Вершаваная казка «Рак – вусач» (1926). Вобразы рака – пустэльн iка, карася – паэта, жата. Паэтызацыя роднай прыроды.

Казка «Рак-вусач» змяшчае багаты пазнавальны матэрыял: дзеці знаёмяцца з рознымі відамі рыб нашых беларускіх рэк (сом, язь, лешч, плотка, карась, ялец і інш.). Праз маналог жыта юны чытач даведваецца, з якімі вялікімі цяжкасцямі здабываецца хлеб. Зерне, кінутае восенню ў «халодны дол пусценькі», мерзне ў полі, на якім ткуць «маразы кужаль белы». Летам жнеі сажнуць жыта, затым яго абмалоцяць, высушаць зярняты і змелюць. Але жыта пазнае і радасць: вясна дае яму жыццё, лета апранае яго ў жоўты шоўк, чалавек вырабляе з яго беленькай мукі «хлябок новы». Лёс жыта ў казцы асацыіруецца з нялёгкай, але слаўнай доляй хлебароба. Казка выхоўвае павагу да чалавека працы, рукамі якога здабываецца наш хлеб надзённы. Твор выхоўвае пачуццё калектывізму: як асабістае гора ўспрынялі сум рака і прыйшлі яму на дапамогу многія прадстаўнікі беларускай фауны і флоры, бо «справіцца з бядою можна грамадою».

 

Казка «Рак-вусач», якая сведчыць пра высокі ўзровень майстэрства яе аўтара, абуджае паэтычныя пачуцці дзяцей. Для развіцця ў дзяцей паэтычнага бачання і мыслення ўводзяцца загадкі («Ні смяецца, ні гукае, жыве ў бухце пад ракітай, на ім світа, ды не сшыта, хоць кравец, ды не Мікіта, ідзе ў лазню камінарам, а выходзіць — пыша жарам»), сталыя эпітэты («колас буйненькі», «званар-камар»), параўнанні («сітнякі стаяць, бы свечкі»), метафары («ткуць марозы кужаль белы»).

Рак-вусач

Начало формы

Конец формы

I

Ну, пачнем мы казку так:

Жыў ды быў на свеце рак

З доўгімі вусішчамі,

З чорнымі вачышчамі,

Зыркімі, лупатымі,

З лапамі разгатымі,

Шырачэзны ў шыі,

Клешні — во якія!

А як вусам павядзе —

Страшна зробіцца ў вадзе!

Рыбкі хвосцікам мяльнуць

Ды галоўкамі кіўнуць.

I барзджэй наўцекача

Ад рачышчы-вусача.

А ён шыішчай трэп-трэп!

Жабка ў бераг — і ні шэп!

Страшны рак быў, грозны рак,

Як ушчэміць — будзе знак.

I баяліся яго,

Як няведама каго.

Пад карэннямі ракіты

Жыў той рак, вусач сярдзіты.

I ёсць загадка такая:

Ні смяецца, ні гукае,

Жыве ў бухце пад ракітай,

На ім світа,

Ды не сшыта,

Хоць кравец, ды не Мікіта,

Ідзе ў лазню камінарам,

А выходзіць — пыша жарам.

I далей

 

23. Якуб Колас – тыарэтык беларускай дз i цячай л i таратуры. Традыцыі Коласава майстэрства ў сучаснай літаратуры для юнага чытача.

Яшчэ ў юнацкія гады Якуб Колас рабіў запісы вуснай народнай творчасці. Працуючы педагогам, пачаў складаць вучэбны дапаможнік «Другое чытанне для дзяцей беларусаў»(1909). Зборнік уяўляе сабой хрэстаматыю для вучняў II класа. Падручнік мае выразную структуру - складаецца з сямі раздзелаў: першыя чатыры прысвечаны порам года; тром апошнім раздзелах аўтар даў наступныя назвы: «Родныя Абразы» (V раздзел) «Вершы І байкі» (VI раздзел), «Казкі» (VII раздзел). Такая структура кнігі сведчыць пра тое, што першыя раздзелы (I-V) пісьменнік вылучыў паводле тэматычнага прынцыпу, а два апошнія - паводле жанрах. Кожная з пяці першых частак кнігі ўяўляе сабой скончаную кампазіцыю твораў з уласным кантэкстам і своеасаблівым унутраным пабудовай. Карціны прыроды, апісаныя Я. Коласам у чытанцы, надзвычай эмацыйныя і маляўнічыя.

Выхаваўчыя ідэі многіх твораў чытанкі арганічна спалучаюцца з адукацыйным матэрыялам.

Сучасныя чытачы кнігі Я. Коласа атрымаюць таксама новыя веды і з твора «Куццю», які распавядае пра самы важны момант у калядных святах, якія знаёмяць з нормамі сялянскай маралі, сярод якіх адна з галоўных - павага да старэйшых членаў сям’і; даведаюцца пра мінулае свайго краю з апавяданняў, размешчаных у раздзеле «Родныя Абразы». Кожнага свайго героя пісьменнік імкнецца надзяліць індывідуальнымі рысамі.

«Другое чытанне для дзяцей беларусаў» стала важным этапам на шляху станаўлення ўсёй беларускай дзіцячай літаратуры. Першая кніга Якуба Коласа «Другое чытанне для дзяцей беларусаў» выйшла ў 1909 г. у выдавецтве «Загляне сонца І Ў наша аконца», а ў 1910 г. убачыў свет першы зборнік вершаў «Песні-жальбы».

 «Песні-жальбы» - гэта не толькі назва кнігі, але і асноўны жанр пачатку творчасці паэта. Яна ж, любоў, і загартоўвае душы, паказваючы праз сціпласць малюнка нацыянальнага жыцця, што жыццё - гэта перш за ўсё выпрабаванне на трываласць і чалавечнасць.

Паэт размясціў вершы сваёй першай кнігі ў пяці раздзелах, што надавала ёй у цэлым кампазіцыйную і змястоўную завершанасць: 1. «Думкі»; 2. «Родныя Абразы»; 3. «Мужыцкае жыццё»; 4. «На растані»; 5. «З Турмы».

Менавіта чулае сэрца здольнае адгукнуцца на прыгажосць прыроды, ўспрыняць ўсе яе перамены як дары, перажываць у сувязі з гэтым розныя настроі, адчуваць сябе часткай велічна задуманага і створанага свету.

 

 

24. Тэматыка, мастацкія асаблівасці апавяданняў: (“Пяць лыжак заціркі”, “Малыя дрывасекі”).

Больш пільная ўвага беларускай савецкай дзіцячай літаратуры на працягу доўгага часу да першай групы апавяданняў тлумачылася сацыяльна-класавым падыходам. Сапраўды, нельга без хвалявання чытаць, з якой прагнасцю i радасцю ў галодных вачах сям'я хворага Антося i Агаты («Пяць лыжак заціркі») чакае заціркі. Вясной, «калі галадуха пануе па вёснах», Агаце пашанцавала «выенчыцъ» фунт мукi ў суседа, i прыгатаванне снедання стала сапраўдным вялікім святам для шчаслівай у той момант сям'і. I самым вялікім няшчасцем стаў прыход не менш галоднай суседкі Сцёпчыхі, якая з'ела пяць лыжак заціркі, тым самым сапсаваўшы свята «беднай сямейкі»: «Спахмурнелі твары. Кожны думаў: «О-го! Каб лепей я з'еў гэтыя пяць лыжак заціркі...». Кампазіцыйнай асаблівасцю гэтага апавядання з'яўляецца наяўнасць у iм філасофскага падтэксту. Знешне сюжэтнае дзеянне гэтага твора падмацоўваецца вывадамі аб мерках шчасця i няшчасця для кожнага чалавека i ўcix людзей на свеце, якія належаць самому аўтару i ў якіх скандэнсаваны «змрочны гумар» апавядання. «Малыя дрывасекі». Галоўныя гepoi яго - двa браты, старэйшаму з якіх - Цішку - 10 гадоў, а мсншаму - Халімону - 8. Але хлапчукі вымушаны ісці ў лес на заробкі, бо «ix бацъка - кулъгавы Цыпрук — сам працаваць не мог». Аднойчы, калі ўзнялася завея, а ўсе дрывасекі разбегліся па дамах, Цішка i Халімон засталісяся, баючыся, каб «бацъка не наракаў, што зарана прыйшлі з лесу». А калі вырашылі ў час Bixypы пайсці дадому, заблудзілі i замерзлі. Апошняе, што бачаць браты — Гэта сон-трызненне, у якім адбіліся ix жаданне - адно на дваіх: «I здаецца iм - сядзяцъ яны за столом. Маці радуецца, што прыйшлі. Корміцъ ix цёплым праснаком. Бацька naзipae на ix добрымі вачыма i лагодна ківae галавой. Пaд'eлi i паляглі на палок каля печы. Котка лашчыцца да ix, i яны радасна зacнyлi...». Апавяданнямі «Пяць лыжак заціркі», «Тулягі», «Маленькія дрывасекі», паказваючы цёмную i забітую вёску з яе жыхарамі, пісьменнік пратэстуе супраць існуючага ладу, кaлі дзеці пазбаўлены сапраўднага дзяцінства. Пачуцці шкадавання, жалю i спагады выклікаюць гepoi твораў.

 

 

25. Змітрок Бядуля – галоўны рэдактар часопіса “Зоркі”. Погляды пісьменніка на развіццё дзіцячай літаратуры і перыядычнага друку.

Першым беларускамоўным выданнем для дзяцей пасля рэвалюцыі стаў часопіс “Зоркі” (1921 – 1922). Назва была сімвалічная: пяцікутныя зоркі на вокладцы сведчылі, што праменні зорак зазірнулі ў кожны куток беларускай зямлі. Галоўным рэдактарам часопіса стаў Змітрок Бядуля. У стварэнні часопіса прымалі ўдзел лепшыя прадстаўнікі тагачаснай беларускай культуры – Купала, Колас, Буйла, Чарот, Чорны, Журба і інш. Аўтары часопіса імкнуліся да рознабаковага развіцця маленькага чытача, пра выхаванне яго на родным матэрыяле, блізкім яго дзіцячаму ўспрыняццю. Нягледзячы на тое, што час патрабаваў новых твораў, якія выхоўвалі б падрастаючае пакаленне ў духу новай савецкай дзяржавы, амаль усе даследчыкі (Э.Гурэвіч, М.Барсток, М. Яфімава, М.Шаўлоўская) адзначаюць, што ў “Зорках” выкарыстоўваліся пераважна фальклорныя жанры – казкі, дзіцячыя песні, загадкі, а таксама бытавыя замалёўкі. На народнай аснове створаны казкі З.Бядулі “Мурашка”, “Скарб”, “Панская хвароба”. У жанравым плане творчасць аўтараў часопісабыла даволі разнастайнай. На яго старонках пабачылі свет ткія цудоўныя творы дзіцячай паэзіі, як вершы Я. Купалы “Песня і казка”, “Мароз”, “Сын і маці” (Шаўл. с 8), яго пераклады з рускай і польскай моў; вершы Я.Коласа, якія сталі хрэстаматыйнымі “Вясна”, “Юрка і кот”, З.Бядулі “Сняжыначкі”, “На пеасецы”. З празаічных – Колас “Страшнае спатканне”, “Наталька, Джон і муха”. Элементы драматызацыі можна ўбачыць у творах М.Чарота п’еса “Пастушкі”. Часопіс адыграў важную ролю ў станаўленні і развіцці дзіцячага перыядычнага друку і літаратуры.

 

 

⇐ Предыдущая234567891011Следующая ⇒

Поделиться: