері арнаулы функцияларды орындап, нақ ты салалар бойынша бірың ғ ай саясатты қ амтамасыз етеді. Оар ведомстводан тыс заң дық биліктік ө кілеттікке ие жә не қ ызметін ө здеріне бағ ынбайтын мемлекеттік басқ ару органдарына қ атысты жү зеге асырады. Комитеттер орындайтын міндеттер олардың атауларынан кө рініс табады. Мемлекеттік мү лік саласы бойынша жетекшілікті — Мемлекеттік мү лік жө ніндегі комитет жү зеге асырады. Осы сияқ ты Инвестициялар жө ніндегі мемлекеттік комитет инвестицияларғ а қ атысты қ ызметті, Бағ а жә не монополияғ а қ арсы саясат жө ніндегі комитет ө зіне қ атысты атауынан кө рініс табатын тиісті қ ызметтерді атқ арады жә не т.б. Мемлекеттік комитеттердің қ аулылары барлық министрліктермен ө зге де басқ ару органдары ү шін міндетті.

Республика Президентінің актілеріне сә йкес атқ ару билігінің орталық органдарының жү йесі тә ртіпке келтірілген жә не олар қ оғ амдық қ атынастардағ ы ө згеріске орай ө згеріп отырады. Мә селен, 1999 жылғ а дейін мемлекеттік комитеттердің басты міндеті болып келген қ ызметті 1999 жылғ ы Президент актісі негізінде қ айтадан қ ұ рылғ ан министрліктер мен агенттіктер атқ арып келеді. Ө з кезегінде олардың нақ ты қ ұ рылымдары департаменттері, комитеттері, басқ армалары нақ ты айқ ындалғ ан қ ызметтерді атқ арады.

Жергілікті мемлекеттік басқ аруды тиісті аумақ тағ ы істің жай-кү йіне жауапты жергілікті ө кілді жә не атқ арушы органдар жү зеге асырады.

Жергілікті ө кілді органдар — мә слихаттар тиісті ә кімшілік-аумақ тық бө ліністегі халық тың еркін білдіреді ә рі жалпы мемлекеттік мү дделерді ескере отырып, оны іске асыруғ а қ ажетті шараларды белгілеп, олардың жү зеге асырылуын бақ ылап отырады.

  Ал жергілікті атқ арушы органдар Қ азақ стан Республикасының атқ арушы органдарының бірың ғ ай жү йесіне кіреді. Сонымен қ атар тиісті аумақ тың мү ддесі мен даму қ ажеттілігін ұ штастыра отырып, атқ арушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жү ргізуді қ амтамасыз етіп отырады. Олардың қ ұ зыретіне: аумақ ты дамыту жоспарларын; экономикалық жә не ә леуметтік бағ дарламаларын; жергілікті бюджетті ә зірлеу жә не олардың атқ арылуын қ амтамасыз ету; коммуналдық меншікті басқ ару; жергілікті органдардың жұ мысын ұ йымдастыру жә не т.б. жатады.

Мемлекеттік басқ арудың жергілікті органдарына — Конституцияны, заң дарды, Қ азақ стан Республикасы Президенті мен Ү кіметінің актілерін орындауды қ амтамасыз ететін жергілікті атқ ару органдары жатады. Мемлекеттік басқ ару функцияларын ө з аумағ ына сә йкес жү зеге асыратын жә не дара басшылық принциптері негізінде ә рекет жасайтын жергілікті атқ ару органының басшысы тиісті ә кімшілік -аумақ тық бө ліністегі Республика Президентінің тіккелей ө кілі болып есептеледі.

4сұ рақ.Ә кімшілік қ адағ алаудың тү сінігі

Қ адағ алау атқ арушы билік органдарының қ ызметінде заң дылық ты қ амтамасыз ету ретінде белгіленеді.

Қ адағ алаудың ү ш тү рі бар:

1. Ә кімшілік қ адағ алау;

2. Сот тә ртібімен қ адағ алу;

3. Прокурорлық қ адағ алу.

Жергілікті ә кімшілік пен оның органдарының қ ызметін ұ йымдастыру қ ұ қ ық тық жә не материалдық –техникалық қ амтамасыз ету ү шін бюджет жобасын ә зірлейтін жә не оның орындалуын жү зеге асыратын жергілікті ә кімшіліктің аппараты қ ұ рылады.

Жергілікті ә кім ө зінің қ ұ зыретіне жататын тиесілі мә селелер бойынша тиісті аумақ тағ ы барлық заң ды тұ лғ алар (меншік нысанына қ арамастан) лауазымды тұ лғ алар, сондай-ақ барлық азаматтар орындауғ а міндетті қ аулылар мен ө кімдер қ абылдайды.

Ә кімшілік қ адағ алаудың тү сінігі

Ә кімшілік қ адағ алаудың белгілері:

Қ адағ алау субъектілері мен қ адағ аланатын объектілердің ұ йымдастыру жағ ынан бағ ыныштылығ ы болмайтындығ ы;

Қ адағ аланатын объектілердің қ ызметін тек заң дылық тұ рғ ыдан жә не ө те аз арнаулы мә селлер тобы бойынша ғ ана қ адағ алау мү мкіндігі;

Қ адағ алау объектісінің жедел- шаруашылық қ ызметіне араласуғ а мү мкін болмайтындығ ы;

Қ адағ алау қ ызметінің арнаулы объектісінің болуы- нормативтік актілерде қ аралатын нормалар, ережелер, талаптар, стандарттар жә не оларды жеке жә не заң ды тұ лғ алардың орындауы;

Қ ұ қ ық бұ зушылық табылғ ан немесе ә ртү рлі объектілерге қ ауіптілік қ аупі пайда болғ ан жағ дайларда ә кімшілік мә жбү рлеу шараларын дербес қ олдану мү мкіндігі;

Бұ л мә жбү рлеу шараларын қ ұ қ ық тық шең бермен қ атал шектеу; юрисдикциялық ө кілеттіктердің болуы.

Яғ ни, ә кімшілік қ адағ алу –бұ л қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алу, табу жә не жолын кесу, бұ зылғ ан тә ртіпті қ алпына келтіру жә не кілә ллерді ә кімшілік жауапкершілікке тарту мақ сатында мә жбү рлеу шараларын пайдаланатын мемлекеттік басқ арушылық қ ызметтің ерекше тү рі.

5сұ рақ. Прокурорлық қ адағ алау.

