|
Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии |
|
|
Архитектура Аудит Военная наука Иностранные языки Медицина Металлургия Метрология Образование Политология Производство Психология Стандартизация Технологии |
Бекем бир курулуш: скелет системасыСтр 1 из 5Следующая ⇒
Курстук иш Предмети: Кишинин жана жаныбарлардын физиологиясы Тема: Аткарган: Урматбек кызы Айзат Текшерген: Сагынбаева Гү лзада Авазбековна Адистиги: Биология Тайпасы: Б-13К-2 Ош-2016 Мазмуну ǀ бап Скелет системасынын физиологиялык иш аракеттери. 1. Скелет системасы.................................................................2 2. Сө ө ктө рдү н тү зү лү шү.................................................................4 3. Сө ө ктү н ички тү зү лү шү......................................................................5 4. Кыймыл аракеттин пайда болушуш............................................................7 5. Майлоо системасы........................................................................................9 6. Скелет системасынын жү к кө тө рү ү жө ндө мү...........................................13 7. Сө ө ктө р денедеги жандуу кампа катары....................................................14 8. Сө ө к клеткаларынын кальций кармоо жө ндө мү.......................................15 9. Жилик чучугу...............................................................................................17 10. Сө ө ктө рдү н ө зү н-ө зү оң доо процесси...............................................18 11. Сө ө к клеткаларынын кызматы.......................................................19 12. Омуртка тутуму.........................................................................................22 13. Скелеттеги механикалык дизайн..............................................................23 14. Баш сө ө гү...................................................................................................24 ǀ ǀ бап Паталогиясы 15. Скелетке доо кеткенде биринчи жардам.......................................28 16. Остеохондроз..............................................................................................29 17. Муун оорусу................................................................................................32 18. Грыжа оорусу..............................................................................................35 19. Корутунду..........................................................................38 20. Колдонулган адабияттар...................................................44 Киришү ү Бекем бир курулуш: скелет системасы Азыр бир жерде отурган же жаткан болушуң уз керек. Колуң уздагы бул китепти окуп бү ткө н соң балким ө йдө туруп басасыз же балким ийилип жерден бир нерселерди аласыз же болбосо китеп койгучтун ү стү ң кү текчесине созулуп колуң уздагы китепти ал жерге койосуз. Буларды кылып жатканда, бир тараптан манжаларың ыз менен бекем кармаган кружкаң ыздагы чайың ызды да ууртап жатышың ыз мү мкү н. Бирок кандай абалда бул саптарды окуп жатпаң ыз же кайсы жумушту кылып жатпаң ыз, бү т кыймыл-аракеттериң из ү чү н сө ө ктө рү ң ү з менен сө ө ктө рдө н тү зү лгө н кү чтү ү скелет системасына карыздарсыз. Эгер сө ө ктө р менен скелетиң из болбогондо, буларды окуй алмак эмессиз, ордуң уздан туруп кыймылдоо, чуркоо, басуу мындай турсун, колуң узду да кыймылдата алмак эмессиз. Себеби денең из ичи бош бир кап же бир эт жыйындысы сымал жерге жайылмак. Органдарың ыз ө з салмагың ыздын астында эзилип, бир канча секундада кө з жуммаксыз. Кү нү мдү к жашоодо эч ойлонбой жасаган жана ө тө жө нө кө й деп айтууга боло турган кыймыл-аракеттерди да сө ө ктө рү бү здү н функционалдуу тү зү лү шү себептү ү жасайбыз. Мисалы бул китепти окуп жатканда эмнелерди кылганың ызды бир ойлонолу. Бул бетти окуу ү чү н мурдакы бетти барактадың ыз. Ал ү чү н алгач сө ө мө йү ң ү з же ортон колуң уз иштеди. Баш бармагың ыз да кө мө к кө рсө ттү. Сө ө мө йү ң ү здү тү згө н ү ч бө лү к сө ө к катары менен ийилди. Ошол эле учурда баш бармагың ызды тү згө н эки бө лү к сө ө к ө йдө кө тө рү лү п бетти барактады. Ошондой эле колуң уз уланган билек сө ө гү менен колуң уздун башка сө ө ктө рү ар кандай бурчта ийилишти. Албетте, кол сө ө ктө рү да баракты кө здө й колуң узду созгонго кө мө к кө рсө тү штү. Кыскасы, балким сиз эч байкабаган бир механизм, сизге эч байкатпастан, сиз ү чү н кө птө гө н процесстерди бир учурда жасашы натыйжасында бул китепти окуп баштадың ыз жана бул беттерди да барактап жатасыз. Кү лү ү, чуркоо, басуу, отуруу, туруу, тик туруу, жатуу, бир нерсе жазуу... Ар бир адам бул иштерди сө ө ктө рү урматында жасайт. Сө ө ктө рү урматында басат, жана ошолор себептү ү тик турат, жатат, кү лө т, сө ө ктө рү урматында тамак жейт... Адам денесинин чатыры 206 даана катуу бө лү ктү н жыйындысынан турат. Ал бө лү ктө р куруп-бузмай баш катырма оюндун бө лү ктө рү сыяктуу бир-бирине толук туура келет жана белгилү ү учтарынан бир-бирине карматылган.
