Раздзяляльны мяккі знак і апостраф

1 Раздзяляльны мяккі знак пішацца пасля зычных л, с, ц (з мяккага т), дз і непрыставачных н і з перад е, ё, і, ю, я ў словах іншамоўнага паходжання: вальера, рэльеф, калье, мільён, медальён, павільён, більярд, дасье, канферансье, манпансье, пасьянс, парцье, парцьера, ранцье, Фацьян, Тэнардзье, Дзьюі, мадзьяры, кастаньеты, Тэньер, каньён, Тасіньі, Авіньі, Сеньі, Нью-Ёрк, каньяк, Карбюзье, Лавуазье, разьянскі.

2 Ва ўласных імёнах і назвах, утвораных ад імён на -ій (-ый), пасля зычных л, с, ц, дз, н, з перад суфіксальным -еў- (-ев-) пішацца мяккі знак: Васільеў, Васільевіч, Васільеўка, Васільеўскі востраў, Арсеньеў, Арсеньевіч, Афанасьевіч, Кандрацьеў, Кандрацьевіч, Аркадзьеў, Аркадзьевіч.

3 Пасля г, к, х і збегу зычных, акрамя нц, перад суфіксальным -еў-
(-ев-) пішацца і (ы): Георгіеў, Георгіевіч, Яўціхіеў, Яўціхіевіч, Іракліевіч, Яўлампіевіч, Ануфрыеў, Ануфрыевіч, Ануфрыеўка, Дзмітрыеў, Дзмітрыевіч; але: Вікенцьеў, Вікенцьевіч, Лаўрэнцьеў, Лаўрэнцьевіч, Кліменцьевіч і інш.

4 Апостраф пішацца пры асобным вымаўленні зычных з наступным галосным:

· пасля прыставак, якія заканчваюцца на зычную, перад е, ё, ю, я і націскным і: ад’е'зд, аб’ём, аб’я'ва, аб’ядна'цца, пад’ёмны, раз’ю'шыцца, між’я'русны, аб’і'нець, уз’ядна'нне, ад’юта'нт, ін’е'кцыя, кан’юнкту'ра;

· у сярэдзіне слова пасля губных б, в, м, п, ф, заднеязычных г, к, х, зубных д, т і дрыжачага р перад літарамі е, ё, і, ю, я: б’ецца, вераб’і, В’етнам, інтэрв’ю, сям’я, Дзям’ян, Камп’ен, куп’ё, куп’істы, п’юць, саф’ян, Пракоф’еў, Пракоф’евіч, Мантэг’ю, Лук’ян, Х’юстан, Аж’е, Ч’япа, Буш’е, Д’еп, бар’ер, надвор’е, Грыгор’еў, Юр’еў, Мар’іна Горка;

· у складаных словах з першай часткай двух-, трох-, чатырох-, шмат- перад літарамі е, ё, ю, я: двух’ярусны, трох’ярусны, шмат’ядзерны, шмат’ёмісты.

5 Апостраф не пішацца:

· пасля ў (у нескладовага) перад літарамі е, ё, і, ю, я: абаўецца, саўюць, салаўі;

· у складаных і складанаскарочаных словах на мяжы састаўных частак, у тым ліку калі іх часткі пішуцца праз злучок: цэхячэйка, дзяржюрвыдавецтва, трэд-юніёны.

Глава 4 Правапіс абрэвіятур

Правапіс абрэвіятур

1 У абрэвіятурах скарочаныя часткі пішуцца так, як у адпаведных поўных словах: гарсавет (гарадскі), прафсаюз (прафесійны), дзяржцырк (дзяржаўны), прамкамбінат (прамысловы), галоўурач (галоўны), генплан (генеральны), Еўрасаюз (еўрапейскі), заапарк (заалагічны), музвучылішча (музычнае), Белдзяржпраект (беларускі, дзяржаўны), Беллітфонд (беларускі, літаратурны), райбудкантора (раённая, будаўнічая), педфак (педагагічны факультэт), камбат (камандзір батальёна), ваенкамат (ваенны камісарыят), эсмінец (эскадраны мінаносец), прафкам (прафсаюзны камітэт), ваенкам (ваенны камісар), гарвыканкам (гарадскі выканаўчы камітэт), член-кар. (член-карэспандэнт), лясгас (лясная гаспадарка), рыбгас (рыбная гаспадарка), інтэрпал (інтэрнацыянальная паліцыя), лінкар (лінейны карабель).

