Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология
Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии


Сан есiм – Nomina numeralia



Латын сан есiмдері 4 топқа бөлiнедi.

1. Сандық түрi қанша? деген сұраққа жауап бередi.

2. Реттiк түрi нешiншi? деген сұраққа жауап бередi.

3. Бөлшек түрi қаншадан? деген сұраққа жауап бередi.

4. Үстеу түрi қанша рет? деген сұраққа жауап бередi.

Сан дық сан есім :

I. unus, una, unu – бiр-1

II. duo, duo e, duru – екi-2

ІІІ. tres, tria – үш-3

IV. quattuor – төрт-4

V. quinque – бес-5

VI. sex –алты-6

VII. septem – жетi-7

VIII. octo – сегiз-8

IX. novem – тоғыз-9

X. decem – он-10

XI. undecim – он бiр-11

XII. duodecim – он екi-12

XIII. tredecim – он үш-13

XIV. quattuordecim – он төрт-14

XV. quindecim – он бес-15

XVI. sexdecim – он алты-16

XVII. septendecim – он жетi-17

XVIII. quoseviginti – он сегiз-18

XIX. undeviginti – он тоғыз-19

XX. viginti –жиырма-20

XXI. unus et viginti – жиырма бiр-21

XXX – triginta – отыз-30

XL – quadraginta – қырық- 40

L – quinquaginta – елу-50

LX – sexaginta –алпыс-60

LXX – septuaginta – жетпiс-70

LXXX – octoginta – сексен-80

XC – nonaginta – тоқсан-90

C – ceptum – жүз-100

CC – duocenti – екi жүз-200

CCC – trecenti – үш жүз-300

CD – quadringenti – төрт жүз-400

D – quingenti - бес жүз-500

DC – sescenti – алты жүз-600

DCC – septingenti – жетi жүз-700

DCCC – octingenti – сегiз жүз-800

CM – nongenti – тоғыз жүз-900

M – mille – мың-1000

MM – duomille – екi мың-2000

Реттік сан есім

Primus, a, um – бiрiншi

Secundos,a,um- екiншi

Tertius,a,um- үшiншi

Quartus,a,um- төртiншi

Quintus,a,um- бесiншi

Sextus,a,um- алтыншы

septimus,a,um- жетiншi

Octavus,a,um- сегiзiншi

Nonus,a,um- тоғызыншы

Decimus,a,um- оныншы

Бөле ктік сан :

1. singuli, ae, a – бiрден

2. bini, ae, a – екiден

3. terni, ae, a – үштен

4. quaterni, ae, a – төрттен

5. quini, ae, a – бестен

6. seni, ae, a – алтыдан

7. septeni, ae, a – жетiден

8. octoni, ae, a – сегiзден

9. noveni, ae, a – тоғыздан

10. deni, ae, a – оннан

Ү стеу сан есімі:

1. semel – 1 рет

2. bis – 2 рет

3. ter – 3 рет

4. quater – 4 рет

5. quinguies – 5 рет

6. sexies – 6 рет

7. septies – 7 рет

8. octies – 8 рет

9. nivies – 9 рет

10. decies – 10 рет

Есiмдiк – Promonium

Өздік есімдік

І. жақ – ego - мен nos- біз

ІІ.жақ –tu - сен vos - сендер

ІІІ.жақ латын тілінде жоқ, оның орнына сол сөзі үш текте қолданылады.

Медицина терминалогиясында жиі қолданылатын есімдіктер:

1. pro me – өзiме (егер дәрiгер рецептi өзiне жазса)

pro auctore – авторға жазса

2. per se – таза түрiнде (дәрiгер дәрiгерлердiң физикалық - химиялық қасиеттерiн бiлгендiктен, оларға дәрiханадан дәрi таза түрiнде берiлуге болады.)

       "per se"- сөзi рецептке жазылса, қолға беруге болады.

Iodum per se – йод таза түрiнде

Sulfur per –se – күкiрт таза түрiнде

3. Da tales doses – осы мөлшерде берiлсiн.

Мысалдар: Da tales doses 20- осы мөлшерде берiлсiн 20 дана.

Үстеу – Adverbium

Латын тiлiнде үстеу 2-ге бөлiнедi:

1. Өздік үстеу

2. сын есiмнен құралады. Үстеу қай уақытта, қай жерде, ненiң , қалай ғ болғандығын хабарлайды.

 

Бастапќы түрi :

ana - тең

ut – қалай

statim – тез, дәл уақытында

saepe – жиi

cito – тез, жедел

citissime – өте жылдам

quantum satis – қанша қажет болса

bis – екi есе

Құралған түрi:

Үстеу сын есiмнен құралады, I-II жiктеуде сөз негiзiнде "е" не "о" жалғау арқылы жасалады. Мысалы:

Rectus – recti, reсt, recte – тiке.

Citus - citi, cit, cito - тез.

III – жiктеуде сөз негiзiне "iter" не "er" жалғанады.

Simplex – жай.

Simpleciter - жайырақ.

Recens – recentis, recenter – жаңа дайындалған.

Рецепте жи i қолданылатын үстеулер :

           


Cito – тез

       Satis – керектi

       Caute – абайлап

Statum - сол уақытта кешiкпей

       Quantum – керегiнше

       Ana – тең

       Maxime – ең көбi

Subtilissime – өте ұсақталған

Optime – ең жақсы түрiнде

Minutim – майда

Recenter – жаңа дайындалған

Frigide – суық

Multum – көп

Sic – және, тағы

bene – жақсы

aseptica – асептика


Студенттерд i ң өзд i к жұмысына арналған жаттығулар

Оқылу ерекш i л i ктер i. Екп i н .

Оқылу ереш i л i ктер i н еске түс i р i ңдер .

1 . I-дауысты дыбысы И немесе Й болып оқылады.

Vitamin um Bilis Insanabilis Maialis Iecur Iuvenilis Iunctura Ieinum Iodum

 

2. У-дауысты дыбысы И-болып оқылады.

Dyspepsia Hypertonia Hypotonia Pyelitis Myopia Pyodermia Dysuria Myoma Tympanum

3. ае және ое дифтонгтары э-болып оқылады. Ау және еу -болып оқылады.

4. Латын тiлiне аударыңдар.

  • төменгi жақ ойығы
  • омыртқа денесi
  • бас сүйегiнiң негiзi
  • маңдайлық қабыршақ
  • төс тұтқасы
  • омыртқалық тесiк
  • шынтақ буыны
  • ақ сызық

5. Сөздердi тауып жазыңдар.

_____________________ ura – сынық

_____________________ ura – таза

_____________________ ura – ойық

_____________________ ura – саңылау

_____________________ ura – тесiк

_____________________ ura – қосылыс

_____________________ ura – байланыс

_____________________ ura – ажырау

_____________________ ura – ажыратқыш

_____________________ ura – тұндырма

 

6. Сөздердi орнына тауып, латыншасын жазыңдар.

         

       

         

             
           

             
         

         

               
             

1.Бiлiк

2.Шынтақ сүйек

3.Қалта

4.Жауырын

5.Қабық

6.Артерия

7.Желке

8.Үлкен жiлiк

9.Ойық

10.Анемия



Грек терминоэлементтерi

1.Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

a)

Microbiologia Phgsiologia Cytologia Histologia Gynaecologia Allergia Pharmocologia Synegria Dyssynegria Hypergia Phisiotherapia Psychotherapia Hydrotherapia Rentgenographia Urologia

b)

Myelographia Mammographia Phlebographia Cholecystographia Salpingographia Urographia

 

c)

Polyuria Oliguria Albuminuria Pollakiuria Oligakiuria Nycturia Ischuria Haemoturia Dysuria

2.Терминдер жасаңдар.

a) Операция жолымен кесiп алып тастау мағынасын беретiн -ectomia сөзiмен терминоэлементтердi жазыңдар.

Сүт безiң Жатыр түтiгiн Миндалиндi Өт көпiршiгiн Ұйқы безiн Операция жолымен кесiп алып тастау

 

b) Кесу, ашу мағынасын беретiн -tomia сөзiмен терминоэлементтердi жазыңдар.

 Трахеяны Омыртқаны Венаны Бездi Өт көпiршiгiн Қуықты Қабақты Қызыл еттi   Кесу, ашу

 

с) Опреация жолымен тiгiс жасау мағынасын беретiн –rhaphia сөзiмен терминоэлементтер жазыңдар.

қабаққа тiлге венаға өт көпiршiгiне қынапқа   Тiгiс жасау

 

d) Қабыну мағынасын беретiн -itis, itidis, f жұрнағымен терминдердi жазыңдар.

Миндалинның Қызыл еттiң Тiлдiң Қабақтың Плевраның Венаның Бездiң Омыртқаның   қабынуы Сүт безiнiң Ұйқы безiнiң Қынаптың Жатыр түтiгiнiң Несеп өзегiнiң Қуықтың Өт көпiршiгiнiң     қабынуы

3. Латын тiлiнде жазып, терминоэлементтер мағынасын түсiндiрiңдер.

 

Гастрит Полиомиелит Биопсия Тромбофлебит Тонзилит Цистокопия Рахит Колпоцистит Мастопатия

4.Латын тiлiне аударыңдар.

Ұйқы безiнiң гипертрофиясы, қуықтың созылмалы қабынуы, өт көпiршiгiнiң жедел қабынуы, қызыл еттiң атрофиялық қабынуы, жоғарғы қанды қысым

 

2 септеу түрi.

Ер тегi (m)

1. Сөйлемдердiң дұрыс түрiн жаз және септiк бойынша толтырыңдар.

а) Nom.sg                                     в)Nom.pl

Musculi recti Sulci arteriosi Morbi chronici Lobuli hepatici Rami gastrici Musculus interosseus Nucleus cellulare Lobus dexter Nobus lymphaticus Diameter tranversus

c)

Nom.sg Gen.sg Nom.pl Gen.pl
  Lobi    
Digitus      
    Ventriculi  
      Neonatorum
  Musculi    

2. Жалғауларын қойып, септiк түрiн анықтаңдар.

Morb____infectios____ - инфекциялық аурулар

Tract____nervos____ - проекциялық жүйкелiк жолдар

Canc____ventricul____ - асқазан iсiгi

Muscul____obligu____intern___ - iшкi қисық бұлшық ет

Nucle____nerv____trigemin___ - үш басты жүйке ядросы

Fund___ocul___ - көз түбi

Sulc___spinal___intern___ - iшкi жұлындық жүлге

Tunic___extern____bulb___ocul___ - көз шарасының сыртқы қабығы

3. Қазақ тiлiне аударыңдар.

А)                                                  В)

Nervus hypoglossus Atrophia musculorum Sulcus scleare Cancer labiorum Rami nervorum Fractura nasi Fundus uteri Ruptura uteri Nasus externus Musculus transversus

С)

Icterus neonatorum Spasmus oesofagi Nucleus nervi hypoglossi Atrofia

D)

Fractura dugitorum Succus gastricus Angulus ventriculi Bolus alba Sirupus Thumi compositus

 

4. Қ азақ т i л i не аударыңдар .

Musculus deltoideus

Tubuli renales contorti

Labium minus pudendi

Cavum uteri

Fundus ventriculi

Tubuli seminiferi recti

 

5. Қажеттi сөздермен латынша жазып толтырыңдар.

         

               
             
           

         

             
             
             
         

               
               

 

1.Вирус

2.Сыртқы

3.Ядро

4.Кеуде

5.Тармақ

6.Сары ауру

7.Рак

8.Жатыр

9.Бөлiк

10.Несепағар

11.Жүлге

 

Грек терминоэлементтерi.

1. Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

а)                                                         b)

Neurologia Myologia Ophthalmologia Gastroenterologia Paediatria Gasrtotomia Bronchospasmus Gastrospasmus Neurospasmus Cystospasmus Spasmophilia Gastropexia

     c)                                                                d)

Neuralgia Gastralgia Myalgia Rhachialgia Dactylalgia Gastrorhaphia Gastroscopia Rhinoscopia Ophtalmoscopia Bronchoscopia Oesophagoscopia Hysterogrophia

 

  1. Терминдер жасаңдар.

a. Қан ағу мағынасын беретiн –rrhagia сөзiмен терминоэлементтер жаз.

Асқазаннан Жатырдан Көзден Мұрыннан Кiндiктен (жаңа туған нәресте)   қан ағу

 

b) Операция жолымен кесiп алып тастау мағынасын беретiн –ectomia сөзiмен терминдер жаз.

Саусақты Нервтi бөлiктi Ұйқы безiн Бұйректi Операция жолымен кесiп алып тастау

 

c) Қабыну деген мағынаны -itis, itidis, f жұрнағымен терминдердi жаз.

Асқазанның Қынаптың Көздiң Бауырдың Жутқыншақтың   қабынуы Мұрынның Сiңiрдiң Бронхтың Сүт безiнiң   қабынуы

 

3. Терминоэлементтердi латын тiлiнде жазып мағынасын түсiндiрiңдер.

Миома Акропатия Патология Полинервит Миопатия Бронхектазия Синдактилия Хирургия Стамотология

 

4. Латын тiлiне аударыңдар.

Лимфалық түйiндердiң жедел қабынуы. Диабетикалық полинервит. Жатырдың экстрипациясы. Бронхты спазм. Созылмалы қабыну. Трахея мен бронхтың жедел қабынуы

2-септеу түрi. Орта тек.

1.Қажеттi түрге тауып қойыңдар.

a) Nom.sg                            b) Nom.pl

Ligamenta scapulae Singa morbi Spatia interossea Atria dextra Organa interna Tuberculum costae Unguentum ophthalmicum Extractum siccum Remedium antipyreticum Folium Uvae ursi

c)

Nom.sg Gen.sg Nom.pl Gen.pl
Atrium      
    Ligamenta  
  Folii    
      Organorum
  Intestini    

2. Зат есiмдердiң сөздiк формасын анықтап, аудар.

Membrana Membra Colli Coli Labia Lamina Spatia Sustantia

3. Жалғауларын қойып, септiк түрiн анықта.

hemisphaer____dext____cerebr___ - мидың оң жақ жарты шары.

fractura___apent___cran___ - бас сүйегiнiң ашық сынығы.

cav___nas___ - мұрынның қуысы.

muscul___antebrash___ - иық бұлшық еттерi

ligament___lat___uter___ - жатырдың кең байламы.

palat___dur___ - қатты таңдай.

capitul___humer___ - иық сүйектiң байламы.

anaemia organ___ - мүшелер анемиясы.

 

4. Қазақ т i л i не аударыңдар .

a)                                                         b)

Vestibulum vaginae Musculus longus colli Frenulum linguage Fossa cranii Cavum nasi Dorsum linguae Cavum tympani Manubrium sterni Ostium vaginae Per rectum

c)                                                          d)

Ligamentum patellae Musculi brachii Delirium alcoholicum Septum atriorum Extractum belladonnae siccum Fractura colli radii sinistri Ruptura colli uteri Ruptura perinei Atresia duodeni Cysta ovarii dextri

5. Латын тiлiне аударыңдар.

1. Жатырдың дөңгелек байламы.

2. Сары байлам.

3. Кастор майы.

4. Иық сүйектiң басы.

5. Анатомиялық мойын.

Сөздердi аяқтаңыз.

________________ -ium – иық

________________ -ium – иық алды

________________ -ium – тұтқа

________________ -ium – кеңiстiк

________________ -ium – аналық жыныс безi

________________ -ium – жүрек алды

________________ -ium – дәрi-дәрмек

________________ -ium – отырғыш

 

6. Қай сөз қай клеткаға сәйкес келетiнiн табыңдар.

1. Мойын.                                        7. Мазь.

2. Сауықтыру.                                 8. Аяќ-ќол.

3. Тiк iшек.

4. Пластырь.

5. Залалсыз.

6. Бұйректiк.

             

                   
             

                     
                 

               

                   
                 

 

Грек терминоэлементтерi..

1. Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

a)

 Pharmacologia Pharmacia Pharmocognosia Pharmacotherapia Phytotherapia Desmurgia

b)

electroencephalograpia

electroencephalogramma (EEG)

encephalitis

encephalomyetilis

encephalomalacia

 

с) Oxigenium, i, n оттегi, ал ох(у) сөз бөлiгiмен берiлген терминоэлементтер ненi бiлдiредi.

Hypoxia Anoxia Oxygenoterapia Hypoxaemia Anoxaemia

 

2. Қабыну деген мағына беретiн –itis, -itidis f сөзiмен терминдер жасаңдар.

1. Жiңiшке iшектiң.

2. Он екi елi iшектiң.

3. Тоқ iшектiң.

4. Тiк iшектiң.

5. Ерiннiң.

6. Жатыр түтiгiнiң.

7. Жүрек бұлшық етiнiң.

8. Жүректiң сыртқы қабығының.

9. Жүректiң iшкi қабығының.

10.Мидың.

11.Аналық жыныс безiнiң.

 

  1. Латын тiлiнде жаз, мағынасын түсiндiр.

проктоспазм        акромегалия         ректоскопия

дуоденотомия                  овариектомия                  уранопластика

аденит                              краниотомия                    хейлорафия

 

  1. Латын тiлiне аударыңдар.

1. Эпидемиялық энцефалит.

2. Асқазан, жiңiшке және тоқ iшектiң жедел қабынуы.

3. Аналық жыныс безiн операция жолымен алып тастау.

 

1-2 септеу түрiндегi сын есiм және өткен шақтағы есiмше.

1. –osus, a , um ae, жұрнағы көмегiмен зат есiмдерден сын есiм жаса.

Aqua,ae f – су ______________________

Arteria, ae, f – артерия ______________________

Caverna, ae, f – үңгiр ______________________

Spina, ae, f – шөңге, тiкен ______________________

Fibra, ae, f – талшық ______________________

Squama, ae, f – қабыршақ ______________________

Vena, ae, f – вена ______________________

Nervus, i, m – жүйке ______________________

Mucus, i, n – кiлегей ______________________

Oleum, i, n – май ______________________

2.–icus, a, um жұрнағы көмег i мен зат ес i мнен сын ес i м жаса .

Anaemia, ae, f - анемия _________________

Haemorrhagia, ae, f - қан құйылу _________________

Lympha, ae, f - лимфа _________________

Epidemia, ae, f - эпидемия _________________

Chirurgia, ae, f - хирургия _________________

Ischium, ii, n - шондақай _________________

Tynpanum, i, n - датыл _________________

3. Зат ес i м мен сын ес i мд i байланыстырып аударыңдар .

Tunica, ae, f Nasus, i, m Organum, i, n Externus, a, um

 

Clavicula, ae, f Ventriculus, i, m Antrium, ii, n Dexter, tra, trum

 

Linea, ae, f Musculus, i, m Ligamentum, i, n Diameter, tri, f Transversus, a, um

 

Hernia, ae, f Morbus, i, m Vitium, ii, n Congenitus, a, um

 

4. Зат есiм мен сын есiмдi дұрыс тауып байланыстыр және аудар.

Anaenia Sutura Glandula Nervus Musculus Pasta Colon Sulcus Arteriosus, a, um Sigmoideus, a, um Stomatologicus, a, um Posthaemorrhagicus, a, um Thuroideus, a, um Obliquus, a, um Palatinus, a, um Vagus, a, um

 

5. Клетка i ш i не қажетт i сын ес i мд i тауып қойыњдар .

1. Отырғыштық.                 7. Несептік.

2. Нервтiк клетка.               8. Еріндік.

3. Көлденең.

4. Ми.

5. Қызыл.

6. Қара.

                       
                     
                       
                     
                       
                       
                       
                       

3- септеу түрi.

1.Буын санына қарай зат есiмдердi бөл және аударыңдар.

Corpus, oris, n Arthrosis, is, f Paries, etis, m Ulcus, eris, m Pestis, is, f Latus, eris, n Paresis, is, f Mater, tris, f Paralysis, is, f Cicatrix, icis, f

 

   
   
   
   
   
   

 

2. Зат есiм негiздерiн тауып атау және iлiк септiктерiнiң көпше түрiн жасаңдар.

Gen.pl:

Pulmo Vulnus Atelactasis Ren Symptoma Cartilago

 

3. Зат есiмдердi сәйкестендiрiп сын есiмдермен байланыстыр, қазақ тiлiне аударыңдар.

Vas, vasis, n Prognosis, is, f Corpus, onis, f Cor, cordis, n Pulnomalis, e Callosus, a, um Bonus, a, um Lymphaticus, a, um

4. Қазақ тiлiне аударыњдыр.

а)                                             b)

Cortex renis Fascia crucis Apex pulmonis Cartilago septi nasi Febris lactea Pelvis angusta Vitium cordis congentium Fractura ossium pelvis Musculus adductor pollicis Canalis radicis dentis Basis cranii interna Tuberositas delto idea humeri

c)                                                  d)

Decomprensatio cordis Tussis convulsia (petrussis) Medulla ossium rubra Lobuli testis Rete cubiti Vulnera lacero contusa capitis Corpus luteum Vulnus contusum thoracis Lues hepatis Axis pelvis Murmur cardiacum Ferbis septica

e)

aplasia renis dextri

erosio cervicis uteri

fractura capitis femoris dextri

cor hypertonicum

deviato septi nasi

 

5. Латын т i л i не аударыңдар .

1. Жүктiлiктi тоқтату.

2. Қанды безгек.

3. Өлiм себебi.

4. Ортаңғы құлақ сүйектерi.

5. Ми шайқалғаннан кейiнгi жағдай.

6. Жүректiң сол жағын кеңейту.

3-септеу түрi. (жалғасы).

3-септеу түрi жұрнақтары.

1. Латын тiлiне аударыңдар.

А) dexter, tra, trum; sinister, tra, trum

В) қабырға, бетi, бөлiк.

С) В-бөлiгiнде берiлген сөздердi берiлген сым есiмдермен байланыстыр.

2. Сөйлемдерд i i л i к септ i г i н i ң жекеше түр i не қойыњдар .

Dolor Bronchitis Abdomen Aneurysma Calculosis Erythema

3.Берiлген сөздердiң сөздiк формасын жазыңдар.

 a) Nom.sg.                                    b) Nom.pl.

Musculi flexores Terninationes liberae Radices profundae Iniectiones subcutaneae Ulcera collosa Latera dextra Articulatio transversa Tumor benignus Corpus alienum Pulvis compositus Vulnus slopetarium Foramen practicum

 

c) Ер тегiндегi (m) сөздердi жекеше және көпше түрлерде қойыңдар.

Nom.sg. Gen.sg. Nom.pl. Gen.pl.
  Pulmonis    
Liguor      
    Levatores  
      Renum
Tendo      
      Apicum

 

d) Әйел тегi (f) сөздерiн жекеше және көпше түрлерге қойыңдар.

Nom.sg. Gen.sg. Nom.pl. Gen.pl.
Radix      
    Cartilagines  
      Regionum
  Tuberositalis    
Solutio      
    Articulationes  

 

e. Орта тек (n) сөздерiн жекеше жәнне көпше түрлерге қойыңдар.

Nom.sg. Gen.sg. Nom.pl. Gen.pl.
  Ulceris    
    Latera  
Femur      
      Corporum
Vulnus      
    Foramina  

4.Сөздi және сөз тiркестерiн толықтырыңдар.

a)

________________ tio – тыңдау тәсiлi

________________ tio – сезу тәсiлi

________________ tio – көрсеткiш

________________ tio – қабыну

________________ tio – тiрiлу

________________ tio – емдеу

b)

_______________ tio – бауырдың қабынуы

________________ tio – бадамша бездiң қабынуы

________________ tio – ұйқы безiнiң қабынуы

________________ tio – асқазанның қабынуы

________________ tio – ауыздың қабынуы

________________ tio – құлақтың қабынуы

 

с)

post operation __________ - опреациядан кейiн

infection __________ - инфекциядан кейiн

resection __________ - резекциядан кейiн

infusion ___________ - құюдан кейiн

transfusion__________ - қан құюдан кейiн

transplantation __________ - трансплантациядан кейiн

 

d)

_______________ - oma - бұлшық еттiк ұлпаның iсiгi

________________ - oma – эпительдiк ұлпаның iсiгi

________________ - oma – шемiршек iсiгi

________________ - oma – сүйек iсiгi

________________ - oma – байланыстырушы ұлпа iсiгi

 

5.Қазақ тiлiне аударыңдар.

Stenosis laryngis acuta.

Dilalatio lateris sinistricordis.

Adhaesiones pleurae circumscriptae.

Incarceratio herniae.

Concuassatio pedis.

Degeneratio retinae pigmentosa.

Suppuratio post vulnus incisum.

Interruptio graviditatis.

 

6. Латын т i л i не аударыңдар .

Несептiң тоқтап қалуы (жүрмей қалуы)

Мидың шайқалуы

Өңештiң веналарының кеңейуi

Өкпенiң эмфиземасы

Бауырдың атрофикалық циррозы

Жамбас-бөкселiк буындардың iштен туа шығуы

 

7. Сөздерд i ң орнын тауып клеткаға орналастырыңдар ..

                     
                     
                     
                     
                     
                     
                     
                     
                     
                     
                     

1.ұшы, төбесi

2.тамыр

3.қан құю

4.инфекция

5.күйiк

6.жара

7.сұйықтық

8.iш, құрсақ

9.жарақат

10.сұқ саусақ

11.шүйде

Грек терминоэлементтерi.

1.Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

a)

Pulmologia Nephrologia Angiologia Oncologia Stomatologia Haemotologia Splanchnologia Osteologia Cardiologia Dermatologia otorhinolaryngologia

b)

Haemocultura Haemogramma Haemoglobinum Haemopericardium Haemophilia Haematoma Haemangioma Haemostasis Haematocoelia Haemophthalmus Haematuria Haematemesis

c)                                                  d)

Hyperaemia Anaemia Leukaemia Glycaemia Hydroemia Polycytaemia Pyometra Pyosalpinx Pyoovarium Pyocolpus Pyodermia Empyaema Stenocardia Tachycardia Bradycardia Extrasystolia Asystolia Arhythmia

2.Терминдердi жасањдар.

a. arthr (0) - буын мағынасын беретiн теримноэлементпен сөз тiркестерiн жасаңыз

буындардың қабынуы

көптеген буындардың қабынуы

барлық буындардың қабынуы

жамбас-бөкселiк буындардың созылмалы қабынуы

буындарды тексеру

операция жолымен буынды қалпына келтiру

 

b) ectomia – операция жолымен кесiп алып тастау мағынасын беретiн сөзбен терминдер жасаңдар.

 

Аяқты Өкпенi Бүйректi Көк бауырды Соқыр iшектi Операция жолымен кесiп алып тастау  

 

d) mycosis – саңырауқұлақшамен ауру мағынасын беретiн сөзбен терминдер жасаңдар.

Терiнiң

Тырнақтың

Саңырқулақшамен ќұлақтың

ауруға шалдығу бронхтың

 

d. itis, itidis - қабыну мағынасын беретiн ж±рнақпен терминдер жасаңдар

өкпенiң бүйректiң бүйрек қалқаншасының терiнiң сүйектiң шемiршектiң терi бездерiнiң сүйек пен сүйектi мидың жұмсақ ми қабығының қатты ми қабығының ми қабықтарының көк бауырдың лимфалық тамырдың   қабынуы

2.Латын тiлiнде жазыңдар

Спленомегалия Лапаротомия Уремия Макросомия Пиелектазия Дерматомикоза Липома Нефропатия Остеонефроза Токсемия Нефролитиаза Торакоцептеза

3.Латын тiлiне аударыңдар.

Қуық пен бүйрек калқаншасының жедел қабынуы, iш пердесi қуысын ашқан кездегi жағдай, жүктi әйелдердiң бүйрек ауруы, он жақ бүйректi кесiп алып тастау, аппендикстiң жедел қабынуы, қан құрамында қанттың болуы, пульстiң жиi соғуы, ортанғы құлақтың iрiңдi қабынуы, төтенше пневмоторакс

3-септеу түрi грек жұрнақтары

 1. Еске тұсiрiңдер.

a)

Itis, itidis - қабыну жұрнағымен берiлген сөздер әйел тегiнде (f), сөздердiң жалғауларын қойыңдар.

Bronchitis_________________

Gastritis chronic____________

Peritonisis diffus____________

Colitis ulceros______________

Otilis medi_________________

Appendics perforativ_____________

Meningitis seros _________________

Cholecystisis calculos _____________

 Post+Acc.- сөз тiркестерiн аудар, жалғауларын қойыңдар.

Post encephalit ________ epidemic _________

Endocardit __________ infectios ___________

Stomatit ___________ulceros _____________

Pleurit ____________excudativ____________

Myocardit__________toxic_______________

b) ma, matis; ema, matis; oma, matis жұрнақтарымен берiлген сөздер, әруақытта орта текке жатады. Жалғауларын толықтырыңдар.

Oedema acut _______________

Emphusema chronic__________

Systema nevros_____________

Glaucoma primar ____________

Coma diabetic_______________

Eczema allergis______________

Propter+Acc.- сөз тiркестерiн аударыңдар.

Porter traum_________mechanic__________

Myom________uter_______________

Carcinom_______hepat____________

Adenom________pulmon__________

 

c) osis, is; asis, i; esis, is; isis, is – ж9рнақтарымен берiлген сөздер әр уақытта әйел тегi. Жалғауларды толықтырыңдар.

dosis curativ________________

crisis hypertonic______________

neurosis hysteric_____________

paralysis progressiv____________

prognosis optim_______________

haemorrhoides extern___________

stenosis acut__________________

necrosis pancreatic_____________

mononucleosis infectios_________

stomatomycosis diffus__________

post toxicos _________________

cris____________________

thrombos_______________

anamnes________________

cyanos_________________

2. Жекеше және көпше т ү рдег i формаларын тауып орнына қойыњдар .

a) Nom.sg.                                    b) Nom.pl.

Doses minimae Psychoses postoperative Symptomata morbi Prognoses dubiae Synchondroses cranii Crisis gastrica Dosis toxica Haemotoma thoracis Metastasis carcinomatosa Diaphycis ossium

c)

Nom.sg. Gen.sg. Nom.pl.
Basis    
  Traumatis  
    Oedemata
Harpes    

 

3.Қазақ тiлiне аударыңдар.

а)                                             b)

Laesio iridis Emphysema pulmonum Pleuritis fibrinosa Aneurysma aortae Anamnesis morbi Erythema cutis Hyperemesis gravidarum Lichen ruber planus Hydrothorax dexter Coma hepaticum

с)                                                  d)

Glaucoma epidemica Parotitis epidemica Polyposis uteri Oedema laryngis Cirrhosis atrophica hepatis Aether pro narcosi Emphysema subcutaneum Stenosis oesophagi Pneumothorax traumaticus Echinococcosis pulmonis

 

4. Латын тiлiне аударыңдар..

Ас қорыту жүйесi, өкпе мен мидың iсiнуi, ұшбасты нервтiң параличi (сал болуы), бастың гематомасы, кеуде, клеткасын ашу, қолқалық қақпаның стенозы

бас сүйегi негiзiнiң сынығы, бауыр артериясының аневризмасы.

 

3-септеу түрi. Сын есiмдер

1. –alis, e -aris, e - жұрнақтары қатысты, тиiстi деген мағынаны бередi. Берiлген сөздерден осындай мағына беретiн сын есiмдер жазыңдар..

Arteria, ae, f - артерия ____________________alis, e

Maxilla, ae, e – жоғарғы жақ ____________________alis, e

Mandibula, ae, f – төменгi жақ ____________________alis, e

Dorsum, i, n – арқа ____________________alis, e

Occiput, itis, n – шүйде ____________________alis, e

Frons, frontis, f – маңдай ____________________alis, e

Latus, eris, n – бiр шетi ____________________alis, e

Pectus, oris, n – кеуде ____________________alis, e

Abdomen, inis, n – iш, құрсақ ____________________alis, e

Pulmo, onis, m - өкпе ____________________alis, e

Ren, renis, m – бүйрек ____________________alis, e

Articulatio, onis, f - буын ____________________alis, e

 

2. formis, e - ұқсас , тәр i зд i мағынасын беред i, осы жұрнақпен сын ес i мдер жасаңдар .

____________formis, e – крест тәрiздi (crux, crucis, f - )

____________formis, e – орақ тәрiздi (falx, falcis, f - )

____________formis, e – жiп тәрiздi (fulum, i, n - )

____________formis, e - алмұрт тәрiздi (pirum, i, n - )

____________formis, e - құрт тәрiздi (vermis, is m - )

____________formis, e - кеуек тәрiздi (fungus, i, m - )

 

3. –bilis, e – мүмк i нд i к пен қаб i лет i н б i лд i рет i н жұрнақ , осы жұрнақпен сын ес i м жасаңдар ..

Sana ________ - емделедi Insana________ - емделмейдi Opera________ - операция жасауға                               болады Inopera________ - операция жасауға                            болмайды Infuldi________ - қан құю үшiн Soly________ - ерiтiледi Insoly________ - ерiтiлмейдi Sensi_________ - сезедi Insensi_________ - сезбейдi Injecta_________ - инжектир                             леу үшiн

 

4.Жекеше және көпше түрлерiн тауып орнына қойыңдар.

a)Nom.sg. Nervi spinales Ossa temporalia Musculi intercostales Glandulae salivales Remedia trtanquillantia Pulveres simplices b)Nom.pl. Margo lateralis Os breve Arteria perforans Vas afferens Foramen sacrale Musculus biceps

5.Қазақ тiлiне аударыңдар

а)                                             b)

Canalis inguinalis Hydrothorax bilateralis Ferbis puerperalis Herpes labialis Arteria suprarenalis media Vena centralis retinae Insufficienta renalis Medulla spinalis Fluor vaginalis Cataracta senilis Uterus bicornis Ulcus perforans

с)                                             d)

Infectio viralis Gastrectomia totalis Radiculitis lumbosacralis Liquor celebrospinalis Iniectio intramuscularis Uterus infantilis Tabulettae afferverscentes Ligamenta vocalia Dentes permanentes Coniunctivitis catarrhalis Cirrhosis portalis hepatis Stenosis valvulae mitralis

Шырайлар

1.Қажеттi формаларға қойыңдар.

Nom.sg. Gen.sg. Nom.pl. Gen.pl.
M, f      
Anterior      
Posterior      
Major      
Minor      
Superior      
Inferior      

2.Берiлген сын есiмдердi күшейтпелi шырайға қойыңдар.

Gr.positivus Gr.superlativus Gr.positivus Gr.superlativus
Magnus, a um   Parvus, a, um  
Longus, a um   Brevis, e  
Bonus, a, um   Malus, a, um  
Latus, a, um   Simplex, icis  

3.Берiлген сын есiмдердi зат есiмдермен байланыстырыңдар..

  Anterior Anterius Posterior Posterius Superior Superius Inferior inferius
Membrum-                
Margo-                
Fissura-                
Ligamentum-                
Labium-                
Arteria-                
Musculus-                
Segmentum-                

4.Дұрыс жауабын табыңдар.

a)vas interus

iшкi қан тамыры b)vas interum

c)internus vas

a)incisura ischiadica maior

үлкен отырғышты ойық b)incisura ischiadica maiora

c)incisura ischidica maius

a)ligamentum cruciatus anterior

алдыңғы крест тәрiздi байлам   b)ligamentum anterium cruciatum

c)ligamentum cruciatum anterius

 

    a)linea superior temporalis

жоғарғы самайлық сызық b)linea temporalis superior

    c)linea temporalia superioris

    a)musculus membra inferiora

төменгi дене бөлiгiнiң бұлшық еттерi b)musculi membrum inferius

    c)musculi membri inferioris

                      a)linea superior nuchae

жоғарғы желкелiк сызық b)linea nuchae superior

c)linea nuchae superioris

5. Қарама - қарсы мағына берет i н терминдерд i жазыңдар .

musculus pectoralis maior ↔ musculus pectoralis __________

ligamentum longitudinale posterius ↔ ligamentum longitudinale________

canalis palatinus minor ↔ canalis palatinus __________

apertura thoracis inferior ↔ apertura thoracis _________

membrum superius ↔ membrum _________

vena iugularis externa ↔ vena iugularis ________

arteria interossea anterior ↔ arteria interossea________

tuberculum posterius ↔ tuberculum ___________

 

4- ш i септеу түр i

1. Қажетт i түр i н тауып қойыңдар .

a) Nom.sg.                                    b) Nom.pl.

Sinus maxillares Processus palatini Abscessus traumatici Partes praematuri Plexus venosi Genu valgum Abscessus frigidus Arcus palmaris Processus frontalis Decubitus profundos

2.Берiлген зат есiмдердiң септеу түрiн және тегiн анықтањдар.

Corpus Bolus Nervus Ramus Ductus Manus Medicus Nasus Fructus Acus Succus Ulcus

3. Қазақ тiлiне аударыңдар.

a.                                           b)

Prolapsus vaginae Genua vara Pulsus aequalis Arcus palatoglossus Hiatus semilunaris Descensus uteri Arcus aortae Recessus palatinus Partus serotinus Sulcus sinus tranversi

c)                                                  d)

Habitus asthenicus Status praesens Vomitus gravidarum Pulsus celer Cornua lateralia Decursus morbi Tractus digestorius Abscessus traumaticus celebri Exitus in tabula Abortus incompletus

e)

Meatus nasi medius Sinuitis maxillaris acuta Partes per sectionem caesaream Eclampsia ante partum Decubitus regionis sacralis

4. Жалғауларын толықтырыңдар .

Post infarct ________ myaocard _______

Insult ________ cerebr _________

Abort _________ incomplet _______

Part _________ praematur _______

Collaps ________

Ad us ____________ extern ______

us ____________ intern ______

us ____________ veterinar _____

Pro us ____________ extern _______

us____________ intern ________

us ____________ veterinar ______

 

5.Клеткаға керек сөздi тауып қойыңдар.

               
               
               
               
               
               
               
               
               

1.Туу, босану

2.қойнау, шұнқыр

3.қисық, қитар

4.мүйiз

5.соңы, ақыры

6.жағдай, күйi, хошы

7.күй, жағдай

8.қолдану, пайдалану

9.сезiм

Грек терминоэлементтерi

1.Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

a.                                           b)

Anaesthesia Hyperaesthesia Hypaesthesia Termoanaesthesia Termohyperaesthesia Acroparaesthesia Akinesia Bradykinesia Hyperkinasis Dyskinesia Analgesia Hypalgesia

с)                                 d)

Biopsia Dyschromatopsia Chromatopsia Asthenopia Amblyopia Myopia Hypermetropia Presbyopia Diplopia Hemerolopia  

2.Терминдер жасаңдар.

a. para- нормадан ауытқу мағынасын бередi, осы префикспен терминдер жасаңдар.

Сезiмнiң Естудiң Иiс сезудiң Аппетиттiң Ақылдың   Нормадан ауытқуы
  1. a- (an-) - префиксi болмау, жоқ болу мағынасын бередi.

Осы префикспен терминдер жасаңдар.

Естiмеу

Көрмеу

Иiс сезбеу

Дәм сезбеу

Аппитеттiң болмауы

Пульстiң болмауы

3.Терминдердi латын тiлiнде жазып, мағынасын түсiндiрiңдер.

Аудиометрия Микропсия Дисакузис Гопартрит Хирургия Гиперлексия

4. Қ азақ тiлiне аударыңдар.

Anaesthesia localis

Status post anorexiam neurosam

Ruptura abscessus hepatis

Paralysis plexus brachialis

Abortus habitualis

Obturatio ductus hepatici

Refluxus gastrooesophagialis

Abscessus serebri otogenicus

Prophilaxis anticariosa

 

5-шi септеу тұрi

1. Қ азақ тiлiне аударыңдар.

a.                                           b)

Facies abdominalis Specias sedativae Caries profunda dentis Dosis pro die Dies criticus morbi Remedia antiscabiosa Facies aricularis capitis – fibulae Obturatio Canities praematura Facies Hipocratica Caries cervicalis Facies posterior Species cholagogae Facies articularis axis dentis

Клиникалық терминологияға арналған жаттығулар

1.Терминдердi талдап, мағынасын түсiндiрiңдер:

1. Adenitis. 2.Aetiologia. 3. Logopedia 4. Gastralgia 5. Lumbalgia 6. Apathia 7. Sympathia 8. Antipathia 9. Pathalogia 10. Capillaropathia 11. Arthritis. 12. Arthrosis. 13. Endocardium. 14. Pericardium. 15. Endocarditis 16. Osteoma 17. Periosteum. 18. Synostosis. 19. Chondritis 20. Synchondrosis 21. Syndesmosis 22. Syndesmologia 23. Cystoma 24. Cholecustis. 25. Acholia 26. Cholecystopathia 27. Osteochondrosis 28. Osteoarthritis.

 

2. Терминдерд i аяқтањдар :

1. Без iсiгi - … oma. 2. Ауру себебiне әсер етушi - … tropus. 3. Сәби (бала) қабiлетiн бузылуын емдеу - … paedia. 4. Iшкi бездер бөлiнуi туралы iлiм - endocrino… 5. Жансыздандыру маманы – anaesthesio … 6. Жүйке ауруы – neur … 7. Ауруды болдырмау – an … inum. 8. Iшкi бездердiң бөлiну секрециясы ауруы - endecrino … 9. Қан тамырлары ауруы – anagio … 10. Жүрек қалтасы айналасының қабынуы – peri …. 11. Жүректiң iшкi беткейiнiң сұр қабығы – endo…ium. 12. Iшкi сүйек қабығы - end…um. 13. Сүйектi кесу - …tomia. 14. Сүйекке пластикалық операция жасау - …plastica. 15. Бiр ғана буынның қабынуы – mon… . 16. Буын ауруы – algia…. 17. Шемiршек қабығының қабынуы – haem…osis. 18. Сүйектiң шемiршектi ұлпамен байланысы - … oma. 19. Буынға қан құйылу – peri … itis. 20. Шемiршектi ұлпа iсiгi – syn … osis. 21. Сүйектiң байламмен байланысы – syn … osis. 22. Сүйектiң сүйектi ұлпамен байланысы – syn … osis. 23. Байлам туралы iлiм - … logia. 24. Несептi тексеру (қарау) - … oscopia. 25. Өт көпiрiшiгi – chole …. 26. Өт көпiршiгiнiң қабынуы - …. cystisis. 27. Өт айдаушы дәрiлер – remedia … agoga.

3. Бер i лген мағынамен терминдер жасаңдар :

1.Буынның қабынуы. Қуықтың қабынуы. Өт көпiршiгiнiң қабынуы 2.Қолқаның ауруы. Буын ауруы. Бастың ауруы. (cephale - бас). 3.Сүйектердiң аурулық жағдайы. Жүректiң аурулық жағдайы. Қан тамырларының аурулық жағдайы. 4.Адам туралы iлiм (anthropos - адам). Жүрек туралы iлiм. Ауру себептерi туралы iлiм. 5.Адамды зерттеушi маман (anthropos - адам). Терi ауруларын зерттеушi маман (derma, dermatos – терi).

4. Терминдерд i ң мағынасын түсінд i р i ңдер :

1.Angiologia 2.Angioma 3.Angiomatosis 4.Cholangitis 5.Trombophlebitis 6.Phebolithus 7.Phlebectasia 8.Gastroectasia 9.Capillarectasia 10.Laryngostenosis 11.Stenocardia 12.Epidermis 13.Dermatologia 14.Dermatisis 15.Gerontologia 16.Geriatria 17.Paediatria 18.Paediater 19.Therapia 20.Psychotherapia 21.Physiotherapia 22.Oxygenotherapia 23.Serotherapia 24.Orthopaedia 25.Physiologia 26.Apophysis 27.Diaphysis.