Оорулары Сө ө к системасынын оорулары ө тө кө п жана ар тү рдү ү. Кө бү нчө сө ө ктү н тубаса, дистрофиялык, сезгенү ү жана шишик оорулары жолугат. Тубаса оорулардын себеби толук изилдене элек, бирок туугандар арасындагы никеге, кош бойлуу аялдын организмине зыяндуу факторлордун (кырсык, химиялык заттар, нервдик кү ч келү ү, тамеки чегү ү, алкоголь) таасирине байланыштуу болору белгилү ү. Дистрофиялык оорусу сө ө к тканынын тү рдү ү себептерден азыктануусунун бузулушунан, ошондой эле витамин жетишсиздигинен болот (мисалы, Д витамини жетишпесе итий пайда болот). Д витамини организмге тамак-аш менен келет, андан тышкары кү н нурунун таасиринен териде да пайда болот. Омурткаларда жана муундарда кан айлануунун бузулушу остеохондроз жана артрозго алып келет. Кыймылдын аздыгынан остеохондроз акыркы жылдарда кө п жолугат. С. с-нын кең ири таралган оорусуна омуртка тутумунун кыйшайышы кирет. Ал сабак окуп жатканда баланын келбетине кө ң ү л бурбагандыктан, ошондой эле зат алмашуунун тубаса бузулушунун, айрым оорулардын (туберкулёздук спондилит, шишиктер жана башкалар) кесепетинен болот. Сө ө к системасынын айрым оорулары скелетке кү ч келү ү дө н (айрыкча балдар менен ө спү рү мдө рдө ) ө ө рчү йт. Сезгенү ү оорулары Сезгенү ү ооруларынан остеомиелит жана сө ө к менен муундун туберкулёзу кө п жолугат. Сө ө к тканынын сезгениши инфекциялык процесстин (чыйкан ич келте, баш келте, сү зө к, котон жара жана башкалар) кабылдоосу катары да ө нү гө т. Сө ө к системасынын жабыркашы (сынык, муундан чыгуу жана башкалар) кө п кездешет. Кийинки мезгилде ө ндү рү шкө жана турмуш-тиричиликке техниканы кө п пайдалануу таяныч-кыймыл аппаратын жабыркаткан оор кырсыктарды кө бө йттү. Ошондуктан коопсуздук техникасынын эрежелерин сактоо ө тө маанилү ү. Дарылоо Дарылоодо дары-дармек, айыктыруу физкультурасы, массаж, физиотерапиялык процедуралар колдонулат. Кээде хирургиялык операция жасалат. Азыркы учурда травматолог, ортопед врачтар колдонгон аппараттар менен конструкциялар ийгиликтү ү натыйжаларды берү ү дө. Остеохондроз Остеохондроз (байыркы грек тилинен ὀ σ τ έ ο ν — сө ө к жана χ ό ν δ ρ ο ς — кемирчек) — сө ө к жана кемирчек ткандарында зат алмашуу продуктуларынын топтолушунан келип чыккан ө нө кө т оору.
Остеохондрозду дарылоодо эң мурда горизонталдуу тегиздикте чоюу (ал ү чү н кроваттын бут жагын 30—40 см кө тө рө т), физкультура, новокаин менен электрфорез жана башкалар колдонулат. Радондуу минерал суулары бар курорттордо (Жети-Ө гү з, Жыргалаң, Пятигорск жана башкалар) дарылануу жакшы натыйжа берет. Бел ооруса атайын ортопедиялык корсеттер сунуш кылынат. Мындан тышкары ооруну басаң датуучу каражаттар да колдонулат Остеохондроздун пайда болушу Остеохондроздун белгилери
Остеохондроздун дарылоо методдору жө нү ндө Ө з алдынча аткара турган комплекстү ү кө нү гү ү лө р
Азыр аксап баскан же белин кармап кайкалай калган карыларды эле эмес, жаштарды да кө п кезиктиребиз. Алардын жанын кейиткен – муун оорулары. Бул саныбызда муун оорулары тууралуу маалымат берип, айрым пайдалуу кең ештерди сунуштайбыз.
Муун оорусу Адам денесиндеги муундар кыймыл-аракет болуучу, тагыраагы, ийилип жана бү гү лө турган жерлерде жайгашкан. Муун эки сө ө ктү н биригү ү сү нө н турган жө нө кө й жана 3 же андан ашык сө ө ктү н айкалышынан турган татаал муун деп экиге бө лү нө т. Муундун тегерегин муундарга жакын ткандар курчап турат. Муун оорусу денедеги зат алмашуу бузулганда, оор нерсе кө тө ргө ндө артерия кысылып, муундарга кү ч келгенден пайда болот. Адистердин айтымында, моюн, кө кү рө к, муун омурткаларында туз болсо да муун ооруларын пайда кылат. Аталган илдет менен кө бү нчө орто курактан ө тү п калгандар, тукумунда болсо, жаштар жана климаксы башталган аялдар кө п жабыркашат.
Муундарга зыяндуу азыктар Ышталган эт азыктарынын курамында органикалык эмес туздар кө п болгондуктан алар муун баштыкчаларына уюп, муундардын кыйшаюусуна алып келет. Щавель, шпинаттын курамындагы кычкылдар муундар азыктанчу витаминдер менен элементтерди жок кылып салат. Чай, кофенин курамындагы пурин заты муун баштыкчасын ө згө ртү п, подагра оорусун пайда кылат.
Муундарга пайдалуу азыктар Балык жана дең из азыктары. Муундун иштеши ү чун пайдалуу делген органикалык фосфорлорду дең из азыктарынын курамынан кезиктирү ү гө болот. Жашыл жашылчалар. Нерв тамырларын кө зө мө лдө п, муундардын ишин жө нгө салып турган магний элементи жашыл жашылча-жемиштердин курамында кө п. Уйдун тили жана канаттуулардын жумурткалары темирге бай болгондуктан алар организмге тү шкө ндө н кийин ашыкча фосфорлорду жиреп, сыртка айдап чыгат. Сельд. F 3 витаминине бай сельд муун ооруларынын алдын алуучу жакшы каражат катары бейтаптарга сунушталат. Сү т азыктары кальций сыяктуу органикалык элементтерге бай болуп сө ө ктү н калыптанышына жакшы таасирин тийгизип, муундардын иштө ө сү нө жол ачат.
Акыркы мезгилде " грыжаң бар экен дешти, грыжа экенмин" дегендерди кө п кезиктирип калдык. Биз анча этибар албаган менен омурткадан кармаган грыжа оорусу кү чө п кеткенде адамдын эки буту шилтенбей майып болуп калат экен. Андыктан биз " грыжа" деген эмне оору, кантип алдын алса жана айыкса болот деген суроолорго жооп берип, тө мө нкү макаланы сиздер биле жү рсү н деген ниетте жаздык. Корутунду ǀ бап Сө ө к системасы Кишинин скелети (байыркы грек тилинен σ κ ε λ ε τ ο ς — «кургатылган») 200дө н ашуун тү рдү ү формадагы сө ө ктө рдө н тү зү лө т. Организмдеги жайланышы боюнча алар баштын, тулку бойдун, ийин жана бел курчоонун, кол жана буттун скелетине бө лү нө т. Скелеттин составына сө ө ктө рдө н башка кемирчектер да кирет. Кемирчектер тү йү лдү ктү н жана жаш балдардын денесинде кө п болот. Киши улгайган сайын денедеги кемирчектер акырындап сө ө ккө айланат. Баштын скелети жуп жана тү гө йсү з 29 сө ө ктө н турат (Баш сө ө к). Баштын скелети Мээ жана бет бө лү ктө рдө н турат. Бири бири менен бекем жана кыймылсыз кошулган маң дай эки тө бө, эки чыкый жана каракуш сө ө ктө р баш сө ө гү нө н мээ бө лү гү н тү зү шө т. Булар мээге эң ишенимдү ү коргоо болушат. Чыкый сө ө гү ндө угуу тешиги, ал эми каракуштун тө мө нкү бетинде чоң желке тешиги бар. Ал тешик аркылуу баш сө ө ктү н кө ң дө йү омуртка каналы менен кошулат. Бул эки тешиктен башка баш сө ө ктү н тү п жагында кө птө гө н майда кан тамырлар жана нервдер ө тө турган тешиктер орун алган. Баш сө ө ктү н бет бө лү гү ндө 14 сө ө к бар. Булардын эң ириси кыймылсыз бекиген жуптуу ү стү ң кү жана кыймылдуу жупсуз астың к жаак сө ө ктө рү. Бул жаак сө ө ктө рү ндө тиштин тамырлары жайланышуучу оюкчалар бар. Ү стү ң кү жаактардын жогору бет сө ө ктө р жайгашышат. Булардын башка мурун, жаш сө ө ктө рү, каң ылжаарлар жана башка бет бө лү гү н тү зө т. Баш скелети омуртка тутумуна бекийт. Тулку бой Тулку бойдун скелети омуртка тү ркү гү жана кө ө дө ндө н турат. Омуртка тү ркү гү биринин ү стү нө бири катары менен жайланышкан 33—34 омурткадан турат. Алардын арасында солкулдак кемирчек ткандан турган аралык кепилдер бар. Ошонун таасири менен омуртка тү ркү гү алдыга, артка жана оң го, солго ийилет. Омуртка тутумунан жана кө ө дө ндө н турат. Омуртка тутумундагы кыска сө ө ктө рдү н, омурткалардын саны 33-34. Ар бир омуртканын тулкусу, догосу жана урчуктары бар. Омурткалардын тулкусу биринин ү стү нө бири жайгашып, кемирчек тканы омуртка тутумунун ийилгичтигин камсыз кылат. Омуртка тутумунун ичиндеги омуртка каналында жү лү н жайгашкан. Адамдын омуртка тутуму беш бө лү ккө бө лү нө т. Моюн бө лү гү 7, арка 12, бел 5 куймулчак бири бирине ширелишкен 5 жана чычаң бө лү гү 4-5 омурткаларды ө зү нө камтыйт. Омуртка тутуму 4 жеринен: моюн, арка, бел жана куймулчакта ийилген. Бул ийилген жерлери басканда, жү гү ргө ндө жана секиргенде керек бири бири ийилгичтикти камсыз кылат, мээни чайкалуудан сактайт. Омуртка тү ркү гү Омуртка тү ркү гү 7 моюн, 12 арка, 5 бел, 5 куймулчак, 4—5 чычаң омурткасынан турат. Ар бир омуртканын тулкусу, догосу жана бир канча урчуктары бар. Омуртканын тулкусу менен догосунун ортосунда омуртка тешиги жайгашкан. Кө ө дө н Кө ө дө н кө п сө ө ктө н туруп, арт жагы 12 арка омурткасынан, капталы 12 кабыргадан, ал эми алды жагы болсо тө ш сө ө гү нө н турат. Он эки кабырганын ар биринин арткы башы (учу) аркалар менен ашташат, ал эми жогорку 8 кабырганын алдың кы учу тө ш менен тү здө н-тү з туташат. Тө мө нкү тө рт кабырга алдың кы учтары кыска болгондуктан тө ш менен туташпастан карчыганын бү лкү лдө гү нү н арасында эркин жайгашат. Ушул аркалар, кабыргалар жана тө ш сө ө гү нү н ө з ара кошулушунан турган кө ң дө й кө кү рө к кө ң дө йү деп аталат. Анын ичинде ар кандай уруу, согуу кырсыктарынан жашырылып, ө пкө, жү рө к жана башкалар кан тамыр органдары жайгашат. Кө ө дө н: арка омурткалардан, он эки жуп кабыргадан жана тө ш сө ө гү нө н турат. Кабырга дого сымал ийилген сө ө к. Алардын арткы учу кыймылдуу омурткага бекилет алдың кы учтары кемирчек аркылуу тө шкө ашташат. Тө мө нкү 2 жуп кабырганын учтары кыска болгондуктан тө шкө жетпей бош калат. Боор эт кө ө дө н менен ич кө ң дө йү н бө лү п турат. Дем алганда кө ө дө н кең ейү ү гө жанан дем чыгарганда куушуруулуга жө ндө мдү ү ичинде орун алган жү рө ктү жана ө пкө нү, боорду жана ашказанды кө ө дө н механикалык таасирлерден бек сактап турат Ийин Кишинин ийин курчоосу кө ө дө ндү н арткы бетинде орношкон ү ч бурчтуу эки далыдан жана эки акырек сө ө гү нө н турат. Ар бир далынын башындагы тегерек чуң куру колдун биринчи жилиги кү ң жиликтин ийин башы менен ашташат Колдун жана ийин курчоосунун скелети. Ийин курчоосу аркылуу кол скелети дененин скелети менен байланышып турат. Ийин курчоосун 4 сө ө к 2 далы, 2 акырек тү зө т. Далы кабыргалардын ү стү ндө жайгашкан жалпак ү ч бурчтуу чоң сө ө к “S” тамгасына окшош акыректер бир жагынан далы, ал эми экинчи жагынан тө ш сө ө гү менен бириккен. Кол скелети каруу, билек жана чең гил деген эркин кыймылдаган бө лү ктө рдө н турат. Каруу бө лү гү н тү зү ү чү кү ң жиликтин шар сымал жогорку учу далынын тегерек чуң курунан орун алган. Билек бө лү гү ндө кар жилик жана укурук сө ө к жайгашкан. Чең гел кырк муун алакан жана манжалар деген ү ч бө лү ктү камтыйт. Кырк муун майда сө ө ктө рдө н, ал эми алакан беш шакшак сө ө гү нө н тү зү лү п манжаларга таяныч болот. (Ийин курчоосу, Кол).
Бут курчоосу Бут курчоосун эки жамбаш сө ө гү тү зө т. Ал ү ч бө лү ктө н (капшыт, отургуч жана чаткаяк сө ө гү нө н) турат. Жамбаш сө ө гү арт жагынан куймулчак менен, ал эми алды жагында бири-бири менен туташып жамбаш чарасын тү зө т. Ар бир жамбаштын тегерек оюгу бар, бул кашка жиликтин ийик башы менен ашташат. Жамбаш курчоосу бири бири менен кыймылсыз жана арт жагынан тү зү лгө н. Ар бир жамбаш сө ө гү ндө шар сымал оюгу бар, ага кашка жиликтин тегерек башы кирет. Буттун скелети сандан, шыйрактан же бут кетменинен турат. Сан бө лү гү н кашка жилик, шыйракты – чоң жото жилик жана кичине балдак сө ө гү тү зө т. Кашка жилик жото жилик менен кошулган жерде тизе томугу орун алган. Бут кетмени кызыл ашыктын кыска сө ө ктө рү нө р алардын ичинде эң чоң у согончок, беш узун таман сө ө гү нө н жана манжалардан турат. (Жамбаш чарасы, Бут). Сө ө ктө рдү н тү зү лү шү, касиети жана биригиши Сө ө к тканы – тутумдаштыргыч ткандын бир тү рү. Сө ө ктө рдү н кө пчү лү гү нү н сырт жагы тыгыз, катуу ал эми ич жагы жумшак кемик тканынан тү зү лгө н. Сө ө ктө р сыртынан тыгыз сө ө ккө бекем жабышкан. Сө ө к чели менен капталган. Ал челдин негизги милдети сө ө ктө рдү азыктандыруу жана жооноюп ө сү шү нө кө мө к кө ргө зү ү. Сө ө ктү н сыртында кө птө гө н майда тешикчелер бар. Алар аркылуу сө ө ктү н ткандарына жана сө ө ктү н чучугуна кан тамырлар жана нервдер келип, сө ө к ткандарын азыктандырып жана дем алдырып турат. Клетка аралык зат сө ө к тканынын 2/3 бө лү гү н тү зө т. Адамдын сө ө гү нү н 50% ын суу, 12, 5% ын оссеин жана оссеомукоид деген белоктуу органикалык заттар, 15% ын майлар жана магнийдин, натрийдин ж.б. минералдык кошулмалары кө п болгондуктан, аны минералдык заттарды сактоочу жай дешет. Адамдын сө ө гү н 21, 8% минералдык заттар тү зө т. Сө ө ктө р керек болсо канча минералдык заттарды жиберип же андан алып, мындайча айтканда алар организмди жө нгө салып турат. Органикалык эмес заттар сө ө ктө ргө катуулукту, ал эми органикалык заттар - солкулдактык жана ийилгичтик касиетти берип турат. Сө ө ктө рдү н формасы аткарган милдетине жараша болот. Кө ң дө йлү ү сө ө ктө р – жең ил жана катуу, алардын кө ндө йлө рү ндө тутумдаштыргыч ткань – сары чучук жатат. Жиликтердин баштарын жана жоон, кө ң дө йү жок жерлерин кемик ткань тү зө т. Жалпак кемиктү ү сө ө ктө ргө далы, жамбаш, тө ш сө ө гү, кабыргалар, омурткалар жана баш сө ө гү кирет. Кемик тканда кызыл чучук болгон соң анын негизги милдети канды пайда кылуу ө згө чө лү гү бар. Сө ө ктө рдү н ө з ара биригиши. Биригү ү нү н ү ч тү рү бар: кыймылсыз ашташуу, кыймылдуу жана чала кыймылдуу, байламталуу, биригишү ү менен байланышат. Кыймылсыз сө ө ктө р анын ичинен ашташкан сө ө ктө р бири бирине ө сү п ашташат.М: Баш сө ө к, жана куймулчактагы омурткалар. Жиликтердин кыймылдуу байланышын муундар дешет. М: Жамбаш, тизе, чыканак. Муундар аркылуу байланышкан жиликтердин бирө ө сү ндө адатта чуң куру – муун оюгу болот. Аны менен байланышкан экинчи сө ө ктү н оюгуна тоголок формада болгон башы муун оюгуна кирет. Оюк жана ага кирү ү чү сө ө ктө р жылтыраган жылма катмар менен капталган. Бул катмар болсо жиликтин башы муунда кыймылдаган болсо анын оюгундагы жылмышуусуна жардам берет. Муун сыртынан муун кабыгы менен капталган. Муундун, ө йкө лү ү сү н азайта турган муун суюктугу бар. Кээ бир сө ө ктө р ийилгич касиетке ээ болгондуктан кемирчектер менен байланышкан. Мындай байланыштарды чала кыймылдоочу байланыш деп аташат. Сө ө ктө рдү н ө сү шү. Сө ө ктө р узунунан жана туурасынан ө сө т. Скелеттин ө сү шү 25-27 жашка чыкканда аяктайт. Сө ө ктү н туурасынан ө сү шү сө ө к челинин ички бетинин клеткаларынын бө лү нү шү нө байланыштуу. Мында сө ө ктү н тышында клеткалардын жаң ы катмары пайда болот да, ал клеткалардын айланасында клетка аралык зат тү зү лө т. Сө ө ктү н узунунан ө сү шү кээ бир ички секреция бездери, м: гипофиз жө нгө салып турат. Эгерде гипофиздин ө сү ү гормону жаз кезде жетишсиз ө лчө мдө бө лү нү п чыкса, анда баланын бою ө спө йт же абдан жай ө сө т, ал эми тескерисинче кө секрецияланса, анда баланын бою абдан тез ө сү п 2 метрден ашык болушу мү мкү н. Жаш баланыкындай эле чоң кишилердин сө ө гү ндө заттын алмашуусу тынымсыз, ө мү р бою жү рү п турат, бирок ал процесс тез же жай жү рү шү мү мкү н. Эгерде киши дайыма кыймылда болсо, кө п учурда кара жумуш менен иштесе дене тарбия менен машыгууга кө ң ү л бурса, скелеттин сө ө ктө рү ндө зат алмашуу кү чө йт, адамдын дене тү зү лү шү кө ркө мдү ү жана ден соолугу чың болот. Сө ө ктө р тууралуу Кишинин сө ө гү ө тө эле катуу, тик абалда турган жото жилиги 1500 кгга чейинки жү ктү кө тө рө алат. Сө ө ктө рдү н бекемдиги анын химиялык составына жараша болот. Сө ө ктө рдү н составында органикалык жана органикалык эмес заттар бар. Аны билү ү ү чү н сө ө ктү отко кү йгү зсө анда анын органикалык заттары кү йү п, органикалык эмес заттары калат. Ал заттар сө ө ктү н сырткы формасын сактап, ага бекемдикти берет. Ал эми сө ө ктү бир суткага 10%тү ү туз кислотасынын эритмесине салып койсо, анда анын составындагы органикалык эмес заттар акырындап эрип кетет да, сө ө к ийилгич жана чоюлгуч болуп калат. Мындай сө ө ктү чү лү к катары ийү ү гө, буроого да болот. Ошентип, органикалык заттар сө ө ккө ийилгичтикти жана чоюлгучтукту берет. Органикалык жана органикалык эмес заттардан турган сө ө к тканы сө ө ккө бекемдикти берет. Жаш балдар, ө спү рү мдө р жана жаш кишилердин сө ө ктө рү ндө органикалык заттар ө тө кө п. Ошондуктан алардын сө ө гү бекем жана ийилгич келип, аз сынат. Ал эми киши улгайган сайын алардын сө ө гү нө борпоң дукту жана катуулукту берү ү чү органикалык эмес заттар акырындап кө бө йө т да, улгайган жана кары кишилердин сө ө ктө рү бат сынат. Анатомиялык тү зү лү шү Сө ө ктө рдү н бекемдиги алардын химиялык составына гана эмес, анын анатомиялык тү зү лү шү нө жараша да болот. Сырткы формалары боюнча сө ө ктө р узун, кыска, жалпак жана кө пшө к болуп бө лү нө т. Мисалы, каруу, билек, сан жана шыйрак жиликтери узун сө ө ктө р. Жиликтердин орто жери кө ң дө й келип, ичинде сары чучук бар. Жиликтердин эки учу анын башы деп аталат. Анда каршы-терши кайчылашкан сө ө к эбелектери болуп, арасы кызыл чучукка (кемик майлары) толгон. Сө ө к эбелектери сө ө ккө кайсы тараптан кү ч кө п келсе, ошол жакка багытгалып, сө ө ктү н бекемдигин камсыз кылат. Кыска сө ө ктө ргө кырк муун, кол, буттун манжалары жана кызыл ашыктын сө ө ктө рү; жалпак сө ө ктө ргө кабыргалар, баштын тө бө сө ө ктө рү жана жамбаш сө ө ктө рү кирет. Кө пшө к сө ө ктө ргө омурткалар, тө ш сө ө гү жана томук кирет. Кө пшө к сө ө ктө рдү н ичиндеги сө ө к эбелектеринин арасы кызыл чучукка толгон. Сө ө ктө р сыртынан жука чел кабык менен капталган. Ал эки катмардан турат. Анын сырткы катмарында кан тамырлар жана нервдер ө тө кө п. Алар аркылуу сө ө ктө р азыктанат жана нервдешет. Ал эми ички катмарында сө ө ктө рдү ө стү рү ү чү ткандар жайгашкан. Алардын жардамы менен сө ө ктө р туурасынан ө сө т. Милдеттери Кишинин скелетин тү зү ү чү сө ө ктө р организмде ар тү рдү ү милдетти аткарат. Кишинин скелетинин негизги милдеттеринин бири — ал отурганда, турганда, басканда тү ркү к болот. Бул милдетти негизинен омуртка тү ркү гү аткарат. Ошондой эле скелет ө зү нө бекиген булчуң дардын жыйрылып жана бошоң дошунун негизинде муундарды кыймылга келтирет. Сө ө ктө р бири-бири менен туташып, мээ кутусун, кө кү рө к, ич кө ң дө йлө рү н жана жамбаш чарасын тү зө т. Бул кө ң дө йдү тү згө н сө ө ктө р мээни, ө пкө -жү рө ктү, ичеги-карынды жана жыныс органдарын ар кандай урунуу, кагынуудан сактайт. Кишинин сө ө ктө рү организмдеги минералдык алмашуу процесстеринде да катышат. Анткени кишинин сө ө ктө рү ндө кальций, фосфор жана темир туздарынын чоң запасы бар. Кишинин сө ө ктө рү кан денечелерин да пайда кылат. Анткени, сө ө ктө рдү н ичиндеги кызыл кемиктер кан денечелерин жаратуунун негизги булагы. Сө ө ктө рдү н составында микроэлементтер жана витаминдер да кө п. Ошентип, кишинин сө ө ктө рү ага жө нө кө й гана тү ркү к болбостон, ар тү рдү ү милдеттерди аткаруучу маанилү ү органдардын бири болуп эсептелет. Сө ө к калыптанышы Сө ө к системасынын калыптанышында туура тамактануу чоң роль ойнойт. Айрыкча балдардын ө сү п жаткан организми сө ө ктү н ө ө рчү шү ү чү н зарыл органикалык жана минералдык заттарды талап кылат. Витаминдердин жетишсиздиги сө ө ктү деформациялап, ө сү ү сү н кечең детет; кальций менен фосфор туздары жетишпесе сө ө к тез сынып, кыйшаят. Ал туздар сү т жана сү т азыктарында кө п болот. Кош бойлуу жана эмчек эмизген аялдар кальций тузун кө бү рө ө к талап кылат. ǀ ǀ бап. Бү гү нкү кү ндө остеохондрозду дарылоо ыкмалары жакшы жолго коюлган. Бул тууралуу бү гү н, 27-февралда, Кыргыз илим изилдө ө жана кайра калыбына келтирү ү институтунун кан тамырлар бө лү мү нү н башчысы, жогорку категориядагы дарыгер Атыргү л Чекирова " Биринчи Радиодо" тү з ободо берген маегинде билдирди. Дарыгердин айтымында, остеохондроз оорусу адамдын кичине кезинде эле пайда болот. Мисалы денедеги зат алмашуу бузулганда, оор нерсени кө тө ргө ндө, артерия кысылып калып пайда болушу мү мкү н. Бул учурда ооруну сө зсү з тү рдө дарылаш керек. " Рентгенден ө тү п, комплекстү ү дарыланыш керек. Бү гү нкү кү ндө остеохондрозду дарылоо ыкмалары жакшы жолго коюлган. Учурда кургак жана суу алдында сордуртуп алуу ыкмалары колдонулуп келет. Моюн омурткасында остеохондроз болсо кургак, ал эми кө кү рө к, бел омурткаларында болсо суу алдында тарттыруу ыкмалары колдонулат", - дейт Чекирова. Маалыматка караганда, остеохондроз (байыркы грек тилинен ὀ σ τ έ ο ν - сө ө к жана χ ό ν δ ρ ο ς - кемирчек) - сө ө к жана кемирчек ткандарында зат алмашуу продуктуларынын топтолушунан келип чыккан ө нө кө т оору. Омурткалардын остеохондрозу кө п жолугат. Анда омуртка дисктеринин дистрофияга учурашы жана жукарышынан омуртка сө ө ктө р ө сө т, муун арасында артроз, кө п учурда диск чуркусу ө ө рчү п, жү лү ндү, жү лү н нервдеринин дү мү рчө ктө рү н кысат. Андыктан омуртка тутумунун ийилгичтиги жана кыймылы тө мө ндө йт. Оорунун жү рү шү ар кандай факторлорго (зат алмашуу жана эндокриндик бузулуулар, травма жана башкалар) байланыштуу. Омурткалар бири бирине салмагын тийгизип баскандыктан, омуртка дискинин бийиктиги тө мө ндө п, омурткалардын ортосунда фиброздук шакекче чыгып, жү лү ндү н элементтерине таасир этиши мү мкү н. " Моюн омурткасында остеохондроз болсо башты оорутат, айландырат, кол буттар чымырайт, дем жетпейт, адамда кыжырданууну пайда кылат. Ошондой эле эс тутумду начарлатат. Омурка тушу оорутуп, булчун эттерди бошотот. Ал эми белде остеохондроз болсо белди оорутат. Адам кыйшайып баспай калат, эки бутка тен таасир берет", дейт дарыгер айым. Чекированын айтымында, бул ооруну алдын алуу ү чү н бала эненин ичинде жаткандан баштап жакшы тамактанышы керек. Эне нерв системасын сакташы зарыл. Кү ндү н нурунан D витаминин алышы керек. Наристе тө рө лгө ндө кө нү гү ү жасатып туруу шарт. Кальцийге бай тамактарды кө п берип, витаминдү ү азык менен камсыздандырып туруу керек. Мектепке барганда баланын туура отурушуна кө нү л буруп, сумканы кө тө ргө ндө байкоо салыш керек. Маалыматка таянсак, остеохондроз кө бү нчө бел, моюн, кө кү рө к бө лү гү ндө кездешет. Оорунун негизги белгиси- белдин белгилү ү жери ооруп, ал жамбашка жана бутка берилет. Кө п учурда куяң га окшойт. Омурткалардын бузулган дисктин тушундагы кылкандай урчугу пальпация жасаганда ооруйт. Эгерде нерв кыпчылып калса, ал нервдештирген жерде оору сезилип, сезгичтик бузулат, буттун алсыздануусу жана башкалар байкалат.
Колдонулган адабияттар. Курстук иш Предмети: Кишинин жана жаныбарлардын физиологиясы Тема: Аткарган: Урматбек кызы Айзат Текшерген: Сагынбаева Гү лзада Авазбековна Адистиги: Биология Тайпасы: Б-13К-2 Ош-2016 Мазмуну ǀ бап Скелет системасынын физиологиялык иш аракеттери. 1. Скелет системасы.................................................................2 2. Сө ө ктө рдү н тү зү лү шү.................................................................4 3. Сө ө ктү н ички тү зү лү шү......................................................................5 4. Кыймыл аракеттин пайда болушуш............................................................7 5. Майлоо системасы........................................................................................9 6. Скелет системасынын жү к кө тө рү ү жө ндө мү...........................................13 7. Сө ө ктө р денедеги жандуу кампа катары....................................................14 8. Сө ө к клеткаларынын кальций кармоо жө ндө мү.......................................15 9. Жилик чучугу...............................................................................................17 10. Сө ө ктө рдү н ө зү н-ө зү оң доо процесси...............................................18 11. Сө ө к клеткаларынын кызматы.......................................................19 12. Омуртка тутуму.........................................................................................22 13. Скелеттеги механикалык дизайн..............................................................23 14. Баш сө ө гү...................................................................................................24 ǀ ǀ бап Паталогиясы 15. Скелетке доо кеткенде биринчи жардам.......................................28 16. Остеохондроз..............................................................................................29 17. Муун оорусу................................................................................................32 18. Грыжа оорусу..............................................................................................35 19. Корутунду..........................................................................38 20. Колдонулган адабияттар...................................................44 Киришү ү Бекем бир курулуш: скелет системасы Азыр бир жерде отурган же жаткан болушуң уз керек. Колуң уздагы бул китепти окуп бү ткө н соң балким ө йдө туруп басасыз же балким ийилип жерден бир нерселерди аласыз же болбосо китеп койгучтун ү стү ң кү текчесине созулуп колуң уздагы китепти ал жерге койосуз. Буларды кылып жатканда, бир тараптан манжаларың ыз менен бекем кармаган кружкаң ыздагы чайың ызды да ууртап жатышың ыз мү мкү н. Бирок кандай абалда бул саптарды окуп жатпаң ыз же кайсы жумушту кылып жатпаң ыз, бү т кыймыл-аракеттериң из ү чү н сө ө ктө рү ң ү з менен сө ө ктө рдө н тү зү лгө н кү чтү ү скелет системасына карыздарсыз. Эгер сө ө ктө р менен скелетиң из болбогондо, буларды окуй алмак эмессиз, ордуң уздан туруп кыймылдоо, чуркоо, басуу мындай турсун, колуң узду да кыймылдата алмак эмессиз. Себеби денең из ичи бош бир кап же бир эт жыйындысы сымал жерге жайылмак. Органдарың ыз ө з салмагың ыздын астында эзилип, бир канча секундада кө з жуммаксыз. Кү нү мдү к жашоодо эч ойлонбой жасаган жана ө тө жө нө кө й деп айтууга боло турган кыймыл-аракеттерди да сө ө ктө рү бү здү н функционалдуу тү зү лү шү себептү ү жасайбыз. Мисалы бул китепти окуп жатканда эмнелерди кылганың ызды бир ойлонолу. Бул бетти окуу ү чү н мурдакы бетти барактадың ыз. Ал ү чү н алгач сө ө мө йү ң ү з же ортон колуң уз иштеди. Баш бармагың ыз да кө мө к кө рсө ттү. Сө ө мө йү ң ү здү тү згө н ү ч бө лү к сө ө к катары менен ийилди. Ошол эле учурда баш бармагың ызды тү згө н эки бө лү к сө ө к ө йдө кө тө рү лү п бетти барактады. Ошондой эле колуң уз уланган билек сө ө гү менен колуң уздун башка сө ө ктө рү ар кандай бурчта ийилишти. Албетте, кол сө ө ктө рү да баракты кө здө й колуң узду созгонго кө мө к кө рсө тү штү. Кыскасы, балким сиз эч байкабаган бир механизм, сизге эч байкатпастан, сиз ү чү н кө птө гө н процесстерди бир учурда жасашы натыйжасында бул китепти окуп баштадың ыз жана бул беттерди да барактап жатасыз. Кү лү ү, чуркоо, басуу, отуруу, туруу, тик туруу, жатуу, бир нерсе жазуу... Ар бир адам бул иштерди сө ө ктө рү урматында жасайт. Сө ө ктө рү урматында басат, жана ошолор себептү ү тик турат, жатат, кү лө т, сө ө ктө рү урматында тамак жейт... Адам денесинин чатыры 206 даана катуу бө лү ктү н жыйындысынан турат. Ал бө лү ктө р куруп-бузмай баш катырма оюндун бө лү ктө рү сыяктуу бир-бирине толук туура келет жана белгилү ү учтарынан бир-бирине карматылган.
|
Последнее изменение этой страницы: 2019-06-09; Просмотров: 941; Нарушение авторского права страницы
