| Асаблівасці беларускай мовы
| Рускія адпаведнікі
|
| 1
| Лічэбнікі два, дзве, абодва, абедзве, тры, чатыры звязваюцца з назоўнікам шляхам дапасавання; назоўнік мае форму
назоўнага склону множнага ліку:
два сталы, тры браты, чатыры рублі
| Кампаненты звязваюцца шляхам кіравання;
назоўнік мае форму роднага склону адзіночнага ліку:
два стола, три брата, четыре рубля
|
| Заўвага. У дробавых слова “палавіна” зліваецца з лічэбнікам у адно сінтаксічнае цэлае, таму два з палавінай, чатыры з паловай ставяць назоўнік у такую ж форму:
два з палавінай дзесяцігоддзі
|
| 2
| У колькасна-іменных словазлучэннях
са значэннем прыблізнай ці дакладнай адлегласці выкарыстоўваюцца назоўнікі
ў родным склоне з прыназоўнікам за:
метраў за сто ад лесу,
за два крокі ад дому
| У такіх словазлучэннях выкарыстоўваецца назоўнік
у форме меснага склону
і прыназоўнік в:
метрах в ста от леса,
в двух шагах от дома
|
| Калі такія словазлучэнні абазначаюць
няпэўны час, тады ўжываецца прыназоўнік са,
а назоўнік стаіць у форме назоўнага склону множнага ліку: хвіліны са тры
| Адпаведныя словазлучэнні
не маюць прыназоўніка:
м инуты три ;
больше двух тысячелетий
|
| Калі ў колькасна-іменных словазлучэннях існуюць словы больш, менш,
тады з імі выкарыстоўваецца злучнік як:
больш як два тысячагоддзі
|
| 3
| Характэрна ўжыванне параўнальных словазлучэнняў, у якіх галоўнае слова (прыметнік ці прыслоўе)
ужываецца ў простай форме вышэйшай ступені параўнання, а залежнае –
у вінавальным склоне з прыназоўнікам за: разумнейшы за брата, мацнейшы за сталь, старэйшы за яе
| У такіх словазлучэннях залежнае слова ўжываецца
ў форме роднага склону
без прыназоўніка:
умнее брата,
прочнее стал и ,
старше её
|
| 4
| Вельмі пашыраны дзеяслоўныя словазлучэнні
з прыназоўнікам да,
дзе залежны назоўнік (займеннік) заўсёды стаіць у форме роднага склону:
прыйшлі да Івана, забег да нас,
гаварыць не да месца
| У такіх словазлучэннях выкарыстоўваюцца прыназоўнік к і назоўнік
ў давальным склоне: пришли к Ивану, забежал к нам, говорить не к месту
|
| 5
| Пры дзеясловах цешыцца, насміхацца, жартаваць, здзеквацца, дзівіцца
ўжываецца назоўнік (займеннік)
у родным склоне з прыназоўнікам з:
цешыўся з дачкі, жартаваў з яго
| Такія дзеясловы кіруюць назоўнікам у творным склоне з прыназоўнікам над:
смеялся над дочкой,
шут и л над ним
|
| Асаблівасці беларускай мовы
| Рускія адпаведнікі
|
| 6
| Дзеясловы ажаніць, ажаніцца
патрабуюць ад назоўніка (займенніка)
формы творнага склону з прыназоўнікам з: ажаніўся з Насцяй,
ажаніць з кім-небудзь
| Пры такіх дзеясловах назоўнік стаіць у месным склоне з прыназоўнікам на: жен и лся на Насте,
женить на ком-нибудь
|
| 7
| Дзеясловы дзякаваць, аддзячыць, выбачаць, дараваць кіруюць залежнымі назоўнікам
ці займеннікам і патрабуюць ад іх
формы давальнага склону:
дзякаваць сястры, дараваць яму
| Пры гэтых дзеясловах залежныя словы ставяцца
ў форму вінавальнага склону: благодар и ть сестру, простить его
|
| 8
| У дзеяслоўных словазлучэннях
з прыназоўнікам праз
залежны назоўнік (займеннік) заўсёды
прымае форму вінавальнага склону:
спазніўся праз сястру,
прайшоў праз вароты,
смяяўся праз слёзы
| Пераклад залежыць ад таго, якія адносіны выражаюцца: опоздал из-за сестры (прычынныя);
прошёл через ворота (прасторавыя);
смеялся сквозь слёзы (адносіны супярэчнасці)
|
| 9
| Пры дзеясловах са значэннем руху, перамяшчэння (ісці, бегчы, ехаць, ляцець), калі яны маюць адценні
мэты ці прызначэння,
ужываецца назоўнік (займеннік)
у вінавальным склоне з прыназоўнікам па:
пайсці па ваду, ехаць па дзяцей
|
Пры дзеясловах руху,
якія маюць
мэтавае значэнне, ужываецца назоўнік
у творным склоне
з прыназоўнікам за:
пойт и за солью
|
| Калі з дзясловамі руху (ісці, ехаць)
і волевыяўлення (паслаць, накіраваць, выправіць, адправіць)
ужываюцца назвы ягад і грыбоў ці словы ягады, грыбы, рыба, шчаўе, морква, буракі, малачай, то назоўнік выкарыстоўваецца
з прыназоўнікам у:
ехаць у суніцы, пайсці ў грыбы;
паехалі ў рыбу, пайшлі ў буракі
|
| У складзе такіх словазлучэнняў
можа ўжывацца і прыназоўнік па:
ехаць па суніцы, пайсці па апенькі
|
10
| Прыназоўнік па можа ўжывацца
з назоўнікам (займеннікам)
у месным склоне множнага ліку.
Паміж кампанентамі такіх словазлучэнняў выражаюцца розныя віды
сінтаксічных адносінаў:
прасторавыя, часавыя, аб’ектныя і інш.:
ісці па палях і лясах, займаліся па вечарах
| У такіх словазлучэннях прыназоўнік по
ўжываецца з назоўнікам (займеннікам)
у давальным склоне множнага ліку:
идти по полям и лесам, занимались по вечерам
|
| Асаблівасці беларускай мовы
| Рускія адпаведнікі
|
| 11
| Пры словах хварэць, хворы
залежны назоўнік ужываецца часцей
у вінавальным склоне
і мае прыназоўнік на:
хворы на раматус, хварэць на грып
| Назоўнік ужываецца
без прыназоўніка
і мае форму творнага склону:
больной ревматизмом, болеть гриппом
|
| 12
| Акрамя таго,
існуе шмат устойлівых моўных зваротаў,
якія характарызуюцца своеасаблівымі граматычнымі сувязямі паміж словамі:
дом на пяць паверхаў,
некалькі разоў на тыдзень,
працаваць на карысць сабе,
спатыкнуцца на пень,
падобны
да (на) яго,
бачыць на свае вочы;
стаяць ля стала;
жыць пры бацьках;
паліць у печы;
спазнацца з бядою;
пазбыцца былога;
глядзець сябе,
чытаць (думаць, разважаць) сам сабе;
ён сніў сон;
без жартаў;
дзякую вам;
Добрай раніцы!
Бывайце здаровы!
і інш.
|
Перакладаюцца
такія словазлучэнні наступным чынам:
дом в пять этажей,
несколько раз в неделю,
работать в свою пользу,
споткнуться о пень,
похожий на него ці
подобный ему,
видеть своими глазами ;
стоять у (около) стола;
жить с родителями;
топить печь;
познать беду;
избавиться от прошлого;
следить за собой,
читать (думать) про себя;
ему снился сон;
кроме шуток;
спасибо;
Доброе утро!
До свидания!
|
| | | | |