Қ азақ стан Республикасының прокуратурасы – мемлекет атынан Республика аумағ ында заң дардың, Президенттің жарлық тарының жә не ө зге де нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің дә лме - дә л жә не біркелкі қ олданылуына жоғ ары қ адағ алауды жү зеге асыратын мемлекеттік орган. Бұ л оның негізгі функциясы. Қ адағ алаудың мақ саты Конституция мен заң дардың ү стем тұ руын, заң дылық тың бірінғ айлығ ы мен нығ айтылуын, адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, сондай - ақ қ оғ ам мен мемлекеттің заң мен қ орғ алатын мү дделерін сақ тауды қ амтамасыз ету.

Прокурорлық қ адағ алаудың мә ні прокурорлардың мемлекеттік жә не қ оғ амдық қ ұ рылымдардың заң дары бұ зуын табу, жою жә не алдын ала сақ тандыру жө ніндегі іс - қ имылдарынан тұ рады.

  Республика Прокуратурасы тө менгі прокурорларды жоғ ары тұ рғ ан прокурорларғ а жә не Республика Бас прокурорына бағ ындыра отырып, бірің ғ ай орталық тандырылғ ан жү йе қ ұ райды. Ол ө з ө кілеттігін басқ а мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тә уелсіз жү зеге асырады жә не Президентке ғ ана есеп береді.

Атқ арушы билік органдарының қ ызметіне прокурорлық қ адағ алаудың (жалпы қ адағ алау деп аталатынның ) тақ ырыптары «Қ.Р – ның прокуратурасы туралы» 1995 ж. 21- желтоқ сандағ ы заң мен белгіленген.

Бұ л, біріншіден, министрліктер мен ведомствовалардың, жергілікті мемлекеттік басқ ару органдарының, жергілікті ө зін - ө зі басқ ару органдарының, ә скери басқ ару органдарының, бақ ылау органдарының, олардың лауазымды адамдарының заң дарды орындауы жә не, екіншіден, олардың шығ арғ ан қ ұ қ ық тық актілерінің заң дарғ а сә йкес болуы.

Сонымен, прокурорлық қ адағ алау тек жоғ арыда айтылғ ан органдар мен лауазымды адамдардың іс ә рекеттері мен актілеріне ғ ана таратылады жә не қ адағ алауғ а жататын органдар мен лауазымды адамдардың актілері мен іс ә рекеттерінің заң дарғ а сә йкес келетінің анық таудан кө рініс табады. Прокуратура органдары Президенттің жарлық тарына қ адағ алау жү ргізбейді. Олар, біріншіден, заң ның орындалуына жә не, екіншіден, басқ ару мен бақ ылау органдарының, ө кілді органдарының шығ аратын қ ұ қ ық тық актілерінің заң дарғ а сә йкес болуына қ адағ алау жасай отырып, оларды алмастырмайды жә не жә не олардың жедел – шаруашылық қ ызметіне араласпайды, себебі оның пайдалылығ ы жө нінде ой тү юге, басқ ару актілерінің кү шін жоюғ а немесе оларды ө згертуге қ ұ қ ығ ы жоқ. Прокурордың ө зінің қ адағ алауындағ ы субьектілерге бұ йрық беруге қ ұ қ ығ ы жоқ.

  Заң дардың, Президент жарлық тарының, ө зге де нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің дә л ә рі бірің ғ ай қ олданылуына жоғ ары қ адағ алау тексерістер жү ргізу арқ ылы жү зеге асады.

   Заң дардың қ олданылуына тексерісті прокурор ө з ө кілеттілігі шегінде тексеріс жү ргізу туралы қ аулы шығ арғ аннан кейін: Президенттің тапсыруына; заң ды бұ зушылық туралы ө тініштерге, шағ ымдарғ а, хабарларғ а жә не басқ а мә ліметтерге; заң бұ зушылық белгілерінің тікелей анық талуына; жоғ ары тұ рғ ан прокурордың тапсыруына жә не сұ рау салуына байланысты жү ргізеді.

   Прокуратура органдары экономикалық механизмді нарық тық эконмика негізінде бейімдеудің, мемлекеттік меншікті қ орғ ау, мелекеттік жә не ең бек тә ртібін сақ тау туралы қ атал қ ұ қ ық тық режимді қ амтамасыз ету жө ніндегі аса кү рделі міндеттерді шешуге міндетті. Прокуратура органдары негізгі назарын министрліктер, жергілікті атқ арушы органдар жә не басқ а басқ ару органдары басшыларының, лауазымды адамдардың заң ды сақ тау жө ніндегі міндеттерін қ алай орындайтындарына ық палды қ адағ алау жасауғ а жұ мылдырады, бұ л істе оларғ а қ ажетті кө мек кө рсетеді, заң дардың бұ зылуын дер кезінде тауып, тоқ татуғ а тиіс.

   Прокурорлардың тексеру жү ргізген кездегі ө кілеттіктері аталғ ан заң мен белгіленген. Прокурор жү ргізілетін тексеріс мә селелері жө нінде азаматтар мен лауазымды адамдардан жауап алуғ а; қ ызметтік куә лігін кө рсетіп, мемлекеттік органдардың, сондай ақ меншіктің барлық нысанындағ ы ұ йымдардың аумағ ы мен ү й - жайларына кедергісіз кіруге, олардың қ ұ жаттары мен материалдарын қ арауғ а; заң бұ зушылық фактісі, туралы прокуратура органдарына келіп тү скен ақ параттарғ а байланысты заң дардың орындалуын тексеруге қ ұ қ ылы. Ол басшылардан жә не басқ а лауазымды адамдардан заң дылық ты жағ дайы жә не оны қ амтамасыз ету жө ніндегі қ ажетті қ ұ жаттарды, материалдарды, статистикалық деректерді алуғ а; тексеруге қ атысты жә не қ орытынды беруі ү шін мамандарды тартуғ а; прокуратура органдарына келіп тү скен материалдар, ақ параттар мен ө тініштер бойынша тексеру, ө здерінің бақ ылауындағ ы немесе ведомствоволық қ арастылығ ындағ ы ұ йымдар қ ызметіне ревизиялар жү ргізуге қ ұ қ ылы.

  Прокурорда бар ақ параттың мазмұ ны мен сипатына байланысты тексеру жү ргізудің нысандары мен ә дістері ә р тү рлі болуы мү мкін. Тексеру алдын - ала жоспарлануы мү мкін, бірақ негізінен - бұ л ағ ымдағ ы сипаты бар тексерулер. Меншік, жекешелендіру, кә сіпкерлік, жер реформасы, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, халық ты жұ мыспен қ амту туралы, ал соң ғ ы кезде - сыбайлас жемқ орлық, қ аржы, салық, мемлекеттік мү лікті сату, тұ рғ ын ү й туралы заң дарды сақ тауғ а қ адағ алаудың маң ызы арта тү суде.

Прокурорлар қ адағ алауларындағ ы органдар мен лауазымды адамдардың шығ аратын актілерінің заң дарғ а сә йкес болуын қ адағ алауғ а барынша жауаптылық пен жә не біліктілікпен қ араулары керек. Бұ л актілердің заң ғ а тә уелді сипаты бар жә не олар заң дарды, оларда қ аралғ ан ережелерді жү зеге асыру ү шін шығ арылады.

  Қ адағ алаудағ ы органдар мен лауазымды адамдардың актілері заң ғ а сә йкес келмейді деп: тиісті заң ғ а тә уелді актілерді шығ ару ү шін негіз болып табылатын заң да қ аралғ ан мә н жайлардың болмауы; заң ғ а тә уелді актіні кү ші жойылғ ан немесе кү шін жоғ алтқ ан заң ды орындау ү шін шығ ару; заң ның ережелеріне қ алай болса солай тү сінік беру немесе қ асақ ана бұ рмалау арқ ылы оғ ан қ айшы келетін заң ғ а тә уелді акт қ абылдау; нормативтік актілерді шығ арудың тә ртібін, мерзімдерін, нысандары мен рә сімдерін сақ тамау саналады.

   Прокурорлық қ адағ алаудың ү шінші тақ ырыбы - адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарынының сақ талуына қ адағ алау жасау. Оның ерекшелігі сол, қ адағ алау бұ л мә селе бойынша тек министрліктер мен ведомстволардың, жергілікті ө кілді жә не атқ арушы органдардың, ә скери басқ ару, бақ ылау органдарының, олардың лауазымды адамдарының қ ызметіне ғ ана емес, сондай - ақ коммерциялық емес ұ йымдардың басқ ару органдары мен басшыларына да жү ргізіледі.

    Прокурор ө зіне жү ктелген функцияларды жү зеге асырғ ан кезде адамның жә не азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының бұ зылғ андығ ы туралы арыздарын, шағ ымдары мен ө зге де хабарламаларын тексереді; жә бірленушілерге ө здерінің қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ аудың тә ртібін тү сіндіреді; адамның жә не азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын бұ зудың алдын алу мен жолын кесу, заң ды бұ зғ ан адамдарды жауапқ а тарту жә не келтірілген зиянның орнын толтыру туралы шаралар қ олданады.

   Прокурор тексеріс нә тижелері бойынша:

· наразылық ең гізеді;

· заң бұ зушылық ты болдырмау жө ніндегі ұ йғ арым береді;

· қ ылмыстық іс қ озғ ау, тә ртіптік іс жү ргізу немесе ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізу жө нінде қ аулы шығ арады, материалдық залалдың ө телу шараларын қ олданады;

· адамның жә не азаматтың, заң ды тұ лғ алар мен мемлекеттің қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделері бұ зылғ ан жағ дайда заң дардан басқ а заң сыз актінің кү шін тоқ тата тұ рады;

· мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары енгізген тыйым салу - шектеу сипатындағ ы шаралардың кү шін жояды немесе алып тастайды;

· мемлекеттің, заң ды жә не жеке тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен олардың заң мен қ орғ алатын мү дделерін сақ тау ү шін сотқ а ө тініш жасайды органғ а немесе лауазымды адамғ а заң дылық ты бұ зушылық тарды жою туралы ұ сыну ең гізеді.

  Прокурорлық қ адағ алау актілеріне наразылық , қ аулы, ұ йғ арым, ө тініш, нұ сқ ау, ұ сыну, заң ғ а тү сіндірме жатады.

  Прокурордың наразылығ ы бұ л – оның қ адағ алауындағ ы органның немесе лауазымды адамның заң ғ а қ айшы келетін қ ұ қ ық тық актісін ілтипатқ а алуы. Наразылық ты прокурор немесе оның орынбасары осы актіні шығ арғ ан органғ а немесе жоғ ары тұ рғ ан органғ а келтіреді. Лауазымды адамдар жө ніндегі наразылық та дә л осындай тә ртіппен жасалады. Прокурор наразылық та актінің кү шін жоюды немесе оны заң ғ а сә йкес келтіруді талап етуге қ ұ қ ылы. Наразылық міндетті тү рде он кү н ішінде қ аралуы тиіс. Оның қ аралатын кү ні туралы орган немесе лауазымды адам прокурорғ а хабарлауы тиіс. Наразылық тың сотта қ аралу мерзімі заң дарда белгіленеді. Наразылық ты рә сімделудің белгіленген ү ш ү лгісі бар.

    Прокурордың ұ сынуы прокурорлық тексеру материалдарының негізінде дайындалады жә не заң дарды бұ зушылық тарды, бұ зушылық тардың себептері мен оларғ а мү мкіндік туғ ызатын жағ дайларды жоюды мақ сат етіп қ ояды. Ә рбір ұ сыну ө зінің ө зінің мазмұ ны бойынша дербес. Ол заң ның бұ зылуын жоя алатын ө кілетті органғ а немесе лауазымды адамғ а беріледі жә не кідіріссіз қ аралуғ а жатады. Ұ сыну бір ай мерзімде қ аралуғ а тиіс жә не оның нә тижелері мен қ олданылғ ан шаралар туралы прокуратурағ а хабарлануы керек.

     Прокурордың ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ ау жө ніндегі қ аулысы уә кілдік берілген органның немесе лауазымды адамның заң мен белгіленген мерзімде қ арауына жатады. Қ араудың нә тижелері туралы жазбаша тү рде прокурорғ а хабарланады.

     Яғ ни, прокурорлық қ адағ алау мемлекеттік қ ызметтің ө згеше тү рі ретінде жалғ ыз болып табылады. Қ адағ алауды ұ йымдастыру жә не жү зеге асыру тә уелсіздігі қ ағ идатының мемлекеттік жә не саяси аса маң ызы зор, осы қ ағ идатты дә йекті сақ тағ ан кезде ғ ана прокуратура мемлекет қ ойғ ан мақ саттар мен міндеттерге қ ол жеткізе алады.

 

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Заң дылық дегеніміз не?

2. Заң дылық қ а қ андай тә сілдер мен ә дістер кө мегімен қ ол жеткізіледі?

3. Қ адағ алау дегеніміз не?

4. Бақ ылау дегеніміз не?

5. Қ адағ алау мен бақ ылаудың қ андай тү рлері бар?

6. Прокурорлық қ адағ алау дегеніміз не?

Қ олданылатын ә дебиеттер тізімі:

Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер

1. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы. Жеті-Жарғ ы. 2005. ө згерістер енгізілген.2007ж.21.05.

2. Қ Р-сының «Қ Р-сының Президенті туралы» Конституциялык Заң ы //Жоғ арғ ы Кенес жаршысы. 1995 г ж. №24. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 11.05.1999.

3. Қ Р-сы «Қ Р-сы Ү кіметі туралы» Конституциялық Заң ы КР-сы Жоғ арғ ы Кең ес жаршысы. 1995. № 23. 1999 ж. ө згерістер енгізілген. Казахстанская правда 1 1.05.1999

4. «Заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеу жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу туралы » 1995ж.17 сә уірдегі Заң ы//Егеменді Қ азакстан. 1995ж. 24 маусым.

5. Қ Р Ә кімшілік қ ұ қ ык бұ зушылық туралы кодексі. 30.01.2001ж.Алматы: ЮРИСТ, 2009-284 б.

6.  «Қ Р дағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару туралы » 2001ж. 23- қ аң тарда қ абылданғ ан Заң ы.

7. «Нормативтік қ ұ қ ыктык актілер туралы» Қ Р Заң ы, 24 наурыз 1998ж. 17 қ азан 2001ж. ө згерістер меы толыктырулар енгізілген. 6 наурыз 2002ж. // Қ Р Парламент жаршысы №23. 2001-№20. 2002-№15.

Оқ у ә дебиеттері:

· Ә кімшілік қ ұ қ ық / Оқ улық Е.Баянов / Алматы: Жеті жарғ ы, 2007-408 бет

· Административное право. Академический курс (ответственный редактор А.А. Таранов) Алматы «Жеті Жарғ ы»2001г.-196 с.

· Административное право РК: Часть Общая: Учебник / отв. ред. А.А. Таранов- 2-е изд., с изм.- Алматы: Жеті Жарғ ы, 1997.-225с.

· Административное право РК: Часть Особенная: Учебник/ отв. ред. А.А.Таранов/Алматы: Жеті Жарғ ы, І998.-272с.

· Бекетов О.И. Актуальные проблемы админстративного права// Государство и право. 1999 г. №5.

· Вельский К.С. К вопросу о предмете административного права. // Государство и право. 1997 г. №11.

· Бельский К.С. О системе административного права // Государство и право. 1998 г. №3

 

№12 -тақ ырып: Ә кімшілік қ ұ қ ық тық режимдер

Дә рістің мақ саты: Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық режимдерінің тү сінігі, тү рлері туралы тү сінік қ алыптастыру; Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттармен жұ мыс істеуге ү йрету. Тө тенше жағ дайдың қ ұ қ ық тық режимімен таныстыру. Қ орғ аныс саласы мемлекетпен қ алай басқ арылатындығ ын кө рсету.

Жоспар:

1. Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық режимдерінің тү сінігі, тү рлері

2. Тө тенше жағ дайдың қ ұ қ ық тық режимі

3. Ерекше жағ дай режимі.Ерекше жағ дай режимінің қ ұ қ ық тық негізі.

4. Соғ ыс жағ дай режимі.

5. Мемлекеттік шекараны қ орғ ау режимі.

 

1сұ рақ.Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық режимдерінің тү сінігі, тү рлері. Ә кімшілік қ ұ қ ық тық режимдер деп жеке жә не заң ды тұ лғ алардың атқ арушы билік аясындағ ы қ ызметінің ерекше қ ұ қ ық тық режимі тү сініледі, ол заң дармен белгіленген жә не тө тенше сипаты бар мә н-жайлармен немесе қ ызмет тү рінің ерекшеліктерімен байланысты болады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тық режимдерді іске асыруғ а байланысты  Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық режимдерінің тү сінігі, тү рлері қ атысушылардың қ ұ қ ық тық мә ртебесіндегі ө згерістер, қ ағ ида бойынша, атқ арушы билік органдарының ө кілеттіктерін кү шейтуден жә не керісінше, басқ арушылық қ атынастарының басқ а қ атысушыларының тіпті оларғ а қ осымша немесе жаң а міндеттер жү ктеуден кө рініс табады. Ә скери жағ дай  «Қ Р-ның Мемлекеттік шекарасы туралы» 1993 ж.13 қ аң тарындағ ы заң ымен жә не кейіннен оғ ан ө згерістер мен толық тырулар енгізу туралы заң дармен  Қ Р-ның Мемлекеттік шекарасын қ орғ ау тә ртібі  белгіленген.

   Қ Р-ның Мемлекеттік шекарасы дегеніміз Қ Р аумағ ының шегін- қ ұ рғ ақ су, жер ойнауы ә уе кең істігін айқ ындайтын сызық жә не осы сызық бойынша ө тетін жазық тық қ абат. Қ Р-ның Мемлекеттік шекарасының тә ртібі қ зге мемлекеттермен ө ара қ атынастарына байланысты барлық мә селерді реттеу мақ сатында белгіленеді.

   Мемлекеттік шекара тә ртібі мына ережелерді қ амтиды:

· Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын ұ стау;

· Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан ө ту;

· Ә скери емес ә уе (тең із) кемелерінің ұ шып шығ уы (кетуі), ұ шып келуі ( кіруі);

· Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан ө ткен кездегі бақ ылау;

· Адамдарды, кө лік қ ұ ралдарын, жү кті жә не басқ а мү лікті Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқ ылы ө ткізу;

· Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасында шаруашылық қ ызметті жү зеге асыру;

· Кө рсетілген ережелерге бұ зумен байланысты жанжалдарды шет мемлекетпен шешу

Мемлекеттік шекара тә ртібін қ амтамасыз етуге қ атысатын ә кімшілік қ ұ қ ық тық субъектілердің ерекше ө кілеттіліктері бар. Ол Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасы тә ртібі туралы заң дармен жә не Халық аралық шарттармен қ арастырылады.

2сұ рақ. Тө тенше жағ дайдың қ ұ қ ық тық режимі. Тө тенше жағ дайлар режимі Қ Р-ның Конституциясының 44-бабымен жә не «Тө тенше жағ дайлар туралы» 2003 жылғ ы 8-ақ пандағ ы заң ымен реттеледі.

  Тө тенше жағ дайлар –  азаматтардың  қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жә не Қ Р-ның Конституциялыө ө қ рылысын ө орғ ау мү дделерінде ғ ана қ олданылатын жә не мемлекеттік органдар, ұ йымдар қ ызметіне, азаматтардың, шет елдіктердің жә не азаматтығ ы жоқ тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына, сондай-ақ заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарына жекелеген шектеулер белгілеуге жол беретін жә не оларғ а қ осымша міндеттер жү ктейтін ерекше қ ұ қ ық тық режим болып табылатын уақ ытша шара.

  Тө тенше жағ дайдың қ ұ қ ық тық режимі

Парламентті жә не Парламент Мә жілісін тө тенше жағ дай кезең інде таратуғ а болмайды.

Тө тенше жағ дай режимiн қ амтамасыз ету жө нiндегi мемлекеттік комиссия (бұ дан ә рi - Мемлекеттік комиссия) тө тенше жағ дайды енгiзу ү шiн негiз болғ ан мә н-жайлар Қ азақ стан Республикасының екi жә не одан да кө п ә кiмшiлiк-аумақ тық бiрлiктерiнiң аумағ ында туындағ ан жағ дайда, Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң актісімен қ ұ рылады.

Тө тенше жағ дай режимінің мазмұ ны

Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң Тө тенше жағ дайды енгiзу туралы жарлығ ында:

1) осы Заң ның талаптарына сә йкес тө тенше жағ дайды енгiзуге негiз болғ ан мә н-жайлар;

2) тө тенше жағ дайды енгiзу қ ажеттiгiнiң негiздемесi;

3) тө тенше жағ дай енгiзiлетiн жерлердiң шекаралары;

4) тө тенше жағ дай режимiн қ амтамасыз ететiн кү штер мен қ ұ ралдар;

5) осы Заң ғ а сә йкес енгiзiлетiн шаралардың жә не жеке тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын уақ ытша шектеулердiң, сондай-ақ оларғ а қ осымша жү ктелетiн мiндеттердiң тiзбесi;

6) тө тенше жағ дайды енгiзу кезең iнде қ ұ рылатын мемлекеттiк басқ арудың арнайы органдары жә не олардың ө кiлеттiгi;

7) тө тенше жағ дай режимi кезiнде қ олданылатын iс-шараларды жү зеге асыруғ а жауапты мемлекеттiк органдар (лауазымды адамдар);

8) тө тенше жағ дайды енгiзу уақ ыты жә не оның қ олданылу мерзiмi қ амтылады.

Тө тенше жағ дай Қ азақ стан Республикасының демократиялық институттарына, тә уелсiздiгi мен аумақ тық тұ тастығ ына, саяси тұ рақ тылығ ына, оның азаматтарының қ ауiпсiздiгiне елеулi жә не тiкелей қ ауiп тө нген жә не мемлекеттiң конституциялық органдарының қ алыпты жұ мыс iстеуi бұ зылғ ан жағ дайда енгiзiледi.

Тө тенше жағ дайды енгiзу негiздерi болатын мә н-жайларғ а, жоғ арыда аталғ ан талаптары сақ талғ ан жағ дайда:

1) шекаралас мемлекеттер аумақ тарынан Мемлекеттiк шекара арқ ылы жаппай ө ту; Қ азақ стан Республикасының конституциялық қ ұ рылысын кү штеп ө згертуге ұ мтылу; террористтiк актiлер; Қ азақ стан Республикасының Конституциясын бұ за отырып, билiктi кү штеп басып алуғ а немесе билiктi кү шпен ұ стап тұ руғ а бағ ытталғ ан iс-ә рекеттер; қ арулы қ ақ тығ ыстарғ а тарту мақ сатында басқ а мемлекеттер тарапынан болатын арандатушылық iс-ә рекеттер; Қ азақ стан Республикасының аумақ тық тұ тастығ ын бұ зу; жаппай тә ртiпсiздiктер, ұ лтаралық жә не конфессияаралық қ ақ тығ ыстар; экстремистiк топтардың жекелеген жерлердi, аса маң ызды объектiлердi қ оршап алуы немесе басып алуы; заң сыз ә скери қ ұ ралымдар қ ұ ру жә не олардың қ ызметi;

2) дү лей зiлзала (жер сiлкiнiсi, сел, қ ар кө шкiнi, су тасқ ыны жә не басқ алар), дағ дарысты экологиялық жағ дайлар, табиғ и ө рттер, эпидемиялар мен iндеттер, ауыл шаруашылығ ы ө сiмдiктерi мен ормандардың аурулармен жә не зиянкестермен зақ ымдалуы, ө неркә сiптiк, кө лiктiк жә не басқ а авариялар, ө рттер (жарылыстар), кү штi ә сер ететiн улы, радиоактивтi жә не биологиялық қ ауiптi заттар ауағ а жайылатын (жайылу қ аупi бар) авариялар, ү йлер мен ғ имараттардың кенеттен қ ұ лауы, су бө геттерiнiң бұ зылуы, тыныс-тiршiлiктi қ амтамасыз ететiн электрэнергетикалық жә не коммуникациялық жү йелердегi, тазарту қ ұ рылғ ыларындағ ы авариялар себеп болғ ан жә не жағ дайды дереу тұ рақ тандыруды, қ ұ қ ық тә ртiбiн қ амтамасыз етудi, қ ажеттi қ ұ тқ ару жә не авариялық -қ алпына келтiру жұ мыстарын жү ргiзу ү шiн жағ дай жасауды талап ететiн табиғ и жә не техногендiк сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар жатады.

Дү лей зiлзаланың немесе кең кө лемдi аварияның (апаттың ) нақ ты қ аупi де тө тенше жағ дайлар саласындағ ы уә кілетті органның ұ сынуы негiзiнде тө тенше жағ дай енгiзуге негiз болуы мү мкiн.

Тө тенше жағ дай режимiн қ амтамасыз ету мақ сатында қ абылданғ ан жә не жеке тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, сондай-ақ заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын уақ ытша шектеуге байланысты нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлер тө тенше жағ дай енгiзiлген мерзiм iшiнде ғ ана қ олданылады жә не тө тенше жағ дайдың тоқ татылуымен бiр мезгiлде ол туралы арнайы хабарландырусыз-ақ кү шiн жояды.

Тө тенше жағ дайдың кү шiнде болуын тоқ тату тө тенше жағ дай режимiн бұ зу туралы iстер бойынша ә кiмшiлiк iс жү ргiзудiң тоқ татылуына негiз болады.

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы, осы Заң жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерi тө тенше жағ дайды енгiзудiң қ ұ қ ық тық негiзi болып табылады.

 Тө тенше жағ дайларды енгізудің мақ саты оны енгізуге себеп болғ ан мә н-жайларды жою, адам жә не азаматтардың қ ауіпсіздігін, қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ауды Қ Р-ның конституциялық қ ұ рылысын қ орғ ауды қ амтамасыз ету.

Президент мемлекеттік басқ арудың тө тенше жағ дай режимін қ амтамасыз ету жө ніндегі арнайы органдарын қ ұ руы мү мкін, оларғ а:

Президент жанындағ ы тө тенше жағ дайлары қ мтамасыз ету жө ніндегі мемлекеттік комиссия; жергілікті жерлердің комендатурасы жатады. 

  Мемлекеттік коммисия тө тенше жағ дайларды енгізу ү шін негіз болғ ан мә н-жайларды жою туралы шаралар ә зірлейді, олардың жү зеге асуын қ йымдастырады жә не оларғ а бақ ылау жасайды. Тө тенше жағ дай режимін қ амьамасыз ету ү шін Ішкі істер органдары, ұ лттық қ ауіпсіздік орландарының, Қ Р-ның тө тенше жағ дайлар жө ніндегі орталық атқ ару органдарының жә не басқ а да мемлекеттік органдардың кү штері мен қ ұ ралдары пайдаланылады.

Тө тенше жағ дайлар табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы қ ұ былыстармен байланысты болуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайлардың алдын-алу мен оларды жою жө ніндегі қ оғ амдық қ атынастар «Табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар туралы» 1996 ж.5 шілдедегі заң ымен реттеледі.

  Тө тенше жағ дайдың режимін жә не авариялық қ ұ тқ ару қ ызметінің негізгі талаптарын бұ зушылардың талаптары заң дарда, Ә Қ БтК-те жә не басқ а да қ олданылып жү рген заң дарда белгіленеді.

3сұ рақ. Ерекше жағ дай режимі. Ерекше жағ дай режимінің қ ұ қ ық тық негізі.

Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы арқ ылы ө ткiзу пункттерiнде санитарлық -карантиндiк бақ ылауды тиісті аумақ тарда Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттiк шекарасындағ ы, кө лiктегi халық тың санитарлық -эпидемиологиялық салауаттылығ ы саласындағ ы мемлекеттiк органның аумақ тық бө лiмшелерi жү ргiзеді.

Қ азақ стан Республикасының заң дарында ә келiнуiне тыйым салынатын қ ауiптi жү ктер мен тауарларды, сондай-ақ оларғ а қ атысты санитарлық -карантиндiк бақ ылау жү ргiзген кезде олардың Қ азақ стан Республикасының аумағ ына ә келiнуi жұ қ палы аурулардың немесе жаппай жұ қ палы емес аурулар мен уланулардың пайда болуы мен таралу қ аупiн тө ндiредi деп белгiленген жү ктер мен тауарларды Қ азақ стан Республикасының аумағ ына ә келуге жол берiлмейдi.

Профилактикалық егудi жү ргiзудің мiндеттiлiгi. Қ азақ стан Республикасының аумағ ында жү рген жеке тұ лғ алар жұ қ палы жә не паразиттiк ауруларғ а қ арсы профилактикалық егулердi бюджет қ аражаты есебiнен алуғ а мiндеттi.

Профилактикалық егу жү ргiзiлетiн аурулардың тiзбесiн, оларды жү ргiзу мерзiмi мен халық тың жоспарлы егу жасалуғ а тиiстi топтарын Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi айқ ындайды.  

Медициналық қ араудан ө тудiң мiндеттiлiгi.  Халық тың денсаулығ ын сақ тау, жұ қ палы жә не паразиттiк ауруларды болдырмау, кә сiби аурулар мен уланулардың, жазатайым оқ иғ алардың алдын алу, ұ йымдар қ ызметкерлерiнiң ең бек қ ауiпсiздiгiн қ амтамасыз ету мақ сатында, ә р тү рлi шаруашылық жә не (немесе) ө ндiрiстiк қ ызметтi жү зеге асыратын жеке тұ лғ алар алдын ала жә не мерзiмдiк медициналық қ араудан ө тедi.

Халық тың декреттелген тобына мiндеттi тү рде медициналық қ арауларды жү ргiзудiң жә не оларды жұ мысқ а жiберудiң тә ртiбi мен мерзiмдiлiгiн денсаулық сақ тау саласындағ ы мемлекеттiк орган белгiлейдi.

Алдын ала жә не мерзiмдi медициналық қ арау мiндеттi болатын зиянды ө ндiрiстiк факторлардың, кә сiптердiң тiзбесiн денсаулық сақ тау саласындағ ы мемлекеттiк орган белгiлейдi.

Ө ндiрiс пен шаруашылық қ ызмет саласында жұ мыс iстейтiн жеке кә сiпкерлер мен заң ды тұ лғ алар алдын ала немесе мерзiмдi медициналық қ араудан ө тпеген немесе денсаулық жағ дайы бойынша жұ мысқ а жарамсыз деп танылғ ан адамдарды жұ мысқ а жiбермейдi.

Қ ызметкерлердiң медициналық қ араудан ө туi туралы деректер олардың жеке медициналық кiтапшаларына енгiзiлуге жә не емдеу-профилактикалық ұ йымдардың есебiне алынуғ а тиiс. Медициналық қ ұ жаттарды беру, есепке алу жә не жү ргiзу тә ртiбiн денсаулық сақ тау саласындағ ы мемлекеттiк орган белгiлейдi.

Жұ қ палы аурулар iндетi пайда болу қ аупi тө нген жағ дайда шектеу iс-шараларын, оның iшiнде карантин енгiзудiң шарттары. Жұ қ палы жә не паразиттiк аурулардың ә келiну жә не таралу қ аупi болғ ан жағ дайда осы Заң ғ а сә йкес уә кiлеттi органдар Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы арқ ылы ө ткiзу пункттерiнде жә не тиiстi аумақ тарда шектеу iс-шараларын, оның iшiнде шаруашылық қ ызметi мен халық ө мiрiнің айрық ша жағ дайларымен карантин енгiзедi.

Шектеу iс-шаралары, оның iшiнде карантин енгiзiлген жағ дайда орталық жә не жергiлiктi атқ арушы органдардың, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ызметiн ү йлестiру жө нiнде оралымды басшылық жасау Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес iндетке қ арсы республикалық жә не аумақ тық тө тенше комиссияларғ а жү ктеледi.

Шектеу iс-шаралары, оның iшiнде карантин жекелеген объектiлерде тиiстi аумақ тың (кө лiктегi) бас мемлекеттiк санитарлық дә рiгерiнiң немесе оның орынбасарларының, сондай-ақ ведомстволық объектiлерде халық тың санитарлық -эпидемиологиялық салауаттылығ ы саласындағ ы қ ызметтi жү зеге асыратын мемлекеттiк органдардың бө лiмшелерi басшыларының шешiмiмен енгiзiледi (тоқ татылады).

    Шектеу iс-шараларын, соның iшiнде карантиндi жү зеге асыру тә ртiбiн жә не пайда болуы мен таралу қ аупi болғ ан кезде шектеу iс-шараларын, оның iшiнде карантин енгiзiлетiн жұ қ палы аурулар тiзбесiн Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi белгiлейдi.  

Жұ қ палы, паразиттiк, кә сiби аурулар мен улану оқ иғ аларын тiркеу жә не тексеру.

1. Жұ қ палы, паразиттiк, кә сiби аурулар мен уланулардың барлық оқ иғ аларын, олардың анық талу орны бойынша денсаулық сақ тау ұ йымдары тiркеуге алуғ а, Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк санитарлық -эпидемиологиялық қ ызмет органдары мен ұ йымдары мемлекеттiк есепке алу мен есептілік жү ргiзуге тиiс. Аталғ ан аурулар мен улану оқ иғ аларының мемлекеттiк есебiн жү ргiзу тә ртiбiн, сондай-ақ олар бойынша есеп берудi жү ргiзу тә ртiбiн денсаулық сақ тау саласындағ ы уә кiлеттi орган белгiлейдi.

2. Денсаулық сақ тау саласындағ ы уә кiлеттi орган белгiлеген тә ртiппен санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметтiң мамандары жұ қ палы, паразиттiк, кә сiби аурулардың жә не адамдардың улану оқ иғ аларына тексеру жү ргiзуге тиiс.

4сұ рақ. Соғ ыс жағ дай режимі

  Соғ ыс жағ дайы - Қ азақ стан Республикасына қ арсы агрессияны не оның қ ауiпсiздiгiне сырттан тiкелей тө нген қ атердi болдырмауғ а немесе оларғ а тойтарыс беруге жағ дай жасауғ а бағ ытталғ ан саяси, экономикалық, ә кiмшiлiк, ә скери жә не ө зге де шаралар кешенiн кө здейтiн жә не Қ азақ стан Республикасының Президентi Республиканың бү кiл аумағ ында немесе оның жекелеген жерлерiнде енгiзетiн ерекше қ ұ қ ық тық режим. 

Соғ ыс жағ дай режимінің қ ұ қ ық тық негіздері. Қ азақ стан Республикасының Конституциясы, осы Заң, ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлер жә не Қ азақ стан Республикасы бекiткен xaлық аралық шарттар Қ азақ стан Республикасындағ ы соғ ыс жағ дайының қ ұ қ ық тық негiздерi болып табылады.

Соғ ыс жағ дай режимінің мә ні мен мазмұ ны. Соғ ыс жағ дай режимі Қ азақ стан Республикасына қ арсы агрессияның жолын кесу немесе оғ ан тойтарыс беру ү шiн жағ дайлар жасау соғ ыс жағ дайын енгiзудiң мақ саты болып табылады.

Агрессия - шет мемлекеттің (мемлекеттер тобының не коалициясының ) Қ азақ стан Республикасының егемендiгiне, аумақ тық қ ол сұ ғ ылмаушылығ ына немесе саяси тә уелсiздiгiне қ арсы қ арулы кү ш қ олдануы немесе оғ ан Бiрiккен Ұ лттар Ұ йымының Жарғ ысымен сыйыспайтын қ андай да болсын басқ адай ә рекет жасауы.

 Қ азақ стан Республикасына қ арсы агрессия жағ дайлары не оның қ ауiпсiздiгiне сырттан тiкелей тө нген қ атер Қ азақ стан Республикасының бү кiл аумағ ында немесе оның жекелеген жерлерiнде соғ ыс жағ дайын енгiзу ү шiн негiз болып табылады.

Соғ ыс жағ дайы Қ азақ стан Республикасының бү кiл аумағ ында немесе оның жекелеген жерлерiнде Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң жарлығ ымен енгiзiледi.

Соғ ыс жағ дайы енгiзiлген кезде Қ азақ стан Республикасының Президентi, егер бұ рын жарияланбағ ан болса, iшiнара немесе жалпы мобилизация жариялайды.

Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң соғ ыс жағ дайын енгiзу туралы жарлығ ында:

соғ ыс жағ дайын енгiзу ү шiн негiз болғ ан мә н-жайлар;

енгiзiлген шаралардың жә не азаматтар мен басқ а тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын уақ ытша шектеулердiң тiзбесi;

соғ ыс жағ дайы енгiзiлетiн аумақ тың шекаралары;

соғ ыс жағ дайын орнату мен қ олдау ү шiн тартылатын кү штер мен қ ұ ралдар;

соғ ыс жағ дайы қ олданыла бастайтын уақ ыт белгiленедi.

Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң соғ ыс жағ дайын енгiзу

туралы жарлығ ының толық мә тiнi дереу радио мен теледидар арқ ылы таратылуғ а, сондай-ақ ресми тү рде жариялануғ а тиiс.

 Қ азақ стан Республикасының Президентi Қ азақ стан Республикасының Парламентiн соғ ыс жағ дайының енгiзiлгенi жә не iшiнара немесе жалпы мобилизация жарияланғ аны туралы дереу хабардар етедi.

Мемлекеттi агрессияғ а тойтарыс беруге ә зiрлеу тә ртiбiн Қ азақ стан Республикасының Президентi Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес белгiлейдi.

 Соғ ыс жағ дайының кезең i соғ ыс жағ дайы енгiзiлген уақ ыттан басталады жә не соғ ыс жағ дайының кү шi жойылғ ан уақ ытпен аяқ талады.

Соғ ыс жағ дайы кү шiнде болғ ан кезең де азаматтардың жә не басқ а да адамдардың, Қ азақ стан Республикасы Конституциясы 39-бабының 3-тармағ ында аталғ ан баптарда кө зделген қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды қ оспағ анда, қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, ұ йымдардың қ ызметiн шектеу, сондай-ақ оларғ а осы Заң да белгiленген қ осымша мiндеттер жү ктеу кө зделедi.

Соғ ыс жағ дайы енгiзiлген жерлерде Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес ә скери басқ ару органдарының ө кiлеттiктерi кең ейтiледi, оларғ а мемлекеттiк билiк пен басқ ару органдарының қ орғ аныс жә не қ оғ амдық тә ртiптi қ амтамасыз ету саласындағ ы барлық функциялары кө шедi.

Қ азақ стан Республикасының Қ арулы Кү штерi, басқ а ә скерлерi жә не ә скери қ ұ ралымдары соғ ыс жағ дайы кү шiнде болғ ан кезең де Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес агрессияғ а тойтарыс беру ү шін қ олданылады.

Соғ ыс жағ дайы кү шiнде болғ ан кезең де азаматтық жә не аумақ тық қ орғ аныс шаралары Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес жү ргiзiледi.

Соғ ыс жағ жайы кезінде мемлекеттік органдардың қ ұ қ ық тық мә ртебесі.

Соғ ыс жағ дайы режимiн қ амтамасыз етуге Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң шешiмi бойынша Қ арулы Кү штер, басқ а ә скерлер мен ә скери қ ұ ралымдар, сондай-ақ мемлекеттiк органдар мынадай негiзгi мiндеттердi орындау:

1) соғ ыс жағ дайы енгiзiлген аумақ қ а кiрудiң жә не ол аумақ тан шығ удың ерекше режимiн сақ тау, сондай-ақ ондағ ы жү рiп-тұ ру еркiндiгiн шектеу;

2) халық ты қ ұ тқ ару мен эвакуациялауғ а, авариялық -қ ұ тқ ару жә не басқ а да шұ ғ ыл жұ мыстарғ а, санитариялық -эпидемияғ а қ арсы, эпизоотияғ а қ арсы жә не басқ а да шараларды ө ткiзуге қ атысу;

3) мемлекеттiк жә не ә скери объектiлердi, халық тың тыныс-тiршiлiгiн, кө лiк пен коммуникациялардың жұ мысын қ амтамасыз ететiн, сондай-ақ адамдардың ө мiрi мен денсаулығ ына жә не қ оршағ ан ортағ а аса қ ауiптi объектiлердi кү зету;

4) қ оғ амдық тә ртiп пен қ ауiпсiздiктi сақ тау, соғ ыс жағ дайы шараларын қ амтамасыз ету жө нiндегi iс-шараларды ө ткiзуге қ атысу;

5) заң сыз қ арулы қ ұ ралымдардың, террористердiң, сондай-ақ қ ұ қ ық қ орғ ау органдары мен ә скери басқ ару органдарында қ ызметi Қ азақ стан Республикасының қ орғ анысы мен қ ауiпсiздiгiне нұ қ сан келтiруге бағ ытталғ андығ ы туралы анық мә лiметтер бар қ оғ амдық жә не дiни бiрлестiктер, шетелдiк жә не халық аралық ұ йымдар ә рекеттерiнiң жолын кесу ү шiн тартылады.

Соғ ыс жағ дайы шараларын қ амтамасыз етуге тартылатын мемлекеттiк органдардың, Қ арулы Кү штердiң, басқ а ә скерлер мен ә скери қ ұ рамалардың қ ызметi Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес жү зеге асырылады.

5сұ рақ. Мемлекеттік шекараны қ орғ ау режимі.

Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ететін мемлекеттік жү йенің қ ұ рамдас бө лігі ретінде қ орғ ау мемлекеттік органдардың ө з ө кілеттіктері шегінде саяси, ә скери, жедел-іздестіру, дипломатиялық, кедендік, экономикалық, экологиялық жә не ө зге де шараларды қ абылдау жө ніндегі келісілген іс-қ имылынан тұ рады.

Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын қ орғ аудың қ ұ рамдас бө лігі ретінде кү зету ұ лттық мү ддені іске асыруғ а кедергі келтіретін немесе Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасында оларғ а қ ауіп тө ндіретін жағ дайларды, процестер мен факторларды ашу жә не олардың алдын алу жө ніндегі тұ рақ ты сипаттағ ы қ ұ қ ық тық, ұ йымдық, ә скери, жедел-іздестіру, кедендік, техникалық, ақ параттық шараларды жү зеге асырудан тұ рады.

Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын қ орғ ау Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген ө з ө кілеттіктері шегінде мемлекеттік органдарғ а жү ктеледі.

Қ азақ стан Республикасының қ ұ рлық тағ ы, тең іздегі, ө зендердегі (бұ лақ тардағ ы) жә не ө зге де су қ оймаларындағ ы, сондай-ақ континенттік қ айраң ындағ ы Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын кү зету Қ азақ стан Республикасы Мемлекеттік шекарасының режимі туралы халық аралық шарттарды жә не шекара мә селелері жө ніндегі Қ азақ стан Республикасының заң намасын барлық жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, соның ішінде шетелдік тұ лғ алардың сақ тауын шекара кең істігінде бақ ылау жолымен жү зеге асыратын Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық қ ауіпсіздік комитетінің Шекара қ ызметіне жү ктеледі.

Ә уе кең істігінде Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын кү зету жә не қ орғ ау Қ азақ стан Республикасы Қ арулы Кү штерінің Ә уе қ орғ анысы кү штеріне жү ктеледі.

Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекарасын кү зетуге жә не қ орғ ауғ а Қ азақ стан Республикасы ратификациялағ ан халық аралық шарттарда немесе Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген ө з қ ұ қ ық тары шең берінде азаматтар мен мемлекеттік емес ұ йымдар қ атыса алады.

123Следующая ⇒

Поделиться: