Крызіс феадальна-прыгонніцкай сістэмы. Эканамічныя рэформы 30-50х гадоу 19ст.

Стан с/г ў п.п XIX ст. характарызаваўся існаваннем фальваркова-паншчыннай сістэмы і поўнай асабістай залежнасці сялян ад памешчыкаў. Сяляне карысталіся зямлёй памешчыкаў і выплачвалі за гэта чынш ці даніну прадуктамі. У сяр. XIX ст. сялянскім гаспадаркам, якія мелі надзел у адну волоку (21,36 га), прызначалася 12 дзён паншчыны на тыдзень. Таму не было ніякай зацікаўленасці ў працы.

Пашыралася вінакурэнне — перапрацоўка бульбы на гарэлку. Даход быў большы, чым ад жыта. Даход прыносіла льнаводства. Цукровыя буракі – цукр; лён, канапля – палатно.

Развіццё прамысловасці ў першай палове XIX ст. у Беларусі звязана з пераходам ад рамеснай да фабрычнай вытворчасці.

Кризисные явления в экономике страны заставляли царское правительство искать выходы и создавшегося положения и предпринимать некоторые меры по реформированию существующих порядков.

Попытки царского правительства реформировать существующие эк отношения начались с указа 1801 г. Разрешалось приобретать землю купцам, мещанам и государственным крестьянам, что, безусловно, способствовало развитию кап отношений в деревне.

В 1803 г. Александр I подписал указ о так называемых «вольных хлебопашцах». Помещикам разрешалось отпускать на свободу крепостных крестьян с обязательным наделением их землей. За это крестьяне должны были заплатить большой выкуп или выполнять повинности по договору с помещиком.

С середины 30-х гг. XIX в. царизм приступил к более масштабным реформам. Наиболее эффективным мероприятием в области аграрной политики была «реформа Киселева» (1837—1841). Согласно этой реформе с декабря 1839 г. в гос деревне стала проводиться «люстрация», т.е. подробное описание гос имений и определение крестьянского землепользования и размеров повинностей гос крестьян. Вводился подушный надел, ~ включал в себя 3 десятины пашни и 1 — лугов (1 десятина = 1,09 га). Все крестьяне делились на тяглых, полутяглых, огородников и бобылей. С 1844 г. в гос имениях были ликвидированы фольварки и все гос крестьяне были переведены на оброк. Люстрация, ликвидация отработочной ренты и перевод гос крестьян на оброк были наиболее важными моментами реформы Киселева, ~, безусловно, упорядочила положение гос деревни и в значительной мере способствовала ее дальнейшему буржуазному развитию. Вместе с тем эта реформа сохранила над гос крестьянами мелочную административную опеку, что оставляло немало возможностей для их ограбления и притеснения.

В 40—50-е гг. XIX в. проводилась инвентарная реформа, ~ на этот раз стала попыткой царизма урегулировать хоз отношения уже между помещиками и их крепостными крестьянами. Целью данной реформы стало введение обязательных инвентарей во всех помещичьих имениях России, в том числе и в Б. В данном случае под инвентарем следует понимать учетно-хозяйственный документ, в котором содержались подробное описание помещичьего имения, жилых и хозяйственных построек, размеров посевных площадей, лугов, лесов, водоемов, а также земельных наделов крепостных крестьян и их повинностей.

Создание обязательных инвентарей в Б было завершено в 1849—1850 гг. Вся земля, кот. находилась в фактическом пользовании крестьян, сохранялась за ними. Помещики яростно сопротивлялись попыткам правительства законодательно регулировать экономические отношения между ними и крепостными крестьянами. Пытаясь сломать дворянский консерватизм, правительство угрожало не предоставлять банковские кредиты и льготы в выплате недоимок тем помещикам, которые не введут «инвентарные правила 22 декабря 1852 г.».

1 июня 1839 г. вышел манифест «Об устройстве денежной системы», согласно кот. в стране вводился серебряный монометаллизм. Отныне осн денежной единицей становился серебряный рубль. Гос бумажные ассигнации являлись «вспомогательным знаком ценности» и обменивались на серебро из расчета 1 рубль серебром на 3,5 рублей ассигнациями. Все налоги, сборы, платежи и расчеты исчислялись в серебре. В 1843 г. бумажные ассигнации были ликвидированы, вместо них вводились государственные кредитные билеты, которые свободно обменивались на серебряные монеты.

Денежная реформа 1839—1843 гг., известная также как «реформа Канкрина», укрепила финансы страны, но лишь на время. Крымская война 1853—1856 гг. вызвала безудержный рост гос расходов, усиление эмиссии бумажных денег и их обесценение. С 1856 г. банки уже отказывались обменивать государственные кредитные билеты на серебро. Наступил период бумажно-денежного обращения.

К середине XIX в. резко обострились противоречия между ПО феодализма и уровнем развития новых ПС, требующих кап эк базиса. Феодально-крепостническая система тормозила развитие пром-сти, препятствовала формированию наемной рабочей силы, ограничивала накопление капитала. Перед Российской империей встала проблема отмены крепостного права и выбора путей перехода к капитализму — революционного или эволюционного, реформаторского.

29.Нацыянальна – вызваленчае паўстанне 1863-64 г. У Беларусі. Дзейнасць і погляды К.Каліноўскага.

Паўстанне 1863-1864гг. з’явілася як бы працягам паўстання 1830-31гг., галоўнай мэтай якога было аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Але сваеасаблівасць паўстання 1863-64гг. была у тым, што інтарэсы польскага нацыянальнага руху вырашаліся на глебе незадаволенасці сялянствам вынікамі аграрнай рэформы 1861 г. Адсюль і два напрамкі дзейнасці – т.з. “белых” і “чырвоных”. “Белыя” – буйная і сярэдняя шляхта, гандлёва-фінансавая буржуазія Польшчы, у Беларусі і Літве – памешчыкі. “Чырвоныя” – дробная і сярэдняя шляхта, рамеснікі, навучэнцы, інтэлігенцыя. Арганізацыйна пачатак паўстання быу пакладзены ў Варшаве стварэннем у 1862 г. “Цэнтральнага нацыянальнага камітэта” (ЦНК). У Беларусі і Літве быў створаны Літоўскі Правінцыяльны Камітэт (ЛПК). Фармальна ён падпарадкоўваўся ЦНК. Як вядома, узначаліў паўстанне на Беларусі К. Каліноўскі, які з лета 1862 г. разам з В. Урублеўскім і Ф. Ражанскім пачынае выдаваць газету “Мужыцкая праўда”. Яна была адрасавана сялянам, у даступнай форме раскрывалася сутнасць царскай палітыкі, грабежніцкі характар рэформы 1861г. Пасля пачатку паўстання ў Польшчы 10 студзеня 1863г. Літоўскі камітэт вымушаны быў падтрымаць паўстанне у Польшчы і 1 лютага 1863г. звярнуцца да насельніцтва Беларусі і Літвы з заклікам падняцца на ўзброенную барацьбу. Да красавіка 1863г. паўстанцкія атрады з дробнай шляхты, сялян, рамеснікаў пачалі дзейнічаць па усёй тэрыторыі Беларусі. 1 сакавіка 1863 г. Аляксандр ІІ выдае указ аб адмене часоваабязаных адносін, вяртанні адрэзкаў, змяншэнні выкупных плацяжоў на 20% на тэрыторыі Польшчы, Літвы і Беларусі. На падаўленне паўстання была накіравана 200 тыс. расійская армія.

Паўстанне была падаўлена. К лету 1864 г. апошнія паўстанцкія арганізацыі былі ліквідаваны. У студзені 1864 г. быу арыштаваны К.Каліноўскі, а 22 сакавіка ён быў павешаны ў Вільні.

Вынікі паустання. З аднаго боку, яно адыграла значную ролю ў гісторыі беларускага народа, садзейнічала абуджэнню самасвядомасці беларусаў, прымусіла царскі урад пайсьці на больш выгадныя умовы правядзення сялянскай рэформы у Беларусі і Літве. З другога боку, удзельнікі паўстання былі падвержаны бязлітасным рэпрэсіям: 128 чалавек былі пакараны смерцю, 850 сасланы на катаргу, 12,5 тыс. чалавек выселены. Быў закрыты Горы-Горацкі земляробчы інстытут, скарацілася колькасць сярэдніх навучальных устаноў. Пачалася жорсткая русіфікацыя краю – ўвядзенне рускай мовы як абавязковай. На ўсе адміністрацыйныя пасады былі пастаўлены расійскія чыноўнікі, якіх прываблівалі рознымі эканамічнымі выгадамі. Паўсюдна размяшчаліся расійскія войскі, на якіх таксама ўскладалася русіфікатарская місія. Буржуазныя рэформы 60-70гг. былі праведзены са значным спазненнем на Беларусі.

 

30. Буржуазныя рэформы1860-70 х гадоў. Адмена прыгонніцтва. Асаблівасці рэформ ў Беларусі.

Адмена прыгоннага права. Татальнае адставанне Расіі ад Еўропы выявілася пад час Крымскай вайны 1853-1856 гг. На этапе падрыхтоўкі рэформы ў студзені 1857 быў створаны «Сакрэтны камітэт па сялянскай справе». Ён збіраў пажаданні памешчыкаў аб умовах правядзення рэформы. 8 студзеня 1858 «Сакрэтны камітэт» быў пераўтвораны ў Галоўны камітэт па ўпарадкаванні сельскага насельніцтва. Гэта было афіцыйным пачаткам рэформы. 19 лютага 1861 Маніфест аб’явіў аб адмене прыгоннага права. У “Агульным палажэнні” змяшчаліся адзіныя для імперыі прынцыпы правядзення рэформы: памешчыкі заставаліся ўласнікамі ўсёй зямлі; частка зямлі адводзілася сялянам у пастаяннае карыстанне без права маёмасці; на 9 год уводзілася часоваабавязанае становішча сялян; адмянялася асабістая залежнасць сялян ад памешчыкаў. Уласнікам зямлі селянін ставаў пасля выкупа надзела, за які плаціў 20% выкупной сумы, астатнюю частку – 80% памешчыкі атрымлівалі ад дзяржавы. Сяляне станавіліся даўжнікамі дзяржавы і павінны былі на працягу 49 гадоў плаціць ёй выкупныя плацяжы і працэнты (цалкам адменены 1 студзеня 1907 г.).

Буржуазныя рэформы. Першай з праведзеных пасля адмены прыгоннага права рэформаў была земская (на Беларусі з 1911). У губернях і паветах стваралася сістэма органаў мясцовага самакіравання, якія займаліся пытаннямі мясцовай гаспадаркі, гандлю, прамысловасці. Гарадская 1870 рэформа мела мэтай упарадкаваць кіраванне гарадамі. Ствараліся органы кіравання – гарадскія думы і ўправы. Судовая 1864 рэформа ліквідавала саслоўныя суды. Суд станавіўся адкрытым і незалежным; ствараўся інстытут адвакатуры і прысяжных засядацеляў, была ўведзена пасада натарыуса. Ваенная 1862 рэформа мела мэтай стварэнне арміі буржуазнага тыпу з кваліфікаваным асабістым саставам, сучаснай зброяй, добра падрыхтаванымі афіцэрскімі кадрамі. Быў выдадзены закон аб усеагульнай воінскай павіннасці мужчын, якія дасягнулі 20-гадовага ўзросту. Уводзіўся скарочаны тэрмін службы: для сухапутных войскаў – 6 гадоў, для флоту 7 гадоў службы. Цэнзурная рэформа 1865 адменяла папярэднюю цэнзуру для твораў аб’емам больш 10 друкаваных аркушаў. Рэформа адукацыі прадугледжвала ўвядзенне новага ўніверсітэцкага статута, а таксама новага статута гімназіі. Атрымліваць адукацыю маглі прадстаўнікі ўсіх саслоўяў.

Контррэформы. Асноўная мэта: умацаванне самадзяржаў’я і вынішчэнне “крамолы”. З мэтай практычнай рэалізацыі ўводзіўся інстытут земскіх начальнікаў, што ўмацавала пазіцыі ўрада на месцах; былі ўмацаваны пазіцыі дваранства ў мясцовых органах земскага самакіравання шляхам зніжэння маёмаснага цэнзу для памешчыкаў і павялічэння для гарадскіх жыхароў; колькасць пасяджэнняў думы абмяжоўвалася, а пастановы гарадскіх дум сталі зацвярджацца губернскім кіраўніцтвам; з ведама суда прысяжных адбіраліся справы аб “супраціўленні ўладам”, абмяжоўвалася публічнасць і галоснасць пасяджэнняў; былі ўведзены “часовыя правілы” аб друку, якія ўзмацнілі цэнзуру.

31. Сацыяльна-эканамічнае развіцце Беларусі ў 60-е г.19-ст-першыя гады 20ст

После отмены крепосного права основой экономики Бел.с/х.Капитализм в с/х развивался благодаря росту промышленностиэгородов.Особенностью развития с/х 80-90в нашего края явл-сь специализация на техн.культурах(лен).Развитие капитализма в деревне вело к расширению крестьянства.С одной стороны росло кол-во бедных безземельных.Богатые крестьяне вели свое хоз-во при помощи наемной силы производя продукцию земледелия и животноводства.Во 2-ой пол.19в пром-ть Бел. развивается в направлении переработки местного и с/х сырья.Так в 1860 на Бел. насчитывалось140 мануфактурэ,76 фабрик и заводов и 20тыс.ремесленых мастерских.К к 19в. кол-во фабрик и заводов достигает 1137. Спичичная фабрика в Борисове , табачная в Гродно. Особенностью было иностранное влияние капитала в крае . К концу 19в. происходит снижение кол-во дворян среди промышленников и растет число купцов и мещан среди них. В Городах Беларуси проживало 655 тыс. человек около 500 тыс. в местечках .Процессы градообразования быстрее всего шли в центре и на западе Бел., что было связано в ж/д строительством, тесными связями этих территорий с общероссийским и иностранными рынками. Происходит изменение и в торговле края . Основным сословием явилось купечество . В это время изменяется структура торговли, теряют свое значение кирмаши, активизируется торговля в магазинах и лавках. Отмена крепостного права повлекла за собой , более быстрое развитие с/х края. Способствовала осуществлению земской, судебной, школьной, военной реформе городского самоуправления; более быстрому развитию капитолизма в с/х и промышленности края.
На Беларусi памешчыцкае землеўладанне не толькi пераважала, але i мела выразны латыфундыяльны характар. Буйныя памешчыкi валодалi дзесяткамi i сотнямi тычяч дзесяцiн зямлi, а сялянскiя надзелы былi значна меншымi.Пераход да капiталiстычнага земляробства на Беларусi адбываўся паступова. На змену прыгоннiцтву спачатку прыйшла змешаная сiстэма гаспадаркi.Пасля рэформы 1861 г. сельская гаспадарка Беларусi ўсе шырэй уцягвалася ў рыначныя сувязi. Шмат памешчыцкiх гаспадарак перайшло на капiталiстычны шлях развiцця. Разам з тым, многiя памешчыкi самi не вялi гаспадарку i сдавалi зямлю ў арэнду.У першыя два дзесяцiгоддзi пасля рэформы важнейшай галiной гандлёвага земляробства заставалася вытворчасць збожжа. Аднак у вынiку сусветнага аграрнага крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiлiся. Гэта прымусiла беларускiх памешчыкаў пераходзiць на вытворчасць такiх прадуктаў, якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. галоўнай спецыялiзаванай галiной у сельскай гаспадарцы Беларусi стала малочная жывёлагадоўля. Спецыялiзацыя памешчыцкай гаспадаркi праявiлася ў пашырэннi вытворчасцi тэхнiчных культур. Сярод iх першае месца займала бульба. Значнае месца ў канцы ХIХ ст. у беларускiх губернях займала прамысловае садаўнiцтва i агароднiцтва.Прамысловасць Беларусi развiвалася ў цеснай сувязi з агульнарасiйскай, але мела i свае асаблiвасцi. У прамысловасцi Беларусi iшоў працэс пераходу ад ручной працы да машыннай. Рамяство i мануфактуру паступова выцясняе капiталiстычная фабрыка.Значна адставала Беларусь ад Расii па ўзроўню канцэнтрацыi вытворчасцi. Дробныя прадпрыемствы складалi на Беларусi асноуную частку усiх фабрык i заводаў. Значнае развiцце на Беларусi атрымалi запалкавая i папярова-кардонная вытворчасць.Вельмi шмат было на Беларусi прадпрыемстваў, звязаных з перапрацоўкай сельскагаспадарчай сыравiны. Iснавалi таксама кафляныя i шклозаводы.Значнаму павелiчэнню тэмпаў развiцця прамысловасцi Беларусi спрыяла стварэнне густой сеткi чыгуначных дарог.Важную ролю ў эканомiцы Беларусi адыграваў рачны транспарт.

 

33.Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі ў складзе РАсійскай імперыі (19-пач. 20ст0

Утварэнне бел. нацыі. Култ. Бел ў ХІХ-пачатку ХХ ст.
Нацыя – гістарычная супольнасць людзей, якая характарызуецца ўстойлівымі эканамічнымі і тэрытарыяльнымі сувязямі, агульнасцю мовы, культуры, характару, побыту, традыцый, звычаяў, самасвядомасці.
Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад прыгоннай залежнасці, стварыла ўмовы для капіталістычнай перабудовы памешчыцкай і сялянскай гаспадарак з арыентацыяй на рынак.
Прамысловы пралетарыят Беларусі характарызаваўся шматнацыянальнасцю і адносна невысокай канцэнтрацыяй.
Гандлёва-прамысловая буржуазія Беларусі была таксама шматнацыянальнай, прычым большую яе частку складалі прадстаўнікі небеларускага этнічнага насельніцтва.
Слабасць нацыянальнай буржуазіі ў пэўнай ступені замаруджвала працэс кансалідацыі беларускай нацыі.
У канцы XIX ст. паступова стабілізавалася этнічная тэрыторыя беларусаў.
Галоўным арэалам кансалідацыі беларускай нацыі былі цэнтральная і паўночна-заходняя часткі Беларусі.
За 40 паслярэформенных гадоў колькасць жыхароў Беларусі падвоілася.
У другой палове ХІХ – пачатку XX ст. працягваўся працэс фарміравання мовы беларускай нацыі.
Беларуская літаратурная мова развівалася галоўным чынам як мова мастацкай літаратуры і часткова публіцыстыкі.
Адметнасць беларускага этнасу адлюстроўвалася ў своеасаблівым народным выяўленчым і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.
Кансалідацыя беларускага этнасу ў нацыю суправаджалася ростам нацыянальнай самасвядомасці.
Быў праведзены шэраг рэформ у галіне адукацыі Расійскай імперыі, якія закранулі і Беларусь.
Да 60-х гг. ХІХ ст. сістэма адукацыі характарызавалася рознатыповасцю навучальных устаноў. У мэтах уніфікацыі іх дзейнасці большасць навучальных устаноў перайшла ў падпарадкаванне Міністэрства народнай асветы.
Змены ў сістэме адукацыі Беларусі прывялі да ўстойлівага росту колькасці навучальных устаноў.
Аднак, нягледзячы на станоўчыя дасягненні народнай асветы, як Расійская імперыя ў цэлым, так і Беларусь адставалі ад краін Заходняй Еўропы.
У галіне пачатковай адукацыі ўрадавая палітыка была накіравана на тое, каб значную частку затрат на ўтрыманне народных вучылішч перакласці на сялян.
Сярэдняя адукацыя заставалася прывілеяй пануючых класаў.
Складвалася сістэма прафесійнай адукацыі. У Беларусі ствараліся рамесныя, сельскагаспадарчыя, камерцыйныя, медыцынскія, музыкальныя, мастацкія навучальныя ўстановы.
Літаратура. У другой палове ХІХ ст. пачынаецца новы этап у развіцці беларускай літаратуры. Пісьменнікі паступова пераадольвалі вузкае фальклорнае апісальніцтва сваіх папярэднікаў, станавіліся на шлях стварэння развітой літаратуры. Ішоў працэс жанравага ўзбагачэння літаратуры, удасканальвалася вершаскладанне.
Вяршыняй развіцця беларускай літаратуры другой паловы ХІХ ст. стала творчасць Францішка Багушэвіча.
На лепшыя дасягненні літаратуры другой паловы ХІХ ст. абапіралася беларуская літаратура пачатку ХХ ст. Новыя тэмы, матывы і вобразы прынесла ў беларускую літаратуру. Як таленавіты паэт-наватар, адзін з пачынальнікаў беларускай драматургіі і заснавальнікаў нацыянальнай школы перакладу ўвайшоў у гісторыю беларускай літаратуры Янка Купала. Разам з Янкам Купалам заснавальнікам новай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы стаў Якуб Колас. У пачатку ХХ ст. раскрыліся творчыя здольнасці Максіма Гарэцкага, Змітрака Бядулі, Цішкі Гартнага, Каруся Каганца і інш.
Тэатр. У фарміраванні беларускага прафесійнага нацыянальнага тэатра вялікую ролю адыграла тэатральная культура рускага, украінскага і польскага народаў. У беларускіх гарадах дзейнічалі мясцовыя рускія драматычныя трупы, а таксама гастралявалі акцёры сталічных тэатраў. Паспяхова выступалі артысты ўкраінскіх тэатраў, прыязджалі польскія тэатральныя калектывы.

 

⇐ Предыдущая123456789Следующая ⇒

Поделиться: