|
Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии |
|
|
Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии |
Мурундун кошумча кобулдары .Стр 1 из 5Следующая ⇒
Курстук иш Тема: Жыт билү ү анализаторунун физиологиясы Аткарган: Нуржамал Текшерген: Сагынбаева Гү лзада Авазбековна Адистиги: Биология Тайпасы: Б-13К-1 Мазмуну ǀ бап Мурун бө лү гү нү н тү зү лү шү. 1. Киришү ү...................................................................3 2. Мурундун кошумча кобулдары.............................4 ǀ ǀ бап Жыт сезү ү процессини 3. Жыт сезү ү................................................................5 4. Мурун - дем алуу системасын кондиционери катары.........................................................7 5. Мурундун ичинде аэродинамикалык иш аракеттер.....................................................8 ǀ ǀ ǀ бап Мурун оорулары. 6. Мурундун каноосу.................................................10 7. Мурун бү тү ү...........................................................13 8. Гайморит.........................................................................15 9. Г айморит жана ринниттин алдын алуу..................19 10. Корутунду........................................................................21 11. Колдонулган адабияттар................................................24
ǀ бап Мурун бө лү гү нү н тү зү лү шү. 1.Киришү ү. «Биз айлана-чө йрө менен ушунчалык эркин, оң ой ө з ара аракеттенишкендиктен, органдарыбыз — анализаторлорубуз — менен сезү ү жө ндө мдө рү бү здү н жө пжө нө кө й иш-аракеттери ү чү н да эмне деген татаал функциялардын аткарылышы талап кылынарын толук элестетиш кыйын» Тынч элеттин жолу менен велосипед тээп баратканың ды элестет. Педалды айланткан сайын, бутуң дагы рецепторлор, аны болжогон ылдамдыкта тебиш ү чү н, канчалык кү ч жумшаш керектигин аныктап турат; вестибулярдык анализатор денең дин тең салмактуулугун сактоого мү мкү ндү к берет; таноолоруң жыпар жыттарды сездирет; кө зү ң теребелдин сулуулугун кө рө т; кулагың беренде-куштардын сайраганын угат. Эгер суусасаң, суусундук куюлган бө тө лкө ң дү манжаларың дагы туйдургуч рецепторлордун жардамы менен таап аласың. Даам таттыргыч, ошондой эле суукту жана жылуулукту сездиргич рецепторлор аркылуу суюктуктун даамын, анын жылуу же муздак экенин сезе аласың. Териң дин рецепторлору жана андагы тү ктө р менен байланышкан рецепторлор шамалдын кү чү н билдирип, кө зү ң дү н жардамы менен кандай ылдамдыкта жү рү п баратканың ды баамдаттырат. Териң денең е сырткы чө йрө нү н жылуулугу менен нымдуулугу жө нү ндө да кабар берет. Ал эми убакытты билү ү жө ндө мү ң жолдо жү ргө нү ң ө болжол менен канча убакыт болгонун аныктай билү ү гө жардамдашат. Анан бир убакта ички сезү ү жө ндө мдө рү ң сага бир аз тыным алып, кичине шам-шум этип алууну буйрук кылат. Чынында эле, жашоо — бул сезимдердин кереметтү ү ө з ара аракеттештиги Мурун
Маймылдын мурду Кишинин мурду Иттин тумшугу Мурун - кишилерде беттин бө лү гү, айбанттарда тумшугунун бө лү гү. Мурун дем алууда, азык табууда жана сү йлө шү ү дө катышуучу орган.
Алдын алуу · Муруну кө п канаган адамдар бө лмө нү ө тө кургак кармабашы керек. Ө згө чө кышкысын жылыткычтарды иштеткенде сө зсү з алардын жанына суу коюу зарыл. · Мурундун ичин, сыртын вазелин же жумшартуучу май менен шыбап, кан тамырлардын жумшарып туруусуна шарт тү зү ү керек.
Мурундан кан агуу Мурундан кан агуу (эпистаксис) мурун бир нерсеге катуу урунганда же анын былжыр чели жабыркаганда (тытылса, сыйрылса жана башкалар), жугуштуу ооруларда, кан басымы жогорулаганда, жү рө к, бө йрө к, боор ооруларында, ошондой эле кээ бир кан оорусунда болот. Кээде атмосфера басымы, аба температурасы жана нымдуулугу ө згө ргө ндө, мурундун былжыр челин химиялык заттар кө пкө дү ү лү ктү ргө ндө (кесип зыяндуулугу), ошондой эле кү н ысыкта мурундун былжыр чели кургап, башка кан кө п келгенде да мурундан кан кетет. Мурун канаганда кан демейде сыртка агат. Айрым катуу оорулууда жана кичине балдарда кан кулкунга кетет. Бул учурда кан аралаш кусат. Чаралар Мурундан кан агууда тө шө ккө башын ө йдө жаздап жаткызып, суутектин ө тө кычкылына нымдалган кебезди же дакини тоголоктоп таноого тыгып, канды токтотууга аракет жасалат. Мурундун ү стү нө муздак сууга малынган чү пү рө к коюу, эгерде кан токтобосо кежигеге муздак басуу сунуш кылынат. Кан токтогондон кийин катуу кыймыл жасабай жатып, ө тө ысык тамак ичү ү гө болбойт. Эгерде кан токтобосо врач чакыруу зарыл. Мурундан кан агуу кайра-кайра кайталанса тигил же бул оорунун белгиси болушу мү мкү н, ошондуктан врачтык текшерү ү дө н ө ткө н оң.
Мурун кө ң дө йү нү н кө п кезигү ү чү ооруларына былжыр челинин сезгениши (Мурун бү тү ү ) кирет. Бул учурда мурун менен дем алуу кыйындап, ооз менен дем алууга туура келет. Тазаланбаган, муздак аба кулкун, жуткуч, кекиртек, бронхко кирип сезгентет. Мында дем алуу жолунун ар кайсы бө лү ктө рү ндө сезгенү ү процесси болот (Бронхит, Ларингит, Трахеит, Фарингит). Мурун менен дем алуу бузулганда жытты туура эмес кабыл алып же такыр сезбей калат, ү н бузулуп мурдунан сү йлө ө байкалат, ошондой эле организм тканына кычкылтек аз келет. Баланын оозу менен туура эмес дем алышы бет скелетинин, кө кү рө к клеткасынын, тиштин туура эмес ө сү шү нө; кө ң ү л коюу, эске тутуу, угуунун бузулушуна тү рткү болот. Ошондуктан дем алуу бузулганын байкар замат врачка кайрылуу керек. Мурунга же анын учуна чыйкан чыгышы мү мкү н (Чыйкан).
Кээде кырсык болгондо, коопсуздук техникасы бузулганда мурун жабыркайт. Мындай учурда мурун сө ө гү сынып, деформацияланышы ыктымал, ошондой эле мурун тосмосу кыйшайып, бет, кө здү н тегереги шишип, кө гө рө т, мурундан кан агат. Бул учурда мурун менен дем алуу кыйындап, мурун тосмосунун былжыр челине кан куюлуп, гематома болот, ал чирип абсцесске айланып кетиши мү мкү н. Дарылоо Врач сунуш кылган дарылоо процедураларын аткаруудагы жалпы талап. Чимкиргенде чимкирик угуу жолуна кетип калбас ү чү н мурундун ар бир таноосун ө зү нчө чимкирү ү керек. Ө зү чимкире албаган кичине баланын мурдун буралган кебез менен тазалайт. Эгер чимкириги катып калса, кебезге вазелин же зайтун майын сыйпап, ичилчү соданын жылуу эритмеси менен тазалаган оң. Тамчылатуучу дары жылуу болуш керек. Оорулууну жаткырып же отургузуп, башын чалкалатып, дары тамчылатчу жагына кыйшайтып куюлат. Мындай абалда дары мурундун ортоң ку жолуна чейин жетип, гаймор кобулундагы ириң дин жакшы чыгышына тү рткү берет. Бул эрежени сактабаганда дарылоо натыйжасыз болот. Ошондой эле дарыны, анын дозасын жана кабыл алуу мө ө нө тү н врач гана белгилейт. Мурунга кү кү м дарыларды атайын аспаптын жардамы менен поликлиника жана ооруканада салат. Ал эми ү йдө бул дарыны мурундун улам бир бө лү гү нө чымчып салыш керек. Май дарыны болсо буралган кебездин жардамы менен мурунга сыйпайт.
7. Мурун бү тү ү . Мурун бү тү ү — мурундун былжыр челинин сезгениши; мурундан былжыр суюктук кө п чыгып, дем алуу кыйындайт, мурун бү тү ү катуу кармаган жана ө нө кө т болот. Пайда болгон себептери жана жү рү шү Катуу кармаган мурун бү тү ү микроб козгогон ө з алдынча оору; кээде айрым жугуштуу (грипп, кызамык, скарлатина, кептө ө р жана башкалар) же аллергиялык оорулардын белгиси катары пайда болот. Суук тийү ү мурундун бү тү шү нө тү рткү болот. Катуу кармаганда адатта мурундун эки таноосу тең жабыркап, оорулуу чү чкү рө баштайт, тамагы жана кең илжээри кычышып, кээде эти ысыйт (37, 5°ка). Оору башталгандан бир нече сааттан (кө бү нчө 1 — 2 кү ндө н) кийин мурундан суу куюлуп, ү нү ө згө рү лө т (киң килдеп сү йлө йт), жыт сезбей калат. Чеке же кө з чарасы ооруйт. Айрыкча эмчектеги балдарда оор ө тө т. Ө нө кө т мурун бү тү ү Ө нө кө т мурун бү тү ү катуу кармаганга караганда бир аз жең илирээк ө тө т. Нерви бошоң жана ө тө жыт сезгич адамдарда аллергиялык же вазомотордук мурун бү тү ү кездешет. Мындай ноокастын капысынан мурдунан суу агып, кө зү кызарат жана башкалар. Дарылоо. Дарылоону врач жү ргү зө т. Былжыр челдеги шишикти азайтуу жана дем алууну жең илдетү ү ү чү н врач сунуш кылган кан тамырды тарытуучу суюк дарыларды мурунга тамызуу керек. Оорулуу катуу чимкирү ү гө болбойт, анткени инфекция ортоң ку кулакка кирип кетиши ыктымал. Оорунун алгач башталышында эле тө шө ккө жаткырып жакшы багуу, бал же дан куурайдын кыямы менен ысык чай берү ү керек. Алдын алуу ү чү н бала кезден денени чындоочу чараларды колдонуп, спорт менен машыгуу сунуш кылынат. Ү й шартында жана ө ндү рү штө ө здү к тазалыкты так сактоо чоң мааниге ээ. Чаң дуу жерде иштегендер маска тагынуу зарыл. Мурдунан сү йлө ө . Мурдунан сү йлө ө — мурун кө ң дө йү нү н ү н чыгарууга жана артикуляцияга катышуусу бузулуп, ү ндү н кескин начарлашы жана ү н тембринин ө згө рү шү. Мурдунан сү йлө ө мурун менен дем алуунун бузулушу менен коштолуучу мурун жана кулкун ооруларында болот. Мындай ооруларга полип, мурун тосмосунун кыйшайышы, аденоиддер жана башкалар кирет. Бул учурда ү н кү ң ү лдө п чыгып, «м» жана «н» тыбыштары «б» жана «д» болуп угулат. Кээде мурдунан сү йлө ө гө жумшак таң дайдын шал болуп, функциясынын бузулушу, жумшак жана катуу таң дайдын тубаса кемтиги же жабыркашы, ошондой эле кулкундун кептө ө рдө н жабыркашы себеп болушу мү мкү н. Мурдунан сү йлө ө нү ө з убагында дарыласа жакшы натыйжа берет. Балдардын Мурдунан сү йлө ө сү н логопедиялык кө нү гү ү лө рдү жасатуу менен оң досо болот. Бир катар ооруларды (мисалы, полип, мурун тосмосунун кыйшайышы, аденоид жана башкалар) хирургиялык операция жасап дарылоо керек. Таң дайдын жырыгы пластикалык операция менен оң долот.
Бү гү н ушул мезгилде жандануучу оору аталган гайморит тууралуу сө з кылабыз. Дарттын кү ң гө й-тескейи, келип чыгышы жана алдын алуунун жолдору кызыктырган болсо, анда кийинки макала сиз ү чү н. 8. Гайморит (С инусит ) Мурундун тегерегинде жайгашкан жаак беттин кө ң дө йчө лө рү нү н сезгениши гайморит деп аталат. Анын пайда болушуна сасык тумоо, ринит, суук тийү ү жана аллергиялык факторлор себеп болот. Башкача айтканда, ушул себептердин бирине чалдыккан соң жаак беттин кө ң дө йчө лө рү нү н ичиндеги былжыр эттер сезгенет, анан мурундан суу бө лү нү п чыга баштайт, бара-бара суюктукка ар кыл вирустар, грибоктор, бактериялар таасир этип ал ириң ге айланат. Бул процесс гайморит болот.
Гаймориттин белгилери - Мурундан бырылдап суу куюлат - Баш салаң дап ооруйт - Мурун бү тө т - Дем алуу начарлайт - Азуу тиштер да оорушу мү мкү н - Температура бериши мү мкү н
Гаймориттин тү рлө рү Гайморит. Ринит, сасык тумоо, суук тийү ү сыяктуу кеселдер кү чө п, узакка созулуп кетсе кө п учурда гайморитти жаратат. Ө нө кө т гайморит. Дарыланбай же толук дарылабай коюудан улам гайморит кармап, кайра басаң дай берген шартта ал оорунун ө нө кө т тү рү нө айланат. Ө нө кө т гайморит адатта колдонгон дары-дармектерди тоготпой калат. Мында гаймориттин эле белгилери узак убакытка созулат, мисалы, мурундун бү тү шү, баштын оорушу, бырылдап суу куюлуу, дем алуунун начарлашы. Дарылабаса - Менингит; - Кызыл жү гү рү к; - Ангина; - Бронхит; - Рак сыяктуу оорулар жаралат.
Жуу ыкмасы · Дары чө птө рдү н кайнатмасын куюу ү чү н керектелет: жала-нети (атайын чайнек) же шприц (ийнесин алып салып). · Башты оң жакка чалкалатып сол таноого дарыны куйсаң ыз, дары оң таноодон агат (туура жасалганда). Анан чимкирип, берки танооң узду ушундай эле жол менен жууйсуз. · Аллергия жаратар же жаратпасын билү ү ү чү н кайсынысы болсо да алгач кичине гана колдонуп кө рү ң ү з. · Дары чө птө р кайнатмасы
Сө ө мө йдү н учу менен беттеги кө рсө тү лгө н чекиттерди басып, 1 кү ндө 3-5 ирет 5 мү нө ттө н укалоо керек. Эскертү ү: укалоо дене табы кө тө рү лгө ндө колдонулбайт! Корутунду. Бардык жыттар мээнин ичинде пайда болот Бир адамдан жытты кантип сезесиң деп суралса, чоң ыктымалдуулук менен «мурдум менен» деп айтат. Чынында болсо кээ бир адамдар так чындык деп ойлогон мындай жооп туура эмес. Yale университетинин неврология профессору Gordon Shepherd (Гордон Шеферд) «Мурдум менен жыттап жатам деп ойлойбуз, бирок бул «кулагым менен угуп жатам» деген сыяктуу эле нерсе» сө здө рү менен мунун туура эмес экенин айтат.
Жыт сезү ү органыбыздын иштеши башка сезү ү органдарыбыздын иштешине окшош. Чынында мурдубуздун сырттан кө рү нгө н бө лү гү нү н милдети канал сыяктуу, абадагы жыт молекулаларын ич тарапка алуу гана. Ванилин же гү л жыты сыяктуу учуучу молекулалар мурундун эпителий деп аталган аймагындагы кыймылдуу тү кчө лө рдө жайгашкан кабыл алуучуларга келет жана бул кабылдагычтарда реакцияга кирет. Жыт молекулаларынын эпителий аймагындагы реакциясы мээбизге электрдик импульс катары жетет. Бул электрдик импульстар болсо мээбизде жыт катары кабылданат. Натыйжада биз сонун же жаман деп атаган жыттардын баары учуучу молекулалардын реакцияларынын электрдик импульска айландырылгандан кийин мээдеги кабыл алынышы гана. Бир атырды, бир гү лдү, сү йгө н бир тамагың ыздын же дең издин жытын, кө ң ү лү ң ү згө жаккан же жакпаган ар тү рдү ү жыттын баарын мээң изде кабылдайсыз. Бирок жыт молекулалары болсо мээге эч качан жетпейт. Ү н жана сү рө ттө лү штө болгон сыяктуу жыт сезү ү дө да мээбизге электрдик импульстар гана жетет.
Демек, жыттын багыты да жок, себеби бардык жыттар мээң издеги жыт сезү ү борборунда кабылданат. Мисалы, кекстин жыты печкадан, тамактын жыты ашканадан, гү лдү н жыты бакчадан, дең издин жыты бир канча метр алыстыктагы дең изден келбейт. Баары бир гана чекитте, мээң издеги тиешелү ү жерде кабылданат. Бул кабылдоо борборунан башка оң, сол, алды, арты сыяктуу тү шү нү к жок. Булардын ар бири бир караганда ар кандай таасирлерден пайда болуп, ар кайсы тараптардан келип жаткандай сезилсе да, тү пкү рү ндө баары мээде пайда болууда. Жыт сезү ү борборуң узда пайда болгон таасирлерди сырттагы заттардын жыты деп ойлойсуз. Чындыгында болсо, бир гү лдү н сү рө ттө лү шү кө рү ү борборунун ичинде болгон сыяктуу эле, ал гү лдү н жыты да жыт алуу борборунун ичинде. Сыртта чыныгы бир жыт бар болсо да, сиздин ал жыттын оригиналына жетишиң из эч мү мкү н эмес.
George Berkeley (Жорж Беркли) бул маанилү ү чындыкты байкаган бир ойчул катары «Алгач тү стө р, жыттар ж.б. чындыгында бар деп кабыл алынды; бирок кийинчерээк мындай кө з-караштардан баш тартылды жана булардын сезү ү органдарыбыздын кабылдоосу натыйжасында гана бар экендиги аныкталды.» деп айтат. Жыттын бир кабылдоо экенин тү шү нү ү ү чү н тү штү ойлонуу пайдалуу болушу мү мкү н. Адамдар тү шү ндө бү т сү рө ттө лү штө рдү абдан так, чындыктай кө рө алган сыяктуу, бү т жыттарды да тү штө рү ндө чындап эле бар сыяктуу сезишет. Мисалы, тү шү ндө ресторанга барган бир адам тамагына тиешелү ү жытты сезү ү дө, дең из кыдырып чыккан адам дең издин жытын сезү ү дө, гү л бакчага кирген адам гү лдө рдү н жытын сезип, ырахат алууда. Же болбосо бирө ө атыр дү кө нү нө кирип, атыр тандоодо жана ал тургай бул атырлардын ар биринин жытын айырмалай алууда. Баары ушунчалык чындыкка жакын болгондуктан, адам ойгонгондо таң калууда. Бул теманы тү шү нү ү ү чү н тү штү ойлонуунун деле кереги жок негизи. Саналган мисалдарды элестетип кө рү шү ң ү з эле жетиштү ү. Мисалы, азыр бир гү лдү н (мисалы, розанын) жытын элестетиң из. Колуң узда ал гү л болбогонуна карабастан, эгер концентрация болсоң уз, ал гү лдү н жытын сезе аласыз.
Жыт азыр мээң изде пайда болууда. Азыр апаң ызды кө з алдың ызга келтирү ү гө аракет кылганың ызда, апаң ыз жаның ызда болбогонуна карабастан, аны мээң изде кө рө алганың ыз сыяктуу, гү лдү н жытын да мээң изде сезе аласыз.
Вашингтон университетинен психолог Michael Posner (Майкл Поснер) жананевролог Marcus Raichle (Маркус Рейчл) сырттан бир сигнал келбегенине карабастан сү рө ттө лү ш же башка бир сезимдин кандайча пайда болоору жө нү ндө мындай жоромолду жасашат: Кө здө рү ң ү здү ачың ыз, бир пейзаж сиздин эч кандай аракетиң изсиз экраның ызды толтурууда; кө здө рү ң ү здү жабың ыз жана ал кө рү нү штү эстеп кө рү ң ү з. Натыйжада ал пейзаждын бир кө рү нү шү н чакыра аласыз, ал сө зсү з кө здө рү ң ү з менен кө ргө н сыяктуу жандуу, ү згү лтү ксү з жана кемчиликсиз эмес. Бирок пейзаждын негизги ө згө чө лү ктө рү нө ээ болот. Эки учурда тең пейзаждын сү рө ттө лү шү мээде пайда болууда. Чыныгы кө рү ү тажрыйбасы менен пайда болгон сү рө ттө лү ш кыялдагы бир сү рө ттө лү штө н болгон айырмасы ү чү н «кабылдоо» деп аталууда. Кабылдоо торчого тийген жана андан соң мээде процесстен ө ткө рү лө турган импульстарды жө нө ткө н жарыктын натыйжасы катары пайда болууда. Колдонулган адабияттар. 1. Биология. Справочник студента / А.А. Каменский, А.И. Ким, Л.Л. Великанов, О.Д. Лопина, С.А. Баландин, М.А. Валовая, Г.А. Беляков. – М.: Физиологическое общество «СЛОВО» ОО Изд-во АСТ», 2006. – 640 с. 2. Биология. Справочник школьника и студента / Под ред. З. Брема, И. Мейнке. – М.: Дрофа, 2009. – 400 с. 3. Вахненко Д.В., Гарнизоненко Т.С., Колесников С.И. Биология с основами экологии. Учебник для вузов / Д.В. Вахненко, Т.С. Гарнизоненко, С.И. Колесников. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2009. – 448 с. 4. Грин Н., Стаут У., Тейлор Д. Биология / Н. Грин, У. Стаут, Д. Тейлор, под ред. Р. Сопера. – М.: Мир, 2007. – Т. 1. – 368 с. 5. Грин Н., Стаут У., Тейлор Д. Биология / Н. Грин, У. Стаут, Д. Тейлор, под ред. Р. Сопера. – М.: Мир, 2009. – Т. 2. – 325 с. 6. Грин Н., Стаут У., Тейлор Д. Биология / Н. Грин, У. Стаут, Д. Тейлор, под ред. Р. Сопера. – М.: Мир, 2006. – Т. 3. – 325 с. 7. Кемп П., Армс К. Введение в биологию / П. Кемп, К. Армс. – М.: Мир, 2008. – 671 с. 8. Лысов П.К., Акифьев А.П., Добротина Н.А. Биология с основами экологии: Учебник/ П.К.Лысов, А.П.Акифьев, Н.А.Добротина- М.: Высшая школа., 2007.- 655 с. 9. Пехов А.П. Биология с основами экологии. Учебное пособие для вузов с грифом МО / А.П. Пехов. – СПб.: Изд-во «Лань», 2007. – 672 с. 10. Биология. Пособие для поступающих в вузы / А.Г. Мустафин, Ф.К. Лагнуев, Н.Г. Быстренина и др., под ред. В.Н. Ярыгина. – М.: Высшая школа, 2008. – 492 с. 11.. Калюжный К. В. Справочник по биологии. Ростов-на-Дону: Феникс, 2002. 12. Константинов В. М. Общая биология. Учебник. М.: Академия, 2004. 13. Павловский Е. Н. Руководство по паразитологии человека с учением о переносчиках трансмиссивных болезней. М.: Наука, 1946. 14. Пименова И. Н., Пименов А. В. Лекции по биологии. Учебное пособие. М.: Лицей, 2003. 15. Ржевская Р. А. Медицинская биология. Конспект лекций. М.: Приор-издат., 2005.
Курстук иш Тема: Жыт билү ү анализаторунун физиологиясы Аткарган: Нуржамал Текшерген: Сагынбаева Гү лзада Авазбековна Адистиги: Биология Тайпасы: Б-13К-1 Мазмуну ǀ бап Мурун бө лү гү нү н тү зү лү шү. 1. Киришү ү...................................................................3 2. Мурундун кошумча кобулдары.............................4 ǀ ǀ бап Жыт сезү ү процессини 3. Жыт сезү ү................................................................5 4. Мурун - дем алуу системасын кондиционери катары.........................................................7 5. Мурундун ичинде аэродинамикалык иш аракеттер.....................................................8 ǀ ǀ ǀ бап Мурун оорулары. 6. Мурундун каноосу.................................................10 7. Мурун бү тү ү...........................................................13 8. Гайморит.........................................................................15 9. Г айморит жана ринниттин алдын алуу..................19 10. Корутунду........................................................................21 11. Колдонулган адабияттар................................................24
ǀ бап Мурун бө лү гү нү н тү зү лү шү. 1.Киришү ү. «Биз айлана-чө йрө менен ушунчалык эркин, оң ой ө з ара аракеттенишкендиктен, органдарыбыз — анализаторлорубуз — менен сезү ү жө ндө мдө рү бү здү н жө пжө нө кө й иш-аракеттери ү чү н да эмне деген татаал функциялардын аткарылышы талап кылынарын толук элестетиш кыйын» Тынч элеттин жолу менен велосипед тээп баратканың ды элестет. Педалды айланткан сайын, бутуң дагы рецепторлор, аны болжогон ылдамдыкта тебиш ү чү н, канчалык кү ч жумшаш керектигин аныктап турат; вестибулярдык анализатор денең дин тең салмактуулугун сактоого мү мкү ндү к берет; таноолоруң жыпар жыттарды сездирет; кө зү ң теребелдин сулуулугун кө рө т; кулагың беренде-куштардын сайраганын угат. Эгер суусасаң, суусундук куюлган бө тө лкө ң дү манжаларың дагы туйдургуч рецепторлордун жардамы менен таап аласың. Даам таттыргыч, ошондой эле суукту жана жылуулукту сездиргич рецепторлор аркылуу суюктуктун даамын, анын жылуу же муздак экенин сезе аласың. Териң дин рецепторлору жана андагы тү ктө р менен байланышкан рецепторлор шамалдын кү чү н билдирип, кө зү ң дү н жардамы менен кандай ылдамдыкта жү рү п баратканың ды баамдаттырат. Териң денең е сырткы чө йрө нү н жылуулугу менен нымдуулугу жө нү ндө да кабар берет. Ал эми убакытты билү ү жө ндө мү ң жолдо жү ргө нү ң ө болжол менен канча убакыт болгонун аныктай билү ү гө жардамдашат. Анан бир убакта ички сезү ү жө ндө мдө рү ң сага бир аз тыным алып, кичине шам-шум этип алууну буйрук кылат. Чынында эле, жашоо — бул сезимдердин кереметтү ү ө з ара аракеттештиги Мурун
Маймылдын мурду Кишинин мурду Иттин тумшугу Мурун - кишилерде беттин бө лү гү, айбанттарда тумшугунун бө лү гү. Мурун дем алууда, азык табууда жана сү йлө шү ү дө катышуучу орган.
Мурундун кошумча кобулдары. Мурундун кошумча кобулдары — мурун, мурун кө ң дө йү нү н капталын тү зү ү чү сө ө ктө рдү н ичиндеги кө ң дө йлө р. Мисалы, ү стү ң кү жаактын ичинде ү стү ң кү жаак кобулу (гаймор кобулу), чеке сө ө ктү н ичинде чеке кобулу, ал эми мурун кө ң дө йү нү н ү стү ң кү керегесин тү зү ү чү негизги сө ө ктү н ичинде негизги кобул, калбыр сымал сө ө ктө калбыр кобулдары бар. Мурундун кошумча кобулдарынын ар бири мурун кө ң дө йү нө ачылып, аны менен тыгыз байланышып турат. Жогорку жаак кобулу, чеке жана алдың кы калбыр кобулдары Алсак, жогорку жаак кобулу, чеке жана алдың кы калбыр кобулдары ортоң ку кең илжээрдин алдындагы мурун кө ң дө йү нү н ортоң ку жолу менен байланышат. Ал эми мурундун негизги кобулу менен арткы калбыр кобулу болсо, мурун кө ң дө йү нү н ү стү нкү жолуна ачылат. Мурундун кошумча кобулдары сө ө гү нү н оор салмагын жең илдетет, дем алуу учурунда, сү йлө гө ндө ү ндү киң килдетпей ачык жана даана чыгарат. Ар бир кобулдун ичи былжырлуу чел менен капталат. Бирок бул былжыр чел мурун кө ң дө йү нү кү нө караганда эң эле жука жана назик келет. Ү стү ң кү жаак кобулу Бул кобулдардын ичинен эң эле чоң у — ү стү ң кү жаак (гаймор) кобулу. Анын ички кө лө мү орто эсеп менен 20смге чейин жетет. Бул кобулдун ү стү ң кү керегеси кө з чанагынын астың кы керегесин тү зө т. Ал эми анын астың кы керегесине ү стү ң кү жаактагы тө рт азуунун тамырлары эң эле жакын ө сү п, кобулдун ичине кирип кеткен учурлары да болот. Ошондуктан мындай учурда бул тиштер чиригенде алардын тамыры аркылуу жогорку жаак кобулуна ар кандай микробдор да ө тү шү мү мкү н. Мурундун кошумча кобулдары суук мезгилдерде (кышында же эрте жазда) кө п сезгенип, кабылдайт. Анткени мурун менен дем алганда муздак аба бул кобулдардын эң назик былжыр челин ү шү тү п, ооруга чалдыктырат. Ошонун негизинде мурун кобулдары ириң деп, кабылдап кетет. Ү стү ң кү жаак (гаймор) кобулуна суук тийсе — гайморит, чеке кобулуна суук тийсе — фронтит, ал эми мурундун бардык кобулуна суук тийсе синусит деп аталат. Синуситтин катуу кармаган жана ө нө кө т тү рлө рү бар. Синусит учурунда кишинин жалпы абалы начарлайт, башы ооруп, дене ысыйт. Кол менен басканда кө здү н асты жана ү стү ооруйт. Кишинин мурду бү тү п киң килдейт, чү чкү рө т. Анын жыт сезү ү сү басаң дап, мурундун ичинен жаман жыт сезилет. ǀ ǀ бап Жыт сезү ү процессини 3. Жыт сезү ү . Жыт сезү ү — жаныбар жана адамдын жыт билдиргич клеткаларынын жардамы менен жыт ажыратуучу нерв клеткалары аркылуу тү рдү ү жытты туюнуусу. Туюнуу жыт билдиргич рецепторлор аркылуу мээнин чоң жарым шарларынан жыт билдиргич зонага ө ткө рү п, ал жерде жыт ажыратылып таанылат. Мурун кө ң дө йү нү н былжыр челинде эбегейсиз кө п жыт билдиргич рецепторлор жайгашкан. Жыт сезү ү рецепторлоруна жыт дем алганда мурун кө ң дө йү аркылуу барат. Тамактын жыты тамакты чайнап, жутарда каң ылжаарга ө тү п, ооз кө ң дө йү аркылуу таралат. Мында тамактын даамынан башка жыты да сезилет. Ар кимдин жыт сезү ү анализаторлору ар тү рдү ү. Кээ бирө ө нү кү абдан жакшы ө ө рчү сө, айрымдарда начар ө ө рчү гө н. Мисалы, адамда, маймылда жана куштарда начар, ал эми жашоосунун негизги максаты тамак табуу жана кө бө йү ү болгон жаныбарлардын Жыт сезү ү органдары абдан кү чтү ү ө нү ккө н. Иттин жыт сезү ү органдары адамдыкына караганда 10000 эсе кү чтү ү ө ө рчү гө н, аң чы иттер 800—1000 м аралыкта турган бө дө нө же ө рдө ктү н жытын сезишет. Кө п жаныбарлар жыт кубалап тамак таап жейт, душманы жакындап келатканын туят. Жыт сезү ү органдардын физиологиялык жактан бузулушуна байланыштуу ө згө рү ү сү (начарлап же кү чө п кетү ү сү ) мү мкү н. Улгайган адамдардын жыт сезү ү сү начарлайт, ал эми боюнда бар аялдардыкы ө тө кү чө йт. Эгерде тү рдү ү жыттар кө пкө чейин таасир этсе, жыт сезү ү рецепторлору ошол жытка кө нө баштайт. Жыт билдиргич рецепторлор бузулушу да мү мкү н. Алар жыт билдиргич рецепторлордун ө тө кү чө шү нө же такыр сезбей калышына же тескерисинче, болбогон жыттардын пайда болушуна алып келет. Адамдардын жыт билү ү сү. Эсиң изде калган жыттарды бир эстеп кө рү ң ү з. Жаң ы бышкан нандын, бакчадагы шилбилердин, жаң ы орулган чө птө рдү н, жаандан кийинки топурактын, сонун болуп бышкан шишкебектин, жаң ы ү зү лгө н кулпунайдын, шабдалынын, петрушканын, колдонгон самының ыздын, шампунуң уздун жытын жана ушуга окшогон дагы кө птө гө н жытты сезе алганың ыз ү чү н мурдуң уздагы сезгич тү зү лү шкө карыздарсыз. Кө п адамдар бир кү ндө канчалык кө п жыт сезээрин жана ал жыттар аркылуу оюнда буюмдардын элесинин калыптанып жатканын эч ойлонбойт. Негизи жеген тамагың ыздын даамын да жыт алуу сезимиң из сездирет. Жыт буюмдарды таануудагы негизги факторлордун бири. Сиз ар бир дем алган сайын заттардын жыттары да мурундан ичкери кирет. Адамдын мурду бир жытты 1 секундадан да азыраак убакыт ичинде анализ кылат жана болжол менен 3000 тү рдү ү жытты бир-биринен айырмалай ала турган укмуш кубаттуулукка ээ.60 Мурундун ү стү ң кү бө лү гү ндө кө п санда нерв клеткасын камтыган жана жыт эпителийи деп аталган эки кичинекей аймак болот. Ал аймактар жыт сезү ү кызматын аткарат. Жыт болсо абада молекулалар абалында учуп жү рө т. Дем алып жатканда абадагы кычкылтек менен бирге бул молекулалар да мурунга кирет. Аба менен кирген «жыт молекулалары» жыт эпителийиндеги кабылдагычтарга жеткенде, ал жердеги клеткаларды стимулдайт. Натыйжада ал клетка мээге бир электрдик сигнал жө нө тө т. Мээ жыт молекуласын эмес, ага келген электрдик сигналды гана «окуйт». Электрдик сигналдын мээ тарабынан чечмеленишин адам жыт катары сезет. Мурун сонун жыттуу гү лдө рдү н же табит ача турган тамактардын жыттарын сездиргенден тышкары да ө тө маанилү ү функциялары бар бир органыбыз. Дем алган абабыз аркылуу абадан келген кычкылтек менен аны денебиздин бү т клеткаларына жеткирген кан арасындагы негизги байланыш жолдорунун бири. Кыскасы, мурун бир жагынан жыт сезү ү органы, экинчи жагынан болсо дем алуу каналдарынын башталышы катары ө тө маанилү ү. Эки бө лү ктө н турган мурундун ичинде «тү кчө лө р» жана былжыр деп аталган бир секреция бар. Аба мурундан ичкери киргенде ошолорго жолугат жана ошол замат анализге алынат. Абадагы молекулалар бө лү п алып анализделет жана мээге жиберилип жыттын эмнелиги аныкталат, анан ошого жараша реакция берилет. Бул процесстердин баары 30 секундага созулган ө тө кыска убакыт ичинде ишке ашат.
Brain |
Последнее изменение этой страницы: 2019-06-09; Просмотров: 934; Нарушение авторского права страницы
2. Гайморит жаралбашы ү чү н ү стү нкү тиштер ооруганда сө зсү з дарылатуу 
3. Бутту жылуулоо 
4. Компресс 
5. Суукта башты жууп, сыртка чыкпоо 
6. Иммунитетти кө тө рү ү 
7. Дарылык укалоо 