 

5. Терминдерд i аяқтањдар :

1.Тамырлы нервоз - …. neurosis. 2.Қан тамырларының аурулық жағдайы - ….pathia. 3.Қан тамырларының рентгенографиясы - ….graphia. 4.Веналардың рентгенографиясы - ….graphia. 5.Венаның қабынуы - ….itis. 6.Венаны ашу (кесу) - ….tomia. 7.Венаны кеңейту – pleb…. 8.Артерияны кеңейту – arteri…. 9.Лимфалық тамырларды кеңейту – lumph…. 10.Трахеяны кеңейту – tracheo…. 11.Терi қысымын зерттеушi маман – logus. 12.Терiнi зақымдаушы вирус – pua….ia. 14.Кәрiлiктi зерттеушi маман-дәрiгер - ….logia. 15.Дәрiгердiң жауапсыздығынан пайда болу - ….iater. 16.Балалар ауруларын емдеу - ….iatria. 17.Кәрi кiсiлер ауруларын емдеу - ortho…. 18.Туберкулездi зерттеушi маман-дәрiгер – phthis…. 19.Туберкулездi емдеу – phthis…. 20.Рентген сәулесiмен емдеу – roentgeno…. 21.Қанмен емдеу – haemo…. 22.Ауамен емдеу – aero…. 23.Табиғи жолмен емдеу - ….therapia. 24.Төменгi милық өсiндi – huro….

6. Бер i лген мағынасымен терминдер жасаңдар :

1.Қан тамырларының қабынуы. Тамырлардың қабынуы. Қуықтың қабынуы. Терiнiң қабынуы. Венаның қабынуы. 2.Бронхтың кеңейуi. Асқазанның кеңеюi. Қан тамырларының кеңеюi.. 3.Бронхтың тарылуы. Қарын қалтқысының тарылуы (привратник желудка). 4.Туберкулез және оны емдеу туралы iлiм (phthisis, is f - туберкулез). Кәрiлiк аурулары және оларды емдеу туралы iлiм. Психикалық аурулар және оны емдеу туралы iлiм. 5.Туберкулездi емдеушi маман. Балалар ауруларын емдеушi маман. Күн сәулесiмен емдеу. Су көмегiмен емдеу. Дәрiлiк өсiмдiктер көмегiмен емдеу.

7. Терминдерд i аударып , мағынасын түс i нд i р i ңдер :

1.Granulocytis 2.Cytodiagnostica 3.Phagocytus 4.Phagocytosis 5.Aphagia 6.Erythema 7.Erythropoesis. 8.Leucoderma 9.Leucocytus 10.Leukaemia 11.Glykaemia. 12.Glycolysis. 13. Glycerinum 14.Corglyconum 15.Macrophagus 16.Anaemia. 17.Haemotherapia 18.Hypoglykaemia. 19.Hydroemia 20.Hydrotherapia 21.Lipaemia 22.Lipoma 23.Throbopenia 24.Leucopenia 25.Haemolysis 26.Haemolyticus 27.Spasmolyticus 28.Hydrolysis 29.Erythropoesis 30.Leucopoesis 31.Metastasis 32.Remedia haemostatica 33.Hyperglycaemia.

8. Терминдерд i аяқтаңдар :

1.Жасуша дамуы, құрылымы туралы iлiм - ….logia. 2.Сүйекмилық жасуша – myelo….. 3.Бактерияларды жұтушы клеткалар - ….cyti. 4.Жұтудың әлсiреуi - micro…. 5.Жұтудың қиындауы – dys…. 6. Қызыл жасуша – histo …. 7. Қызыл жасуша - ….cytus. 8. Қан құрамында эритроциттiң жетiспеушiлiгi – ….pemia. 9. Ақ қан түйiршiктерi - ….cyti. 10. Қан құрамында лейкоциттiң болуы - ….aemia. 11. Қан құрамында лейкоциттiң көп болуы - cytosis. 12. Қанда қанттың болуы – aemia. 13. Несеп құрамында қанттың болуы - ….suria. 14. Өз қанымен емдеу – auto…..therapia. 15. Қан құрамында бактерияның болуы – bacteri…. 16. Қан құрамында судың көп болуы - ….aemia. 17. Қаннан пайда болу - ….genes. 18.Сумен емдеу - ….therapia. 19.Сутегi – genium. 20.Буынға судың жиналуы - ….arthrosis. 21.Майлы ұлпадан шыққан iсiк. - ….oma. 22. Майлы коректенудiң бұзылуы - ….dystrophia. 23. Қан құрамында лимфоциттердiң көбеюi – lympho…. 24. Қан құрамында нейтрофилдердiң аз болуы – neutro…. 25. Жүректi операция жолымен босату – cardio…. 26 Спазмды болдырмау – spasmo…. 27. Несептiң жиналуы – uro…. 28. Несептi құрушы – uro…. 29. Қан ағудың тоқтауы - haemo. 30. Төменгi мүшелерде қанның тоқтап қалуы - hypo….

9. Бер i лген мағыналармен терминдер жасаңдар .

1.Қан құрамында ақ түйiршiктердiң көп болуы. Қанның улануы. Қан құрамында өттiң болуы. Қан құрамында майдың болуы. 2.Қанда эротрициттiң жетiспеуi. Қанда лейкоциттердiң жетiспеуi 3.Қанның бұзылуы. Жүйкенi операция жолымен босату. Өкпе ұшын операция жолымен босату. Өкпенi операция жолымен босату. 4. Эротрициттiң құрылуы(дамуы). Гранулоциттердiң құрылуы (granulocytus, i m - гранулоцит).

10.Терминдер мағынасын түсiндiрiңдер.

1.Raentgenogramma. 2.Encephalogrammo 3. Roentgenographia 4.Electroencephalographia 5.Myogramma 6.Bronchographia 7.Bronchoscopia 8.Esophagoscopia 9.Cystoscopia. 10.Cromatopsia 11.Biopsia 12.Myositis 13.Myocardium 14.Myocarditis 15.Myoma 16.Adenomyoma. 17.Myocardiopathia 18.Histocytus 19.Histolysis 20.Histologia 21.Cardiosclerosis 22.Phlebosclerosis 23.Nephrosclerosis 24.Pyelonephritis 25.Nephrolithialis 26.Nephritis. 27.Pyelonephritis. 28.Pyelitis 29.Pyelocustisis 30.Pyelographia 31.Urologia 32.Urologus 33.Anuria 34.Dysuria. 35.Uropoeticus 36.Haemoturia. 37.Uraemia 38.Urolithiasis 39.Choleclithiasis 40.Phlebolithus 41.Anastomosis 42.Stomatologus. 43.Gatrostomia 44.Choledochostomia.

11. Теминдерд i аяқтаңдар .

1.Бұлшық ет жұмысының графикалық көрiнiсi – myo…. 2. Вена пульсының дұрыс соқпауы – phlebo…. 3. Несепағардың рентгенографиясы – uro…. 4. Өт көпiршiгi рентгенографиясы – cholecysto…. 5. Тiк iшектi зерттеу (қарау) – recto…. 6. Көздi тексеру (қарау) – ophthalmo…. 7. Қуықты қарау – cysto…. 8. Затты сары түсте көру – xanth…. 9. Өлiктi өзi тексеру – aut…. 10. Бұлшық ет туралы iлiм, - …logia. 11. Бұлшық ет ауруы …pathia. 12. Жатыр бұлшық етi - …metrium. 13. Бұлшықеттiк ұлпа iсiгi - ….oma. 14. Бұлшық ет ауруы – algia. 15.Ұлпалар туралы iлiм - ….logia. 16. Ұлпалардың құрылуы, дамуы - ….genesis. 17. Бүйректiң қатаюы – nephro…. 18. Артерияның қатаюы – arterio…. 19. Бүйректi алып тастау – ectomia. 20. Бүйректiң қабынуы - ….itis. 21. Бүйректiң ауруы - ….pathia. 22. Бүйректiң төмен түсуi - …ptosis. 23. Бүйрек астауының қабынуы - ….itis. 24. Бүйрек астауы мен бүйректiң қабынуы - ….nephritis. 25. Бүйрек астауының кеңеюi - ….ectasia. 26. Несептiң аз бөлiнуi – olig…. 27. Несепте бактерияның болуы – bacteri…. 28.Несептiң құрылуы, жиналуы - ….poesis. 29. Өтте тас жинау ауруы – chole….iasis. 30.Тоқ iшекке жасанды тесiк жасау – colo…. 31. Асқазанда тоқ iшекпен байланыстыру – gastroentero….

12. Бер i лген мағыналармен терминдер жасаңдар :

1.Қанды тексеру нәтижесi. Вена қабырғасының ауытқуы. 2.Тамырлар рентгенографиясы (phone - дыбыс). Қуық рентгенографиясы. Жүрек дыбысын тексеру нәтижесi. 3.Жұтқыншақты тексеру. Азқазанды тексеру. Бронхтарды тексеру. 4 Артериялардың қатаюы. Венаның қатаюы. Өкпенiң қатаюы. 5. Зәрмен iрiңнiң бөлiнуii (pyon – iрiң). Зәрмен қанның бөлiнуi. Зәрмен белоктың бөлiнiп шығуы (albumen, inis n - белок). Зәрдiң тоқтап қалуы. 6.Асқазанға жасанды тесiк жасау. Бүйрекке жасанды тесiк жасау.

13. Бер i лген терминдер мағынасын түс i нд i р i ңдер :

1.Endocrinologus. 2.Pantocrinum 3.Colitis 4.Colostomia. 5.Gastroenterocolitis 6.Enteritis 7.Dysenteria 8.Enteroptosis. 9.Nephroptosis 10.Gastroptosis 11.Cholecystopexia 12.Esophagotomia 13.Pelviotomia 14.Osteotomia 15.Gastrotomia 16.Adenectomia 17.Gastertomia 18.Nephrectomia. 19.Monoplegia 20.Monomorphus 21.Mononuclearis 22.Polynucrealis 23.Polymorphus 24.Polymyositis 25.Polyglandularis. 26.Panplegia. 27.Panophthalmitis 28.Ophthalmoscopia 29.Ophthalmologus. 30.Rhinoscopia. 31.Rhinoscleroma. 32.Otorhinolaryngologus. 33.Otosclerosis. 34.Otisis.

14. Терминдерд i аяқтаңдар :

1.Iшкi бөлiнулер ауруы - …. …. pathia. 2.Iшкi бөлiну бездерi туралы iлiм – endo….logia. 3.Жiңiшке iшек пен асқазанның қабынуы – gastro … . 4.Жiңiшке iшекпен тоқ iшектiң қабынуы - … ….itis. 5.Асқазан iшек жолы туралы iлiм – gastro….logia. 6.Асқазан мен аш iшектi операция жолымен бiрiктiру – gastro…..stomia. 7.Тоқ iшекке жасанды тесiк жасау - ….stomia. 8.Тоқ iшектiң төмен түсуi - ….ptosis. 9.Iшкi мүшелердiң төмен түсуi – splanchno …. 10.Жатырды бекiту – hystero…. 11.Жүрек айналасы қалтасын ашу – periocardio …. 12.Трахеяны ашу – tracheo …. 13.Аппендикстi алып тастау – append … 14.Бүйректi кесу – nephro … 15.Өкпе бөлiгiн алып тастау (жеңiл) – lob … 16.Бiр буынның қабынуы - ….arthritis. 17.Көптеген буындардың қабынуы - ….arthritis. 18.Барлық буындардың қабынуы - ….arthritis. 19.Жалғыз болудан қорқу - ….phobia. 20. Бiрнеше жүйкелердiң бiрден қабынуы – neuritis. 21. Елдiң бәрiне аурудың тарауы, - ….demia. 22.Көз аурулары туралы iлiм - …. logia. 23.Көздiң барлық қабығының қабынуы - ….itis. 24.Мұрынның қабынуы– itis. 25.Мұрынға пластикалық операция жасау - ….aortisis. 26. Есту түтiгiмен дабыл жарғағын тексеру(қорғау) – ….scopia. 27. Құлақтың саңырауқұлақшамен залалдануы - ….mucosis.

15. Бер i лген мағыналармен терминдер жасаңдар :

1.Бауырдың төмен түсуi. Тоқ iшектiң төмен түсуi. Көк бауырдың төмен түсуi. 2. Iшектi құрсақ қабырғасына бекiту. 3. Кеуде клеткасын ашу (lapare - Iш). Iштi ашу. Венаны кесу 4. Бадамша бездi алып тастау. (tonsilla, ae f –миндалина) Жемсауды алып тастау. (struma, ae f – зоб). Көк бауырды алып тастау.

16. Терминдер мағынасын жазыңдар .

1.Dystrophia 2.Osteodystrophia 3.Autotroficus. 4.Autoinfectio. 5.Allergenum. 6.Autohaemotherapia. 7.Autopsia. 8.Allergia. 9.Synergia 10.Chirurgia. 11.Heteromorphus 12.Autogenes. 13.Heterogenes. 14.Homogenes. 15.Homolateralis. 16.Histogenes 17.Histogenesis. 18.Hydrogenium. 19.Dystonia 20.Solutio isotonica. 21.Tonometria. 22.Hypotonia. 23.Thermotherapia. 24.Thermoreceptor 25.Monomorphus. 26.Polymorphismus. 27.Metomorphosis. 28.Syndromum. 29.Adynamia.

17. Терминдерд i аяқтаңдар :

1.Қоректенудiң шамадан тыс болуы – hyper …. 2. Майлы қоректенудiң бұзылуы - ….plastica. 3. Басқа мүшенi қондыру (пересадка) – plastica. 4. Ұлпаға немесе мүшеге пластикалық операция жасау - plastica. 5. Өз қолымен емдеу - ….serotherapia. 6. Өз мүшесiмен пластикалық операция жасау– transplantatio. 7. Басқа адам мүшесiмен пластикалық операция жасау - ….plantatio. 8. Организм қабiлетiнiң төмендеуi – hyp …. 9. Бiрге әрекет етудiң бұзылуы, – dyssyn …. 10. Дәрiгер қатесiнен пайда болу – iatro …. 11. Гликогеннiң құрылуы – glyco …. 12. Ұлпалар тонусының бұзылуы – dys …. 13.Бұлшық еттiң тонусының бұзылуы – mya …. 14. Жылу көмегiмен емдеу – dia …. 15.Пiшiнсiз (формасыз) – a …us. 16. Адам құрылысын зерттейтiн ғылым - ….logia. 17. Ауру алды, - periodus pro ….alis.

18. Бер i лген мағыналармен терминдер жасаңдар :

1. Ұлпалар қоректенуiнiң бұзылуы. өлпалардың жеткiлiксiз түрде қоректенуi. Ұлпалар мен мүшелер қоректенуiнiң жеткiлiксiз болуы.

2. Реактивтiлiктiң болмауы. Организм реактивтiлiгiнiң артуы. Организм реактивтiлiгiнiң бұзылуы. Организм реактивтiлiгiнiң төмендеуi. Мүшелер әрекетiнiң бiрдей болуы.

3. Организм iшiнде пайда болған. Iштен сыртқы әсер нәтижесiнде пайда болуы. Қаннан пайда болған. Мұрында пайда болған.

4. Ұлпалар мен мүшелер қысымының болмауы. Артериялық қысымның төмендеуi. Артериялық қысымның жоғарлауы. Дененiң қызуы. Дене температурасының түсуi.

19. Терминдер мағынасын түс i нд i р i п жазыңдар :

1.Anoxia. 2.Anoxaemia. 3.Peroxydum. 4.Oxygenotherapia. 5.Spondylosis deformans. 6.Spondylotomia. 7.Myelographia 8.Osteomyelitis. 9.Encephalomyelitis. 10.Polioncephalitis. 11.Encephalogramma. 12.Macrocephalia. 13.Mesenterium. 14.Hydrocephalia. 15.Encephalomalagia. 16.Microorganismus. 17.Microbiologia. 18.Mesogastrium. 19.Hydrophilus. 20.Spasmophilia. 21.Photophobia. 22.Hydrophobia. 23.Monophobia.

20. Терминдерд i аяқтаңдар :

1.Оттегi - ….genium. 2. Қышқылдану - ….datio. 3.Омыртқаның қабынуы - ….itis. 4.Омыртқа аралық буындардың қабынуы - ….arthritis. 5. Жұлынның қабынуы - ….itis. 6.Сүйектi ми жасушасы - ….cytus. 7.Жұлынның сұр затының қабынуы - ….myelitis. 8.Мидың сұр затының қабынуы - ….polia. 9.Бас ауруы – algia. 10.Көзбен көру- ….scopicus. 11. Көзбен көре алмау(кiшi зат) - ….scopicus. 12.Затты үлкейтiп көрсету - ….opsia. 13. Үлкен бас - ….cephalus. 14. Қалыпты өлшемдегi бас – ….cephalus. 15. Кiшi бас – ….cephalus. 16. Артерияның ортаңғы қабығының қабынуы - ….arteriitis. 17. Жасушалардың негiзгi бояулармен боянуы – baso …. 18. Биiктiктен қорқу – acro ….

21. Бер i лген мағыналармен терминдер жасаңдар :

1.Жұлынның жұмсаруы. Сүйектiң жұмсаруы. Мидың жұмсаруы.

2. Қан ағуға бейiмдi болу. Тырысқақ ауруына бейiмдiлiк. 3.Судан қорқу. Жүрек ауруынан қорқу.

 

Фармацевтiк терминологияға арналған жаттығулар

I. Қатты дәрiлiк форма:

    Ал: Ацетисалция қышқылының

Цинкофеннiң бiрдей 0,3

Барбитолдың 0,05

Кодеиннiң фосфатының 0,02

Араластырылсын, ұнтақ жасалынсын

Осындай мөлшерде 12 данасы берiлсiн

Белгiленсін: Күнiге 1 ұнтақтан 2-3 рет

 

    Ал: Атропиннiң сульфатын 0,015

Ақ майдың 4,0

Тазартылған суды керегiнше, араластыр пилюлалар

30 данасы жасалынсын.

Берiлсін.

Белгiленсін. Ұйқы алдында 1 таблеткадан.

 

   Ал: Фитиннiң 1,5

   Осындай мөлшерде 8 данасы таблеткаларда

   Берiлсiн. Белгiленсін. Күнiне 1 таблеткадан 4 рет

 

   Ал:  Плазмоцидтiң 0,01

Менакриннiң гидрохлоридiнiң 0,1

Араластырылсын, ұнтақ жасалынсын

Осындай мөлшерде 15 данасы берiлсiн

Белгiленсін: 1 ұнтақтан күнiне 2 рет (ересектер үшiн)

 

    Ал: Анальгиннiң 0,05

Осындай мөлшерлерде 10 данасы таблеткаларда берiлсiн.

Белгiленсiн: Күнiге 1 таблеткадан 2-3 рет

 

   Ал: Үшжапырақ жапырақтарының 15.0

Жалбыз жапырақтарының 10,0

Кориандраның өнiмiнiң 5,0

Араластырылсын. өсiмдiк жиынтығы жасалынсын.

Берiлсін.

Белгiленсін.

 

ІІ. Жұмсақ дәрiлiк формалар:

    Ал: Протеиннiң кұмiсiнiң 1,5

Мырыштың тотығының

Крахмалдың бiрдей 0.5

Вазелиннiң 10,0

Араластырылсын. Берiлсін.

Белгiленсін: көз қабағының жиегiне жазу үшiн арналған мазь.

 

    Ал: Валерианның экстрактының 0,015

Какао-майы керегiнше

Араластырылсын, кынаптық кiшi шарлар жасалынсын

Осындай мөлшерде 10 данасы берiлсiн.

Белгiленсін: Түнге қарай 1 кiшi шардан iшу керек

 

   Ал: Опиумның экстрактының 0,005

Какао-майы керегiнше,

Араластырылсын, балауыз жасалынсын

Осындай мөлшерде 8 данасы берiлсiң

Белгiленсін: Түнде 1 балуаздан

    Хлороформның

Ақ майдың

Оливка майының бiрдей 30,0

Араластырылсын: сұйық май жасалынсын

Берiлсін

Белгiленсін. Түнде терiнi ысқыла

 

    Ал: ¦нтақ тәрiздi таза дала шөбiнiң

Сусыз ланолиннiң

Вазелиннiң бiрдей 10,0

Карбол қышықылының ертiндiсiнiң 0,25% Х тамшының

Араластырылсын, паста жасалансын

Берiлсін.

Белгiленсін: Iрiңдi таңбаны емдеуге.

 

   Ал: Талии пластырының 3% 30,0

Берiлсін.

Белгiленсін, жараққаттанған жерге жағу керек.

 

III. Сұйық дәрiлiк формалар

    Ал: Желатиннiң 2,0

Натрий хлоридiнiң ертiндiсiнiң 100,0

Араластырылсын. Тазартылсын.

Берiлсін.

Белгiленсін. Терi асты инъекциясы үшiн.

 

       Ал: Дала шөбi тұнбасының 15,0; 200,0 нан

Берiлсін.

Белгiленсін: 1 ас қасықтан күнiне 2-4 рет.

 

    Ал: Жалбыз суының

Хлороформ суының бiрдей 100,0

Резоциннiң 4,0

Индия опиiнiң экстрактының 0,2

Араластырылсын. Берiлсін.

Белгiленсін. Күнiне 3 рет 1 шай қасықтан.

 

    Ал: Миндалдың тәттi ұрығының 200,0

Тазартылған судың 200,0 дейiн

Араластырылсын, эмульсия жасалынсын

Берiлсін

Белгiленсін. Күнiге ас қасықтан 3 рет.

       

    Ал: Термопис шөбiнiң тұнбасының 0,5; 150 нен

Берiлсін.

Белгiленсін: 1 ас қасықтан күнiге бiрнеше рет.

 

    Ал: Сутегi перекисiнiң концентриленген ертiндiсiнiң 3,0

Тазартылған судың 10,0

Араластырылсын.

Берiлмін.

Белгiленсін: Күнiне құлаққа екi тамшыдан.

 

Латын афоризмдерi, қанатты сөздер және мақал - мәтелдер

Ab exteiriibus ad interiora            сыртқы ортадан iшкi ортаға қарай

Ab hoc et ab hoc                                      олай да, бұлай да

Ab imo pectore                                         шынай, шын жүректен

Ab initio                                                   әу бастан

Ab ovo usgue ad mala                              басынан аяғына дейiн

Ab origine                                           әуелден, ең басынан

Absgue omni exceptione              ешбiр күдiксiз

Abusus in Baccho                                     шарап iшуге құмарлық

Acta diurna                                               бүгiнгi оқиғалар, хроника

Actum atgue tractatum                             орындалды, іс нєтижесі 

                                                       талқыланды

A contrario                                               қарсы дәлел

Ad adsurdum                                орынсыз шешiмге келтiру

Ad avisandum                                          алдын ала ескерту үшiн

Ad extremitates                                        тым орынсыздық, шектен шығу

Ad exemplum                                           мәселен, мысалы

Ad corgitandum et agendum                   адам ойланып әрекет жасау үшiн

homo natus est                                     дүниеге келген

Ad disputandum                                      талқылауға арналған

Ad gloriam                                               даңқы үшiн

Ad fontes                                                 дерек көздерiне, түпнұақаға 

                                                       қарау

Ad hos                                                 дәл осы жағдайда, дәл осы мақсат 

                                                       үшiн, орынды

Ad honores                                               ар-ожданымыз үшiн

Ad hominem                                 адамына сәйкес

Ad instaitam                                 өтiнiш бойынша, өкiнiшке орай

Ad Kalendas Graecas                               шектеусiз мерзiмге, ешқашан

Ad libitum                                           қалауынша, таңдауынша

Ad litteram                                           сөзбе – сөз

Ad memorandum                               есте сақтау үшiн

Ad notam                                                байқайтын жағдай

Ad referendum                                        баяндама жасау үшiн

Ad rem                                                    iстiң байыбына барып, жұмыс                                                             жүргiзу

Ad tertium                                           үшiншiден

Ad unguem                                    нақтылықпен

Ad usum internum                  iшуге арналған        

Ad usum externum                                жағуға арналған

Ad usum                                             қолданысқа

Ad usum proprium                   жеке пайдалануға арналған

Ad valorem                                   құндылығына сәйкес, бағасына орай

Ad vocem                                                айта келгенде

Age, si quid agis                                       бiлгенiңдi iсте !

Alias                                                         басқаша, өзгеше

Alit aemulatio ingenia                             бәсеке-жарыс ақылға ақыл қосады

Aliena vitia in oculis habemus,     басқаның кемшiлiгiн көргiшпiз де,

 a tegro nostra sunt                   өзiмiздiкiн көрмеймiз

Alibi                                                          басқа жерде

Aliis feceris, good tibi fieri non vis өзiң жаратпағанды басқаға iстеме

Altera pars                                                екiншi (қарсы) жағы

Alter ego                                                    менiң сыңарым (екiншi мен)

Amans sui sine rivali                     өркөкiрек өзiне жан теңгермей     

Amicus certus in re incerta cernitur шын дос қиын-қыстау

Amicus cognoscitur amore, more,   дос сүйiспеншiлiгiмен, мiнезiмен,

 ore, re                                              сөзiмен, iсiмен белгiлi болады

 

Amicus humani generis                         адам баласының досы

Amicus laedere nejocoquidem licet дос көңiлiне тiптi қалжыңмен де                                                                                 

                                                        тиюге болмайды

Amicus Plato, sed magis amica     Платон маған қымбат,бiрақ ақиқат

 veritas                                                 онан да қымбат; шындық бәрiнен

жоғары

Amor tussique non celantur       махаббат пен ауруды жасыра 

                                                       алмайсың

Anni currentis                                           осы жылы     

Anni futur                                                 келесi жылы 

Antiquo more                                ескi салт бойынша

Aperto libro                                  сол орыннан, еш дайындықсыз

A pedibus usgue ad caput            бастан аяқ

A prima facie                                бiр көргеннен

A posteriori                                               тәжiрибе негiзiнде

Arbor vitae                                               өмiр жолдары

Argumentum ad ignorantiam                   бiлмейтiн адамға арналған дәлел

Ars longa, vita brevis est           өнер өрiсi кең, өмiр қысқа

Ars Phoebea                                  дәрiгерлiк өнер

Arte –                                                       шеберлiкпен, тамаша

Arte et humanitata, labore            өнермен, адамға деген сүйiспеншiлiкпен,

et scientia                                          еңбекпен және бiлiммен

A solis ortu usque ad occasum                 таңның атысы, күннiң батысы

Audaces fortuna juvat                              батыл жанға тағдыр демеу бередi

Audiatur eraltera pars                          мәселенiң басқа жағы да қағыс қалмасын

Aurea mediocritas                    бел ортасы, алтын орта

Auscultare disce, sinescis loqui    сөйлей бiлмесең, тыңдай бiл

Aut vincere, aut mori                    не жеңiс не өлiм

Auferte malum ex vobis                           арадағы зұлымдықты аластаңдар

Avis rara                                                   сирек кездесетiн құс

 

Beata stultica Ойсыз адам - қамсыз
Beatitudo non est virtutis praemium, sed ipsa virtus Бақыт алған жүлде емес, жасаған ерлiкте
Benedicite Iске сәт
Bene dignoscitur bene curatur Себебi анықталған ауру – емделедi
Bellum frigidum Қырғиқабақ соғыс
Bona mente Ақ пейiлмен, iзгi ниетпен
Bonum initium est dimidium facti Жақсы бағытталған iс – жартылай бiткен iс, жақсы сөз жарым ырыс
Bis dat, qui cito dat Кiм тез бiтiрсе, оның екi жұмыс бiтiргенi
Bis Екi рет, қайталансын
Brevis esse laboro, obscurus fio Егер мен қысқа сөйлеуге тырыссам, сөзiм түсiнiксiз болып қалады
Brevi manu Тез, созбай
Bona fide Сенiммен, шын ниетпен
   
Carde diem Әркүндi орнымен пайдалан
Castigare ridendo mores Күлкiмен салтын жөндеген
Currente calamo Асығыс-үсiгiс, шала-шарпы
Capiat qui capere potest Ұстай алсаң, ұста
Casu Кездейсоқ
Casus Жағдай, жай, оқиға
Casus belli Сыныққа сылтау
Cave Абайла! Сақтан!
Cedo majori Үлкенге жол беремiн
Cessante causa, cessat effectus Себеп тоқталса, оған орай әрекетте тоқтайды
Ceteris paribus Басқа да тепе-теңдiк жағдайда
Circulus vitiosus Керi кеткен iс
Cis Бергi жағында
Citato loco Дәйек сөз келтiрiлген сөз
Citius, altius, fortius Жылдамырақ, жоғарырақ, мықтырақ (олимпиялық ойындар девизi)
Cognosce te ipsum Өзiңдi өзiң тани бiл
Cogito, ergo sum Мен жүйелi ойлаймын, демек өмiр сүремiн
Copia verborum Көпсөздiлiк
Con amore Сүйiспеншiлiкпен
Concordia parvae res crscunt, discordia maximae dilabuntur Келiсiм бар жерде кiшкентай iс өрiс алып ұлғаяр, келiсiм жоқ жерде ұлы iстер ортаяр
Concordia victoriam gignit Келiсiм жеңiске бастайды
Conditio sine qua non Мiндеттi шарт
Coram populi Халық алдында
Corpus delicti Заттай айғақ
Consensu omnium Барлығының келiсiмiмен
Consummatum est Орындалды
Contra bonos mores Адамгершiлiкке жат, арсыздық
Contraria contrariis curantur Уды тарқатады
Contra expectanda Күтпеген жерден
Contra vim mortis non est medicamen in hortis Өлiм күшiне қарсы тұрар дәрi бау-бақшада өспейдi
Cuique suum Әркiмнiң өз пiкiрi бар
Cui bonoғ Cui prodestғ Бұл кiмге пайдалығ Бұдан кiм ұтадығ
Curriculum vitae Өмiр туралы жазбалар, қысқаша өмiрбаян деректерi
Credo Сенiм-наным көзқарас
Chirurgus mente prius oculis agat, quam manu armata Хирург пышақ қолданбас бұрын ақыл-оймен, көзбен әрекет етсiн

 

De actu et visu Тәжiрибе мен бақылау нәтижелерi бойынша
De die in diem Әр күн сайын
De facto Шындығында, iс жүзiнде
De gustibus non est disputandum Талғам туралы дауласпайды
Debes, ergo potes Сен мiндеттiсiң, демек қолыңнан келедi
Debito tempore Керек уақытында
De jure Заң бойынша
De nihilo nihil Жоқтан бар болмайды
De lingua stulta incommoda multa Жүйесiз сөздерден ұнамсыз жәйттер туады
De mortius aut bene aut nihil Өлген адам туралы не жақсы айту керек, не ештеңе айтпау керек
Desiderata Тiлек, ниет
Des partem leonis Үлестiң мол бөлiгiн бер
Detur digniori Лайықтыға берiлсiн
De te fabula narratur Сен туралы мысал сөздер айтылып жүр
Deus ex machina Күтпеген жерден кiрiсу
De visu Өз көзiмен көру
Diagnosis ex juvantibus Қосымша құралдар арқылы диагноз қою
Dictum – factum Айтылды-орындалды
Dicere non est facere Айту-оны орындау емес
Dies diem docet Күннен күн тәлiм алады
Difficile est proprie communia dicere Көпке белгiлi нәрсенi жақсылап жеткiзiп айту қиын
Dimicandum Күресу керек
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto Өзiң бiлгеннен үйрен, бiлмегендi үйрет
Divinum opus sedare dolorem Сырқат күшiн бәсейту, ауруды тыныштандыру - қасиеттi іс
Dixi Бәрi айтылды, қосып-алар ештеңе жоқ
Dixi et animam levavi Айтсаң дертiң жеңiлдегендей
Docendo discimus Үйрету арқылы бiз үйренемiз де
Docto homini vivere est cogitare Ғалым адамға өмiр сүру деген – ойлану
Doctor honoris causa Еңбегiне қарай құрметi
Do manus Қолымды бергенiм – кепiлдiгiм
Donec eris felix, multos numerabis amicos Бақытта шағыңда достарыңда қасыңда
Do ut facias Сен орындасын деп беремiн
Do ut des Сен берсiн деп беремiн
Dulce et decorum est propatria mori Отан үшiн өлу – мәртебелi де, құрметтi
Duobus litigantibus, tertius gaudet Екеу дауласса, үшiншi қуанады
Duos lepores insequens cepit neutrum Екi қоянның соңына түскен, бiрiн де ұстай алмайды; екi кеменiң басын ұстаған суға кетедi
Dura lex, sed lex Заң қатал, бiрақ ол заң ғой
Dum spiro, spero Демiм барда, үмiт бар

 

Ecce homo Мiне адам, нағыз азамат
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus Бiз тамақтану үшiн өмiр сүрмеймiз, өмiр сүру үшiн тамақтанамыз
E fructu arbor cognoscitur Ағашты жемiсiнен таниды, (алма ағашынан алысқа түспейдi)
Elephantum ex musca facis Түймедейдi түйедей етесiң
Eo ipso Сол арқылы
Erarre humanum est Қателесу – адамға тән нәрсе
Errata Қателiктер
Egro Демек, ендеше
Epistula non erubescit Хат ұялып - қызармайды
Est modus in rebus Әр нәрсенiң шегi бар
Est rerum omnium magister usus Тәжiрибе бәрiнiң ұстазы
Et cetera Және басқалар
Et singula praeduntur anni Уақыт өз дегенiн жасайды
Et gaudium et solatium in litteris Қуаныш та, жұбаныш та ғылымда
Ex Болған бұрынғы
Ex abrupto Алғы сөзсiз, бiрден
Ex auditu Дауыстап
Ex duobus malis minus est deligendum Екi пәленiң жеңiлiрегiн таңда
Exempli gratia (cause) Мәселен, мысалы үшiн
Exegi monumentum Мен ескерткiш орнаттым
Ex cathedra Ақиқат, сөзбе сөз; (кафедрадан)
Ex consuetudine Әдет бойынша, қалыптасқан салт бойынша
Ex professo Iскерлiкпен, тыңғылықты
Exceptis excipiendis Алып тастауға лайықты нәрсенi алғаннан кейiн
Exitus letalis Өлiммен аяқталатын жәйт
Ex oribus parvulorum Нәрестенiң аузымен
Ex officio Қызмет бабымен
Ex oriente lux Жарық шығыстан түседi
Ex tempore Дайындықсыз жанынан суырып салып айту
Extra muros Ел көзiнше, халық алдында
Ex nihilo nihil Жоқ нәрседен ештеме шықпайды
Ex libris Кiтаптан
Ex ungue leonem cognoscimus, ex auribus asinum Арыстанды тырнағынан, есектi құлағынан танимыз
Ex juvantibus Көмектесуiне байланысты
Extra formam Немқұрайды қарамай
Expedite Жылдам, жеңiл
Ex voto Уәде бойынша

 

Fac simile Осыған ұқсас етiп жаса
Fama clamosa Зор даңқ
Facies Hippocratica Гиппократ кейпi
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus Бiз денiмiздiң сау кезiнде ауруларға ақыл-кеңестi жақсы айтамыз
Fas atgue nefas Рұхсат етiлген және рұхсат етiлмеген
Favete linguis Тынышталыңыз,тiлiңiздi тартыңыз
Feci, quod potui, faciant meliora potentes Мен қолымнан келгенiмдi жасадым, ал бұдан жақсы жасайтындар жасай берсiн
Febrienti cibum non offeras Ыстығы жоғары адамға тамақ ұсынба
Felix qui potuit rerum cognoscere causas Әр нәрсенiң себебiн тани бiлген адам – бақытты
Ferro ingnique Отпен және қылышпен
Fer patienter onus, fas sapienter opus Қиындыққа шыдамды бол, iстi ақылмен атқара бiл
Festina lente Сабырмен асық
Fiat lux Аспанда күн сөнбесiн
Finis coronat opus Iстi нәтиже шешедi
Fidelis et fortis Сенiмдi де, батыл
Fide, sed cui fidas,vide Сенiм бiлдiр, бiрақ кiмге сенетiнiңдi байқа
Flagrante delicto Қылмыстың үстiнен түсу
Folio verso (f,v) Келесi бетте
Fortes fortuna adiuvat Бақыт ержүректердi қолдайды
Formosa facies muta-commendatio est Әдемi кейiп - қағазсыз мiнездеме
Fortiter in re, suaviter in modo Iсi қатал сөзi мейрiмдi
Fraus est accipere, quod non possis reddere Қайтара алмайтын нәрсенi алу - қылмыс
Fructus temporum Уақыт жемiсi
Fugit irrevocabile tempus Заман екi келмейдi
Fuimus Troes, fuit flium (fuit Trojia, Fuimus Trojani) Бiр кезде бiз де даңққа бөленген едiк
Funditus Негiзiне дейiн, мүлдем
Gaudemus igitur juvenes dum sumus Жас дәурен – гүл-жазира, қайран жазым
Gaudet patuentia duris Сабыр түбi – сары алтын
Generaliter Жалпы
Gloria bictoribus Жеңiмпаз адамның сөзi
Grata, rata et accepta Қажет, заңды және қолдануға болады
Gratulari Шаттану
Gratia gratiam parit Достық достыққа жол шашды
Gratis Ақысыз-пұлсыз, тегiн
Grosso modo Жалпы алғанды, шамамен
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo Тамшы жас тарады
Habeas sibi Тiсiңнен шығарма
Habent sua sidera lites Кiтаптың да өз тағдыры бар
Habitus Сыртқы пiшiн, сыртқы бейне
He, missa est Барыңыз бiттi бәрi
His et nunc Ешбiр кiдiрсiз
Hic locus est, ubi mors gaudet succurrere vitae Бұл жерде өлiм өмiрге көмектеседi
Historia magistra vitae Тарих – ұстаз
Hoc est Яғни,бұл былай
Hoc volo, sic jubeo Мен осыны қалаймын, солай бұйырамын
Hoc loco Осында, осы арада
Homagium Құрмет көрсету
Homo locum ornat, non locus hominem Орта адамды емес, адам ортаны көркейтедi
Homo sum, humani nihil a me alienum Мен адаммын, сондықтан адамға байланыстының бәрi де маған жат емес
Hominis mens discendo alitur et cogitando Адам арқылы оқумен және ойлаумен толығады
Homo sapiens Ақылды адам
Honoris causa Құрмет үшiн
Horribile dictu Айтудың өзi қорқынышты
Honores mutant mores raro in meliores Құрмет адам мiнезiн өзгертедi, бiрақ оның оңды ықпал етуi өте сирек

 

Ibi victoria, ubi concordia Ынтымақ бар жерде, береке бар
Ibidem Бұл да сонда (қараңыз)
Idem per idem Бұл да соған ұқсас: мәнi де, сөзi де бiр
Idem Бiлмеймiн деген дәлел емес
Ignorantia juris neminem excusat Заң ешкiмдi де ескермейдi
Id est Яғни, немесе
In aeternum Мәңгi бақи
In angello cum libello Кiтаппен оңаша сырласу
In abstracto Дерексiз, жалпылама, өз бетiмен
In brevi Қысқаша
Incognito Асыртын, жасырын
In folio Бiр бет толы
Increbibiti ductu Ақылға сыйымсыз, мүмкiн емес
In deposito Сақтап қоюға
Inde ira Ашу-ыза осындайдан туады
Index Көрсеткiш тiзiм
Index librorum Кiтаптар тiзiмi
In extremis Соңғы сәтте
In extenso Сөзбе-сөз (дәйек сөз туралы)
Infandum renovare dolorem Қайтып басқа салмайтын
In hoc statu Осы жағдайда
In loco Орнында
In medias res Шын мәнiнде
In memoriam Есте сақтау
In pace Бейбiт тыныштықта
In propria persona Өз басымен
In pleno Толық құрамымен
In poetis non Hoemro soli locus est Ақындар арасында Гомерден басқаға да орын бар
In re Iс жүзiнде
In statu quo ante Бұрынғы қалпында, өзгерiссiз
In statu nascendi Пайда болатын жағдайда
In situ Табылған жерiнде
Inter caecos luscus rex Соқырлар арасында бiр көзi бар адам – патша
Invia est in medicina via sine lingua Latina Медицинаны латын тiлiнсiз меңгеру мүмкiн емес
In spe Үмiтпен, келешекте
Ipse dixit Өзi айтты
Ipsissima verba Дәлме-дәл, сөзбе-сөз
In rerum natura Заттар табиғатында
Inter parietes Төрт қабырғада
In transitu Жүре сөйлеу
In tyrrannos Жендеттерге қарсы
In usu Пайдалануда, тұтынуда
Ipso facto Айқын дәлелмен
Ipso jure Заң күшiмен
Ira impotens sui est Ашу - дұшпан, ақыл - дос
Injuria verbalis Балағаттау
Injuria realis Қорлау
Is fecit, cui prodest Кiмге пайдалы болса, оны сол iстейдi
Item Бұл да сондай
In vitro, in vivo Шынында, жанда организмде

 

Janus bifrons Екi жүздi Янус
Jubilate Қуаныңдар ! шаттаныңдар!
Jus gentium Халықтар правосы (хұқы)
Jus privatum Жеке право (хұқы)
Jus publicum Халық алдындағы право
Jurare in verba magistri Бұйдаланған тайлақтай оқытушының сөзiне ой жүгiртпей еру
Jure Заң жүзiнде

 

Labor corpus firmat Еңбек дене шынықтырады
Labor improbus Қажырлы еңбек
Labor omnia vincit improbuslapis Қажырлы еңбек бәрiн де жеңбек
Lapis offesionis (petra scandali) Осал жер
Lapsus Қателiк, мүлт кету
Lapsus calami Емле қатесi
Lapsus linguae Аңдамай сөйлеу
Lapsus memoriae Алжасу
Larga manu Мол қолмен
Lege Заңды түрде
Lege artis Өнердiң барлық ережесiмен
Legem brevem esse oportet Заң қысқа да тұжырымды болуы керек
Licentia poetica Ақындық еркiндiк
Licitum sit Рұхсат етiлген
Littera scripta manet Жазылған қалады, қаламмен жазылғанды балтамен шауып кетiре алмайсың
Loco citato (l.c) Көрсетiлген жерде
Locus minoris resistentiae Ең қолайлы жер
Loco Laudato Аталған жерде
Lupus in fabula Кiмдi айтсаң, сол келедi
Luscinia parva, sedvox magna Бұлбұл кiшкентай болғанмен, даусы зор
   
Maсte Өте жақсы тамаша!
Magister dixit Мұғалiм осылай айтты
Magistra vitae Өмiр жолындағы ұстаз – баулушы
Magna et veritas, et praevalebit Ақиқаттан артық ешнәрсе жоқ, ол мәңгi жасай берсiн
Mala fide Арам пиғылмен
Male parta cito dilabuntur memoria Жеңiл жолмен алынған тез ұмытылады
Materia tractanda Талқыланатын мәселе
Margaritas ante porcas Шошқалар алдына моншақ шашу
Mala galina-malum ovum Жаман тауықтың - жұмыртқасы да жаман
Mala herba cito crescit Арам шөп жылдам өседi
Manu propia Өз қолымен
Maximum Ең үлкен
Mea culpa Менiң кiнәм
Mea culpa, mea maxima culpa Менiң кiнәм, өте үлкен кiнә
Media et remedia Тәсiлдер және қаржылар
Mtdice, cura te ipsum! Дәрiгер, әуелi өзiңдi емдеп ал!
Medicina fructuosior ars nulla Медиценадан артық игiлiктi ғылым жоқ
Medicus medico amicus est Дәрiгер дәрiге дос
Medicus amicus et servus aegrotorum est Дәрiгер – аурудың досы және қызметшiсi
Meliora spero Мен жақсы болатыныңа сенемiн
Meo voto Менiң пiкiрiм бойынша
Memento mori Ажал барын естен шығарма
Membra sumus corporis magni Ұлы дененiң бiр мүшесi
Mendaci homini verum quidem dicenti credere non solemus Өтiрiкшiнiң шын сөзi зая кетедi
Mensis currentis Осы айда
Mens sana in corpore sano Тәнi саудың - жаны сау
Modus agendi Қимыл әрекет
Modus vivendi Қарым-қатынасты анықтау
More maiorum Ата жолымен (салтымен)
Morbi non eloquentia, sed remediis curantur Ауру сөзбен емес, дәрiмен емделедi
Motu proprio Өз еркiмен
Minimum Ең азы
Mirabile dictu Айу қиын, таңқаларлық
Miseris succurrere disce Бақытсыз-бейшараларға көмектесудi үйрен
Miserabile visu Түрi аянышты
Multa paucis Аз нәрседен көп мән шығарамын
Multa sunt in moribus dissentanea multa, sine ratione Адам салттарында көптеген әртүлiлiк және көптеген жөнсiздiктер бар
Multum, non multa Аз да болса, көп нәрсе: аз да болса, саз айтуды
Mutato nomine Басқа атпен
Mutatis mutandis Өзгертпеуге тиiстi жағдайды өзгерткенде
Multum vinum bibere, non diu vivere Iшiмдiкке берiлу - өмiрдi қысқарту деген сөз

 

Natura abhorret vacum Табиғат құр кеңiстiктi жаратпайды
Naturam si seguemur ducem, nunguam aberrabimus Егер бiз табиғат заңдылығын басшылыққа алсақ, ешуақытта қателеспеймiз
Nam proprium est nihil Өз қарабасын ойлау бейшаралық
Natura sanat, medicus curat Табиғат сауықтырады, дәрiгер емдейдi
Ne accesseris in consilium nist vocatus Шақырылмай кеңеске барма
Nec plus ultra Бұдан әрi жол жоқ
Nec sutur ultra crepidam Өзiң бiлмейтiн нәрсеге пiкiр айтпа
Nefac Әдiлетсiздiк
Nemine contradicente Қарсылықсыз, бiр ауыздан
Nemo dui gaudet, gui bellum incept iniguum Әдiлетсiз соғыс бастаған, ешқашан ұзақ салтанат құра алмайды
Nemo nascitur artifex Ешкiм де шебер болып туылмайды
Nemo nascitur doctus Ешкiм iштен оқып тумайды
Nemo judex in causa sua Өз iсiне ешкiмде төрелiк жасай алмайды
Ne noceas si juvare non potes Егер көмек бере алмасаң, зияныңды тигiзбе
Neque semper arcum tendit Apollo Аполлон әрқашан садағын оқтап тұрмайды
Ne quid nimis Еш артықшыдығы жоқ
Nervus rerum Басты жұмыс аса маңызды құрал
Ne varietur Өзгертуге болмайды
Nil agenti dies longus est Жалқаудың күнi ұзақ
Nil admirari Ешнәрсеге таңдануға болмайды
Nihil semper suo statu manet Мәңгiлiк ештеме жоқ
Nocere facile est, prodesse difficile Зиян келтiру оңай, көмек жасау қиын
Noli me tangere Тиiспе маған
Noli nocere Бүлдiрме
Nimen est omen Оның аты өзiн-өзi айқындап тұр
Nomen nescio Белгiсiз бейне
Nomina sunt odiosa Аттарын атамай-ақ қояйық
Non bis in idem Бiр нәрсе үшiн екi рет жазалауға болмайды
Non est fumus absque igne От түтiнсiз болмайды
Non liquet Түсiнiксiз
Non omnia possumus Бiздiң барлығына бiрдей қабiлетiмiз жете бермейдi
Non omnia passum omnes Кiм болса, сол атқара беретiндей iс емес
Non omnis error stultitia est Кез келген қателiктi ақымақтық деп тануға болмайды
Non multa sed multum Аз да болса – саз
Non progredi est regredi Алға ұмтылмау, кейiн шегiну деген сөз
Non scholae sed vitae discimus Бiз мектеп үшiн емес, өмiр сүру үшiн оқимыз
Nota bene (N.B) Жақсылап байқап ал
Nosce te ipsum Өзiңдi өзiң тани бiл
Nunc Plaudite Ал ендi қол шапалақтаңдар!
Nudis verbis Бос сөз
Nulla actes ad discendum sera Үйрену ешқашан кештiк етпейдi
Nulla dies sine linea Бiр де бiр күн iзсiз-түссiз (еңбексiз) өтпесiн
Nullus juxta proprtiam voluntatem incedat Ешкiм өздiгiнше кiрмесiн
Nullum malum sine aliquo bono "Жаман айтпай жақсы жоқ!"
Nunquam rotrorsum, semper ingrediendum Бiр қадам да шегiнбей, әрқашан алға ұмтыл

 

Oderint, dum metuant Жек көрсе мейлi, әйтеуiр қорқып тұрса болғаны
O, horror! Сұмдық-ай!
Omnia praeclara rara Жақсының бәрi де сирек кездеседi
Omnia mea mecum porto Өзiмдiкi әрқашан өзiммен бiрге
Omnium profecto artium medicine nobilissima Барлық ғылымдар iшiндегi ең мәртебелiсi – сөз жоқ медицина болып табылады
Omnium consensu Көпшiлiктiң келiсуiмен
Omne nimium nocet Артық нәрсенiң бәрi де зиян
Omne initium difficile est Әрқашан да бастау қиын
Omne vivum ex ovo Тiршiлiк дәнi тұқымнан өнедi
Omnes et singulos Бiрге және жеке-жеке
Omne vivum ex vivo Барлық жанды тiршiлiк тiрi жан иесiнен шыққан
Omnis ars naturae imitatio Өнердiң бiрi табиғатқа елiктеуден туады
Omnis curatio est vel canonica vel coacta Емдеудiң барлық түрi не дәстүрге, не күшке негiзделедi
Opera et studio oportet vivere Еңбектенiп, талаптанып өмiр сүру керек
Opus citatum Шығармада дәйектемелер келтiру
Optimum medica – mentum quies est Ең тәуiр дәрi – тыныштық
O tempora, O mores Уа, заман, уақыт! Уа, дәстүр салттарым!
O sancta simplicitas Уа, қасиеттi кiшiпейiлдiлiк!
Otium dat vitium Мейрамшылдық ақыры жамандыққа соғады
Otium cum dignitate Абыроймен, құрметпен демалу
Otium post negetim Жұмыстан кейiнгi демалыс
Ora rotundo Бар дауыспен
Ore uno Бiр ауыздан
Oven lupo committere Қойды қасқырға тапсыру

 

Pacta servanda sunt Келiсiм-шартты орындау керек
Panem quotidianum Күнкөрiс ырзығы
Parvo contentus Азға қанағат ету
Pars pro toto Бүтiн орнына бөлiгi
Pauca verba Аз сөйлеп, көп тыңдау
Paurentas non est vitium Кедейлiк – кемiстiк емес
Pax huic domui et om ombinus habitantibus in ea Бұл үйге және оның барша тұрғын иелерiне тыныштық тiлеймiз
Pax vobiscum Аспаныңыз ашық болсын!
Per aspera ad astra Тар жол, тайғақ кешулер арқылы өрге тырмысу
Per aversionem Көңiл аулау үшiн
Per fas et nefas Шындықпен де, алдаумен де
Persona grata Сүйкiмдi жан
Per se Таза күйiнде
Pessium inimico – rum genus – Laudantes Ең жаман дерттiң бiрi – жағымпаздық
Periculum in mora Қауiп жайбарақатта
Perpetuum mobile Мәңгiлiк қозғалтқыш
Personaliter Жеке өзi
Plenus venter nons student libenter Тоқ қарын – бәләмге құлық қоймайды
Petetio principii Әлi дәлелденетiн қорытынды
Pia desiderata Iзгi ниет, игi тiлекпен
Post factum Орындалғаннан кейiн
Post hominum memoriam Есте жоқ ерте заманнан
Poculum, mane haustrum, Restaurat naturam exhaustam Ас – адамның арқауы
Post hoc, non est procter hoc Осыдан кейiнгi осының салдары деген сөз емес
Post – nati Жас ұрпақ
Post scriptum (P.S.) Жазылғаннан соң
Potius sero, guam numguam Ештен кеш жақсы
Praemia cum poscit medicus, sathan est Пара алған дәрiгер – шайтан
Primo, secundo, Ad tertium Бiрiншiден, екiншiден, үшiншiден
Primus agere Ең алдымен әрекет жасау керек
Primus inter pares Өз теңдестерi арасында бiрiншi
Primum non nocere Бәрiнен бұрын зиян келтiрмеу (ауруға)
Primum vivere Ең алдымен – тiршiлiк (өмiр)
Princip ium et fons Басы мен бастауы
Pro bono publico Жалпы игiлiгiмiз үшiн
Probatum est Мақұлданды
Pro centuma; pro mille Жүзге (мыңға)
Pro et contra Жақтаушы және қарсы
Pro domo mea Өзi үшiн, өзiнiң жеке мүддесi үшiн
Pro dost; pro die Бiр рет емге iшуге, күндiк мөлшерi
Pro forma Сырт көз үшiн
Pro memoria Есте сақтау үшiн
Pro me (рецептурада) – мен үшiн (дәрiгер үшiн)
Pro narcosi Наркоз үшiн
Propera pedem Жылдамдат, тездет
Proper Тиiсiнше, тиiстi түрде
Propter invidiam Көре алмағандықтан
Propositi virum Мақсатына жақындап келе жатыр
Propter necessitatem Қажет болғандықтан
Pro ut de lege Заңды түрде
Pulchre sedens melius agens Жетi рет өлшеп,бiр рет кес
Punctum saliens Мәндi орын, маңызды жағдай

 

Guae medicamente non sanat ferum sanat; quae ferrum non sanatignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilis reputare opportet Дәрi емдей алмағанды пышақ емдейдi; пышақ емдей алмағанды от емдейдi; ал егер от та жаза алмаса онда сауықпайды деп есептеу керек
Guae nocent, docent Жамандық жирентедi де, үйретедi де
Gualis rex, talis grex Үйiрдiң бастаушысы қандай болса, басқасы да сондай
Gua non Мiндеттi шарт
Guantum satis Керегiнше, мол
Guasi Секiлдi, тәрiздi
Guodammode Белгiлi мөлшерде
Guod erat demostrandum Дәлелдеудi қажет етпейтiн нәрсенiң өзi де осы едi
Guod licet jovi, non licet bovi Әркiмнiң өз жолы бар
Guod volumus, ea libenter credimus Бiз не тiлесек, соған қалтқысыз сенемiз
Guod homines, tot sententiae Қанша адам болса, сонша пiкiр бар
Gui bene dignoscit, bone curat Кiм дұрыс диагноз қойса, сол жақсы емдейдi
Guibuscumque viis Қандай жолмен болса да
Guid prodest Бұл кiмге пайдалығ
Guilibet fortunae suae faber Әркiм өз бақытының қожасы
Gui pro quo Бiреу орнына басқа былық, шатасу, жаңылысу
Guiquid agis, prudenter agas et respice finem Не iстесең де ақылмен атқар, артын ойлай бiл
Guidquid praecipies, esto brevis Не нәрсенi үйретсең де, қысқа сөйлеу бiл
Gui scribit, bis legit Жазған кiсi екi рет оқиды
Guis hominum sine vitiis Кемшiлiксiз кiм бар екенғ
Gui tacet, consentire videtur Үндемеу – келiскендiктiң белгiсi

 

Rara avis Ақ қарға сирек кездесетiн құс
Radices litterarum Ғылымның тамыры ащы да, жемiсi тәттi
Rectus in curia Сенiмiң мықты болсын
Repetitio est mater studiorum Қайталау – оқу анасы
Rem cum cura age Iстi қамқорлықпен атқар
Remotis testibus Ешбiр куәсiз
Restrictive et conditionaliter Шектеулi және шартты
Respice finem Әлiптiң артын бақ
Respitutio ad integrum Толық қалпына келтiру
Ridens verum dicere Күле отырып, шындықты айту
Salus populi suprema lex Ел игiлiгi – ең жоғарғы заң
Sancta sanclorum Әулиенiң әулиесi
Sapient sat Ақылы бар адамға жеткiлiктi
Scelere velandum est scelus Жауыздықты жасыру да жыуыздық болып табылады
Scientia potentia est Бiлiм - құдiретте күш
Scilicet (scil) Атап айтқанда, яғни
Sed semel insanivimus omnes Бiр кезде бәрiмiз де ақымақ болған шығармыз
Semper in motu Әрқашанда қозғалыста, мәңгi қоқғалыс
Semper idem Баяғы жартас – бiр жартас
Semper percutiatur leo vorans Көп асқанға бiр тосқын
Semper virens Мәңгi жастық
Sero venientibes ossa Сыбағадан құр қалады
Servabit odorem testa diu Иiс ыдыста ұзақ сақталады
Si vera narretis, non opus sit testibus Егер шындықты айтып тұрсаң, куә керек емес
Si perva licet componere magnis Егер азды көппен салыстыруға болатын болса
Sic Осылай!
Sic fuit, est, et erit Осылай болған, қазiрде солай, кейiн де солай болмақ
Si vis amari, ama Егер сүйiктi болғың келсе – сүйе бiл!
Sic transit gloria mundi Жер бетiндегi даңқ осылай өтпек
Similia similibus curantur Неден ауырсаң сонымен емдел (сынаны сынамен шығарады)
Sine cura Құрметтi лауазым (жеңiлдiгi көп)
Sine ira et studio Ашу шақырмай, бiр жақты кетпей
Sine mora Кешiктiрмей
Sint ut sunt, aut non sint Болса осылай болсын, болмаса жоғының өзi жақсы
Sint tibi terra levis Топырағың торқа болсын
Sit vinea verbo Рұқсат етсеңiз айтайын
Sol lucet omnibus Күн нұры баршаға ортақ
Specie Сырт көзге
Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae Олар көру үшiн әрi өздерiн көрсету үшiн келедi
Spes reconvalescendi Аурудан айығу деген үмiт
Sponte sua Өз еркiмен
Statim atque instanter Тап қазiр және еш кiдiртпей
Status idem Бұрынғы қалпы
Status praesens Қазiргi жағдай
Status quo Бұрынғысынша, жағдайы өзгерiрiссiз
Strictissime Өте қатал
Sua sponte Өзiмен-өзi, өз еркiмен
Sub conditione Шартпен
Sub divo Ашық аспын астында
Sub sigillo confessionis Қадiр - құрмет белгiсi ретiнде
Sub specie aeternitatis Мәңгiлiк тұрғысынан алып қарағанда
Sub umbra vitis sui Тату көршiлiк
Subito Сол сәтте
Sui generis Өзiндiк ерекшiлiгi бар
Sui juris Өз хұқы, хұқына
Summa summarum Соңғы қорытынды
Summum bonum medicinae sanitas Медицинадағы ең жоғарғы мақсат – денсаулық
Suo moda Өз бетiнше, өздiгiнше
Surge et age Бас көтерде әрекет ет
Sursum corda Көтер басыңды, батыл бол, Сенiмдi бол!
Suum cuique tribuito Әркiм өзiнiкiн алсын
Suum cuique Әркiмге өзiнiкi!
   
Tabula rasa Сүртiлген, яғни таза тақта
Taebula vitae Шектен тыс тойғандық, өмiрге жиренiшпен қарау
Tacet, sed loquiter Үндемейдi, бiрақ сөйлейдi
Tacido consensu Үнсiз келiсiммен
Tempora mutantur et ns mutamur in Illis Уақыт өзгередi, онымен бiрге бiзде өзгеремiз
Tempori parce Уақытты ұтымды пайдалана бiл!
Tempus nemini Уақыт ешқашан күтпейдi
Tenax propositi Дегеннен қайтпайтын жан
Terra incognita Белгiсiз, тексерiлмеген жер
Tertium non datur Үшiншiсi берiлмейдi, екiнiң бiрi
Tertius gadens Үшiншi қуанышта (екеу төбелескенде)
Testimonins pauperutatis Рухани жұтандықтың айғағы
Testis unus, testis nullus Бiр ғана дәлел – дәлел емес
Timer pedibus addit alas Қорқыныш аяққа қанат байлайды
Tota re perspecta Барлығын еске алғанда
Tradidit mundum dipulationibus Тыныштық шырқын талас-тартыс бұзады
Tres faciunt collegium Үш кiсi алқа құрады
Tria Videna sunt oratori: quid dicat et quo, quidgue loco, et quomodo Шешен үш нәрсенi: қай жерде, не айтуды және қалай айтуды бiлу қажет
Tu hominem esse memonto Адам екенiңдi естен шығарма !
Tumor, rubor, color, dolor et functio Laesa Iсiк, қызару, ыстық, шаншу және қызметiнiң бүлiнуi (гипократтың ауруды анықтайтын белгiлерi)
Tu nr ceda malis, seda contra audentar ito Ауыртпалық алдында басыңды име, оған батыл қарсы шық
Tuto, cito, jucunde Қауiпсiз, жылдам, ұнамды (емдеу туралы)

 

Ubi concordia, ibi victoria Келiсiм бар жерде – жеңiс бар
Ubi pus, ibi evacua Iрiңдеген жердi тазарту керек
Ubi ftimulus ibi affluxus Қай жер тiтiркесе, сол жерге қан келедi
Ultima ratio Соңғы дәлелдi шешiм
Uitra Жоғары дәрежеде
Umram suam metiut Көлеңкесiнен қорқады
Una hirundo non facit ver Жалғыз қарлығаш көктем жасай алмайды
Unde sit malum Зұлымдық қайдан шығады
Unum et idem Сол баяғы қалпы
Unun hamemus os, duas auten aures, ut plus audiamus, minus dicamus Ауыз –бiреу, құлақ – екеу: аз сөйле, көп тыңда
Unus dies gradus est vitae Бiр күн - өмiр сатысындағы бiр басқыш
Urbi et orbi Жараңдар, берi таман қараңдар
Ut desint veres, tamen est laudanda voluntas Әлi жетпесе де әрекет жасағанды мадақтауға болады (тәуекел түбi –жел қайық, өтесiңде кетесiң)
Utile dulci miscere Жанға жайлылықпен пайдалана үйлестiре бiлу керек
Ut quisque est dostissimus, ita est Modestissimus Кiм ақылдырақ болса, кiшi пейiлдiрек
Ut solutas, ita salutaberis Сауалына қарай жауабы
Ut sementum feceris, ita metes Не ексең соны орарсың
Ut supra Жоғарыда айтқандай
Usdue at apsurdum Тым қисынсыз, орынсыз
Usgue at finem Аяғына дейiн
Uses est optimus magister Тәжiрибе – ең жақсы ұстаз

 

Vade mecum Жол көрсеткiш, анықтама
Valeat-quantum Қанша қасиеттi болса да
Vale tandem, non immemor mei Қош !
Vale Сау бол қош бол !
Variatio delectat Көп түрлiлiк – көңiл ғанибетi
Varium et mutabile Құбылмалы және тұрақсыз
Venienti occurrite morbo Тақалып келе жатқан ауруды ескерте бiл
Ventus ubi spirat Жел қайдан соғатынын өзi бiледi
Verus amicus amici nunquam Obliviscitur Шын дос ешуақытта досын ұмытпайды
Verba movent, exempla trahunt Сөз ой салады, өнеге әрекет етуге бастайды
Verba magistri Ұстаз сөзi - ұлағатты адам сөзi
Verbum volans Абайсызда шыққан сөз
Veto Тыйым саламын
Via scientiatrum Бiлiмге жол, бiлiм жолы
Via Жолға ! сапарға !
Vice versa Екiншi жағында
Vile donum – vilis grantia Арзан қол сыйлық – арзан алғыс
Vinum locutum est Шарап сөйледi
Vires unitae agunt Күш қосылып әрекет етедi
Viribus unitis Күш бiрiктiре отырып
Vi Күшпен
Vir magni indenii Үлкен ақыл - ой иесi
Vis vim vi pellit Күштi-күш тойтарады
Vita sine litteris – mors est Ғылымсыз өмiр тұл
Vita sinelibertate nihil Бостандықсыз өмiр – бос қиял
Vis medicatrix naturae Табиғаттың емдiк күшi
Vivat Жасасын !
Vivere voco mortuos plango Тiрiге – салауат, өлiге – иман
Vix licitum Қажеттiлiкке орай рұхмат етiлген
Volentem ducunt fata nolentem trahunt Үмiт - қанат бiтiредi, уайым – су түбiне батырады
Volens – nolens Ерiктi, ерiксiз
Vox audita later, littera scripta manet Естiген сөз ұмытылар, жазылған сөз- таста қалар

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

1. Алфавитный указатель // Международная классификация болезней:

Пересмотр 1975 г.: - Женева, 1983. – Т.2. – 585 с.

2. Карузин П.И. Словарь анатомических терминов. – М.; Л., 1928. – 292 с.

3. Машковский М.Д. Лекартственные средства: В 2 ч. – Мн., 1987. – Ч. 1. –

543 с.; Ч. 2. – 576 с.

4. Международная анатомическая номенклатура с официальным списком

русских эквивалентов. – 4-е изд. – М., 1980. – 240 с.

2. Международная анатомическая номенклатура. – 5-е изд., перераб. и доп. – М., 1986. – 318 с.

3. Международная гистологическая номенклатура / Под ред. Ю.Н. Копаева. – Киев, 1980. – 110 с.

4. Терминологический словарь: Термины и смысловое содержание определений основных понятий в области лекарственных средств и клинической фармакологии // Приказ МЗ СССР ғ 692 от 2 июля 1980 г.

5. Чернявский М.Н. Краткий очерк истории проблем упорядочения медицинской терминологии // Энциклопедический словарь медицинских терминов : В 3 т. – М., 1984. – Т. 3. – с. 410-425.

6. Чернявский М.Н. Латинский язык и основы фармацевтической терминологии: Учебник для фармацевт. ин-тов – 2-ое изд. – М., 1984. – 320 с.

7. Чернявский М.Н. Терминология медицинская // БМЭ: В 30 т. - М., 1985. – Т. 25. – с. 4.

8. Чернявский М.Н., Михайлов С.С., Бахрушина Л.А. Вопросы унификации и стандартизации латинксих терминов в связи с 5-м изданием международной анатомической номенклатуры // Архив анатомии, гистологии, и эмбриологии. – М., 1987 г. – ХСИ. – Вып. 2. – с. 96-98.

9. Энциклопедический словарь медицинских терминов: В 3 т. – М., Ahrens G. Naturwissenschaftliches und medizinisches Latein. – Leipzig, 1978. –356 s.

10. Книпоич М.Ф. Словарь медицинской терминологии (латинско-украинско- русский). Киев, 1948.

11. Едидович Е.С. Краткий словарь медицинских терминов. М., 1955.

12. Арнаудов Г.Д. Медицинская терминология на пяти языках. София, 1979.

13. Рақышев А. Анатомия терміндерінің сөздігі. Алматы, 1994.

14.  Рақышев А. Международная анатомическая номенклатура. Алматы, 2003.

                                                   

Мазмұны:

 

 Кіріспе ------------------------------------------------------------------------------------- 3 бет

 1 сабақ. Латын алфавиті. Фонетика. Дауысты дыбыстың оқылуы.

Дифтонгтар мен дауыссыз дыбыстың оқылу ережелері. -------------------------9 бет

 2 сабақ. Буынның ұзақ және қысқа оқылуы. Екпін ережесі.

Анатомиялық терминдердің құрылымы. ------------------------------------------ 13 бет

 3 сабақ. Зат есім. Зат есімнің сөздік формасы, жіктелуі.

Зат есімнің негізін, тегін анықтау --------------------------------------------------- 19 бет

 4 сабақ. Сын есім. Сын есімнің грамматикалық категориясы, 2 тобы.

Сөздік формасы. Зат есім мен сын есімнің байланысу жолдары. ------------ 23 бет

 5 сабақ. Сын есімнің салыстырмалы және күшейітпелі шырайлары.------- 28 бет

 6 сабақ. 1- 5 сабақтарға байланысты жаттығулар------------------------------- 36 бет

 7 сабақ. Латын тілі тектерінің грамматикалық белгілері туралы мәлімет - 38 бет

 8 сабақ. 3-жіктеу әйел (f)-тегіндегі зат есімдер --------------------------------- 43 бет

 9 сабақ. ІІІ жіктеудегі n-тегіндегі зат есімдер ----------------------------------- 46 бет

 10 сабақ. Атау септігі көпше түрдегі зат есімдер ------------------------------- 49 бет

 11 сабақ. Көпше түрдегі І, ІІ, ІІІ, IV, V септеу.

Зат есімдердің және сын есімдердің ілік септігі (Genetivuspluralis) --------- 54 бет

12 сабақ. Анатомиялық-гистологиялық терминология бойынша қорытынды бақылау жұмыстарына дайындық--------------------------------------------------- 58 бет

13 сабақ. Жалпы сөз құрылымы туралы түсінік. Сөз құрамы. Морфемалар түрлері. Морфемалық талдау. ------------------------------------------------------- 59 бет

14 сабақ. Сөз құрау. Ерікті және еріксіз терминдік элементтер.

Сөз құраудың кейбір ерекшеліктері. Клиникалық терминология ----------- 66 бет

15 сабақ. Клиникалық терминологиядағы ossis,lass,ismus,oma жұрнақтары71 бет

16 сабақ. Префикация ----------------------------------------------------------------- 76 бет

17 сабақ. Ұлпалардың, мүшелердің және жыныс мүшелері атауларын білдіретін грек-латын дублеттері. Функциональды және патологиялық жағдайларды, процесстерді білдіретін дара терминоэлементтер ------------------------------- 83 бет

18 сабақ. Сөз құрау (жалғасы). Әртүрлі физикалық қасиеттерін, сапаларын білдіретін дара терминоэлементтер ------------------------------------------------ 87 бет

19 сабақ. Клиникалық терминдерге арналған жаттығулар -------------------- 90 бет

20 сабақ. Фармацевтік терминология. Басты фармацевтік терминдер ------ 93 бет

21 сабақ. Етістіктің грамматикалық категориясы. Сөздік формасы, негізі. Белгісіздік рай. Шартты, бұйрық райлар------------------------------------------100 бет

Рецепте жиі қолданылатын етістіктер. ------------------------------------------- 103 бет

22 сабақ. Табыс-шығыс септіктері және олардың рецепте қолданылатын жалғаулары. ---------------------------------------------------------------------------- 106 бет

23 сабақ. Рецепт, оның құрылымы. Рецептегі қосымша белгілер ---------- 109 бет

24 сабақ. Химиялық элементтер атаулары. Қышқылдар. Оксидтер ------- 113 бет

25 сабақ. Тұздар атаулары. Рецептегі қысқартулар.--------------------------- 118 бет

26 сабақ. Сан есім, үстеу, есімдік, шылау, жалғаулық. ----------------------- 127 бет

Студенттердің өзіндік жұмыстарына арналған жаттығулар.

Оқылу ерекшеліктері. Екпін. ------------------------------------------------------- 131 бет

 Клиникалық терминологияға арналған жаттығулар -------------------------- 159 бет

 Фармацевтік терминологияға арналған жаттығулар ------------------------- 166 бет

Пайдаланылған әдебиеттер ------------------------------------------------------- 193 бет

 Мазмұны --------------------------------------------------------------------------------195 бет  

 

Жанатаев Қазақбай Әбдуәліұлы

Латын тілі.

 

 Оқу құралы.

 

                       Бас редакторы: М.А. Шегебаев

                       Тех. редакторы: Б.С. Бегалиев

                       Басылым редакторы: Е.Д. Оразбаев

                       Коркемдеуші редактор: Б.С. Биболат

                       Корректор: Р.А. Түрғынбаев

 

Басылуға 15.01.2014 ж. қол қойылды. Пiшiнi 60 80 1/6

Колемi 16 баспа табақ. Тапсырыс 5/30 Таралымы-500.

Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ- Түрiк Университетi компьютер бөлiмiнде басылды.

Түркістан қаласы Б.Саттарханов даңғылы

 

 

@ Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ- Түрiк Университетi

 


Поделиться:



Последнее изменение этой страницы: 2019-04-19; Просмотров: 418; Нарушение авторского права страницы


lektsia.com 2007 - 2024 год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! (1.28 с.)
Главная | Случайная страница | Обратная связь