2 Літарныя, гукавыя абрэвіятуры і абрэвіятуры змешанага тыпу звычайна пішуцца вялікімі літарамі без кропак, злучкоў і апострафаў: БДУ (Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт), ВНУ (вышэйшая навучальная ўстанова), ЗША (Злучаныя Штаты Амерыкі), РВУ (рэдакцыйна-выдавецкая ўстанова), УА (установа адукацыі), ЖЭС (жыллёва-эксплуатацыйная служба), СНД (Садружнасць Незалежных Дзяржаў), НАН Беларусі (Нацыянальная акадэмія навук Беларусі), ЗАТ (закрытае акцыянернае таварыства), СМІ (сродкі масавай інфармацыі), МАЗ (Мінскі аўтамабільны завод), МТЗ (Мінскі трактарны завод), ЦУМ (цэнтральны ўніверсальны магазін), УП (унітарнае прадпрыемства), ГА (грамадскае аб’яднанне), ТАА (таварыства з абмежаванай адказнасцю), ААН (Арганізацыя Аб’яднаных Нацый).

Калі да абрэвіятуры дадаецца лічба, то яна пішацца праз злучок: ВАЗ-21, МАЗ-200, МТЗ-82.

Калі абрэвіятура скланяецца, канчаткі пішуцца разам малымі літарамі: у нашым ЖЭСе, працаваў на МАЗе, рамонт ЦУМа, дысертацыя ў ВАКу.

Дапускаецца напісанне малымі літарамі агульнавядомых абрэвіятур, калі слова ўспрымаецца як простае: схадзіў у жэс і інш.

Малыя літары могуць уваходзіць у камбінаваныя абрэвіятуры: ЛіМ, БелТА, УП «Белкніга», БелНДВІ (Беларускі навукова-даследчы ветэрынарны інстытут).

3 Напісанне няўласнабеларускіх (запазычаных) абрэвіятур вызначаецца па слоўніку; поўны сэнсавы беларускі адпаведнік перадае значэнне такіх запазычанняў, а не расшыфроўвае іх: заўгас (загадчык гаспадарчай часткі), завуч (намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце), спецназ (атрад спецыяльнага прызначэння), АСУ (аўтаматызаваная сістэма кіравання), ЮНЕСКА (Камісія Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры).

4 У некаторых абрэвіятурах напісанне можа не адлюстроўваць натуральнае вымаўленне: ТЮГ – Тэатр юнага гледача (вымаўляецца [ц’ух]), РІВШ – дзяржаўная ўстанова адукацыі «Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы» (вымаўляецца [рыўш]).

5 Літарныя абрэвіятуры не трэба блытаць з умоўнымі графічнымі скарачэннямі, якія ўжываюцца на пісьме, але заўсёды чытаюцца поўнасцю.

Скарачэнне слоў рэгламентуецца наступнымі правіламі:

· нельга скарачаць на галосную літару, на ь, на й і на ў;

· пры спалучэнні дзвюх аднолькавых зычных скарачэнне робіцца пасля першай зычнай: насен. фонд;

· пры збегу дзвюх або некалькіх зычных скарачэнне робіцца на апошнюю зычную: народн. творчасць;

· калі імя або імя па бацьку пачынаецца з дыграфа Дз, то ініцыялам выступае толькі літара Д: Дзмітрый Дзмітрыевіч – Д. Д.

· пры графічных скарачэннях ставіцца кропка і захоўваюцца тыя ж знакі і пачатковыя літары, якія ўласцівы поўнаму напісанню: В.-Д. к. (Волга-Данскі канал), с.-д. партыя (сацыял-дэмакратычная партыя),
чл.-кар. (член-карэспандэнт).

6 Стандартныя скарочаныя абазначэнні метрычных мер пішуцца без кропак: га (гектар), см (сантыметр), кг (кілаграм), км (кіламетр) і інш.

Глава 5 П равапіс некаторых марфем

§ 21 Аднамарфемныя прыназоўнікі

1 Прыназоўнікі аб, над, пад, перад пры спалучэнні з формамі асабовага займенніка я, што пачынаюцца збегам зычных, пішуцца з дадатковым а: аба мне, нада мной, перада мной. Прыназоўнік з замяняецца ў падобных выпадках на са: са мной; але: з мяне. Прыназоўнік у набывае форму ва ў спалучэннях са словамі з пачатковым у: ва ўніверсітэце, ва ўрачыстасцях, ва ўрочышчы.

2 Варыянт са прыназоўніка з згодна з вымаўленнем пішацца перад збегам зычных, калі першы з іх – шыпячы або свісцячы: са школы, са шкіперам, са сваякамі, са смеху, са зброяй, са старых часоў, са сваімі сябрамі, са звонам, са здымка, велічынёй са шраціну, са знічкай; але: з братам, з праўдай, з пляча, з грукатам, з цвіком, адно з двух.

§ 22 Прыстаўкі

1 Да прыставак аб-, ад-, над-, пад-, раз- (рас-), с- (з-), уз- (ус-) пры спалучэнні з марфемамі, якія пачынаюцца збегам зычных, далучаецца дадатковае а: абарваць (абрываць), абагнаць (абганяць), адаспаць (адсыпацца), адапхнуць (адпіхваць), сабраць (збяру), сарваць (зрываць), надагнуць (надгінаць), падаспець, сатлелы, абамлець. Дапускаецца напісанне ўстаўнога а для раздзялення двух губных гукаў: абабягаць, абаперціся.

2 Прыстаўка су- пішацца:

· у назоўніках, дзе су- выдзяляецца толькі гістарычна: сусед, сувой, сувязь, супын, супынак, сутаргі, сумятня, супастат, супоня, суткі, сутокі, суцяга, сумёт, сустаў;

· у новых утварэннях, калі ёсць слова і без су-: суграмадзянін, супалі - мер, сукрэдытор, сукіраўнік, супастаўшчык, сучлен, суапякун, супрацоўнік, суродзіч, сунаймальнік, суспадчыннік, суадказчык, сузабудоўшчык, сувы - канаўца і інш.;

· у словах, якія без су- не ўжываюцца: суквецце, сузор’е, суладдзе, сугучча, суглінак, супесак, сукравіца, сузіральнік, сумежжа.

3 Прыстаўка су- пішацца:

· у дзеясловах: суадносіць, супадпарадкоўваць, сумяшчаць, суіснаваць, сустракаць, сутыкацца, супярэчыць, супастаўляць, супадаць;

· у прыметніках: сумежны, сукупны, суладны, сугучны, сучасны, сувымяральны, супольны, сумесны, суцэльны;

· у прыслоўях: су'праць (супро'ць).

4 Прыстаўка су- захоўваецца ў лексемах, словаўтваральна звязаных са словамі, што маюць прыстаўку су-: сутачны (суткі), суцяжнічаць (суцяга), сурэдактарстваваць (сурэдактар), суапякунства (суапякун), сузіранне (сузіраць), сумяшчальнік (сумяшчаць), сустрэчны (сустрэча), супярэч - лівасць (супярэчлівы), сумежнасць (сумежны), супольнасць (супольны), сумесна (сумесны), насуперак (супраць) і інш.

5 Прыстаўка са- пішацца:

· у некаторых назоўніках, дзе прыстаўка выдзяляецца толькі гістарыч-на: сасуд, савет, сабор, саюз, саслоўе;

· у запазычаннях і кальках (пераважна з рускай мовы): сатрапезнік, саіскальнік, сакурснік, садружнасць, сачыненне, састаў, саслужывец і інш.

6 Прыстаўка са- захоўваецца:

· у лексемах, словаўтваральна звязаных са словамі з прыстаўкай са-: саўдзел (саўдзельнік), саслоўны (саслоўе), састыкоўванне (састыкаваць), састаўляць (састаў), сашчэпка (сашчапіць), сапраўды (сапраўдны) і інш.;

· у дзеясловах, калі са- з’яўляецца варыянтам с- (перад збегам зычных): садраць (здзяру), сагнаць (зганю), саскочыць, сажмурыць, сасмажыць, саслабець, сасватаць, састроіць, сашмаргнуць, сашпіліць, саштурхнуць, сасмягнуць, сагнуць, саграшыць, сашчыкнуць, сашчапіць і інш.;

· у прыметніку сапраўдны і вытворных ад яго.

Напісанне прыставак су- і са- ў іншых выпадках вызначаецца па слоўніку.

7 Калі апошняя зычная літара прыстаўкі і першая літара кораня супадаюць, то пішуцца абедзве літары: аддача, аддалены, Наддзвінне, наддаць, бяззорны, ззаду, ззелянелы, ссадзіць, ссівелы, бессардэчны, паддопытны, рассыпаць, раззлавацца, рассаднік (тое, што з’яўляецца крыніцай чаго-небудзь), уссаджваць, контрразведка, звышштатны, транссібірскі.

Словы-тэрміны іншамоўнага паходжання часткова падпарадкоўваюцца гэтаму ж правілу (асабліва тады, калі ёсць словы і без прыстаўкі, а прыстаўка далучаецца і да іншых каранёў): сюррэалізм, аддукцыя (рэалізм, індукцыя).

У некаторых выпадках, калі слова ўспрымаецца як невытворнае ў беларускай мове, літары не падвойваюцца: інавацыя, ірыгацыя, ірэальны, іміграцыя, акамадацыя, карэляцыя, аперцэпцыя, дысідэнт, імартэль, анігіляцыя, інервацыя, акорд, карэспандэнт. Напісанне такіх слоў-тэрмінаў вызначаецца па слоўніку.

У словах расол, расольнік, расада, расаднік (скрынка для вырошчвання расады) адбылося сцяжэнне гукаў, і таму яны пішуцца з адной літарай с.

8 Да прыставак на з- адносяцца: з-, із-, уз-, раз-, без-, небез-, абез-, праз-, цераз-, а таксама дыз- і дэз-. У пэўных пазіцыях літара з замяняецца літарай с.

У прыстаўках з-, із-, уз-, раз-, без-, небез-, абез-, праз-, цераз- літара з пішацца перад звонкімі, санорнымі зычнымі і ётаванымі галоснымі (перад апострафам): збіць, здаць, знесці, ізноў, узняць, узбіцца, розгалас, бязмежны, небеззаганны, небязгрэшны, абезгалосець, абязгрошыць, празмерны, цераззерніца; раз’есці, раз’езд, абяз’ёдаваны, з’інець, раз’юшаны, без’языкі, бяз’ядзерны, з’ялчэць, з’явішча, уз’юрыцца. У слове разявіць і вытворных ад яго, а таксама ў словах узлаваць і ўзлавацца адбылося сцяжэнне [з] прыстаўкі і [з] кораня.

У гэтых жа прыстаўках замест літары з пішацца літара с перад глухімі зычнымі: скінуць, схапіць, іспыты, усхваляць, раскідаць, роспіс, беспад - стаўны, небескарысны, абяскровіць, абясшкодзіць, цераспалосіца,  росчырк.

Калі корань слова пачынаецца з галосных а, у, э або ненаціскнога і, якое пераходзіць у ы, замест прыстаўкі з- пішацца прыстаўка с-: сарганізаваць, сумысна, сэканоміць, сыграць; але: зымправізаваць, зыначыць.

9 У словах, утвораных ад дзеясловаў ісці, хадзіць, прыстаўкі на з- пішуцца ў залежнасці ад лексічнага значэння: зысці – сысці, зысціся – сысціся, зыходзіць – сыходзіць, зыходзячы – сыходзячы, зыходны – сходны, сыходны, зыход – сход.

10 У прыстаўцы дыз- перад галоснымі (у тым ліку ётаванымі) пішацца з, а перад зычнымі – с: дызасацыяцыя, дызартрыя, дыз’юнкцыя, дысгармонія, дыспрапорцыя, дыскваліфікаваць, дысфункцыя, дыскрэдытаваць, дыскамфорт.

11 Прыстаўка дэз- пішацца нязменна: дэзактывацыя, дэзарыентацыя, дэзынфекцыя, дэзынтэграцыя, дэзурбанізацыя.

12 Спалучэнні літар сч, сш, сшч, зж, здж на стыку прыстаўкі і кораня перадаюцца нязменна: расчахляць, расчэсваць, расчыніць, счысціць, счапіць, счэп, усчаць, счакацца, бесчалавечны, бясчулы, расчапіць (раз’яднаць), усчапіць (павесіць); расшыць, расшырэнне, сшытак, сшарэлы, расшумецца, расшпілены, бясшкодны, бясшлюбны; расшчапіць (раскалоць), расшчапленне (расколванне), расшчэп (раскол) (не блытаць счапіць і шчапаць), расшчаміць (разняць), расшчодрыцца, расшчоўкацца; зжыцца, разжаць, разжаліць, разжаніць, разжыва, безжурботна, безжыццёвы; зджаліць.

Выключэнні: рашчыніць (паставіць цеста), ушчуваць, нішчымны, а таксама вытворныя ад іх: рошчына, ушчуванне, ушчунак, нішчымніца.

13 Пры спалучэнні прыставак аб-, ад-, над-, пад-, раз-, з- (с-), уз-, спад-, перад-, дэз-, суб- са словамі, што пачынаюцца з і, у адпаведнасці з вымаўленнем замест і пішацца ы: абыграць, абынтэлігенціцца, зымправіза - ваць, зыначаны, зысці, сысці, адыграць, адыменны, адыходзіць, сыграцца, сышчык, узыход, спадылба, спадыспаду, перадынфарктны, падынтэграваць, разысціся, перадымперскі, перадыспытны, субынспектар, дэзынтэгратар, дэзынфармацыя, дэзынфіцыраваць.

Пасля прэфіксоідаў звыш-, між-, пан-, супер-, транс-, контр- і захоўваецца: звышімклівы, звышіндустрыяльны, звышінфляцыя, міжірыга - цыйны, міжінстытуцкі, панісламізм, контрідэя, контрігра, суперінтэлект, трансіндыйскі.

У складанаскарочаных словах, першая частка якіх заканчваецца на цвёрды зычны, пачатковае і другога слова пішацца нязменна: педінстытут, дзяржінспектар, палітінфармацыя, санінструктар, цяжіндустрыя, медінструменты, спецінструктаж, гарінспекцыя, гасінвентар.

Прэфіксоід экс- пішацца праз злучок, і і не пераходзіць у ы: экс-інжынер, экс-імператар.

Некаторыя словы з коранем -ход- маюць варыянтныя формы: адыходлівы – адходлівы, адыходнае – адходнае, адыходы – адходы, адыходнік – адходнік.

Суфіксы

1 Пераважная большасць запазычаных дзеясловаў ужываецца з суфіксам -ава- (-ява-): дэградаваць, фальсіфікаваць, арыентаваць, прагна-заваць, балансаваць, цытаваць, аналізаваць, іранізаваць, культываваць, кантактаваць, планаваць, групаваць, нацыяналізаваць, прыватызаваць, дэклараваць, ліквідаваць, акліматызаваць, перафразаваць, кваліфікаваць, інфармаваць, урбанізаваць, каталізаваць, функцыянаваць, ваенізаваць, кантраляваць, тыпізаваць, паразітаваць, фінансаваць, тыражаваць, ігнараваць, рэагаваць, кансультаваць, прафіляваць, ангажаваць, нерваваць, абстрагаваць, імпартаваць, дэбатаваць, дэбютаваць, інспектаваць, экспартаваць, рэканструяваць, дыскутаваць, правакаваць, фінішаваць.

2 Дзеяслоўны суфікс -ірава- (-ырава-) ужываецца:

· калі без гэтага суфікса ўзнікае аманімія дзеясловаў з дзеясловамі з суфіксам -ава- (-ява-): буксіраваць – буксаваць, парадзіраваць – парадаваць, візіраваць – візаваць, будзіраваць – будаваць, газіраваць – газаваць, камандзіраваць – камандаваць, пазіраваць – пазаваць, пасіраваць – пасаваць, тушыраваць – тушаваць, парыраваць – параваць, паніраваць – панаваць, фарміраваць – фармаваць, апаніраваць – апанаваць;

· калі дзеяслоў без -ір- (-ыр-) губляе сваю фармальную і семантычную   акрэсленасць: шакіраваць, бісіраваць, бравіраваць, гарманіраваць, драпіра-ваць, лабіраваць, грасіраваць, курыраваць, лавіраваць, дэкарыраваць, серві-раваць, фантазіраваць, лакіраваць, штудзіраваць, мусіраваць, татуіраваць і інш.;

· калі дзеяслоў мае вузкатэрміналагічнае значэнне: манціраваць, пасіві-раваць, аксідзіраваць, зандзіраваць, дэкаціраваць, сталіраваць, дэмпфіра-ваць, юзіраваць, юсціраваць, парафіраваць, дыфундзіраваць.

У некаторых выпадках паралельна ўжываюцца дзве формы: дэмаскіра-ваць – дэмаскаваць, акупіраваць – акупаваць, курсіраваць – курсаваць, калькіраваць – калькаваць, базіраваць – базаваць.

3 Суфікс -ава- (-ява-) пішацца ў неазначальнай форме і формах прошлага часу тых дзеясловаў, якія ў першай асобе адзіночнага ліку губляюць гэты суфікс і заканчваюцца на -ую (-юю): галасую – галасаваць, галасаваў, галасавала, галасавалі, начую – начаваць, чаргую – чаргаваць, малюю – маляваць, камандую – камандаваць, пакутую – пакутаваць, дасле-дую – даследаваць, будую – будаваць, рэкамендую – рэкамендаваць, харак-тарызую – характарызаваць.

4 Суфікс -іва- (-ыва-) пішацца ў неазначальнай форме і асабовых формах цяперашняга часу дзеяслова, а таксама ў формах прошлага часу незакончанага трывання пасля збегу зычных, апошні з якіх л, р або н: падкрэсліваць, падкрэсліваю, падкрэсліваў, падкрэслівалі; падтрымліваць, адыгрываць, выветрываць, запэўніваць, адрозніваць.

5 Суфікс -ва- пішацца ў астатніх выпадках: выконваць, выконваю, выконваў, выконвалі; адказваць, вымешваць, адмерваць, заканчваць, загадваць, адорваць, разбэшчваць, падстрэльваць, раздумваць, заваёўваць, зацярушваць, дагульваць, размяркоўваць, забінтоўваць, распілоўваць.

У дзеясловах выйграваць і прайграваць пішацца суфікс -ава-.

6 Калі неазначальная форма дзеяслова закончанага трывання заканчва-ецца на -іць або -яць з папярэдняй галоснай, то ў незакончаным трыванні перад суфіксам -ва- пішацца й: утаіць – утойваць, супакоіць – супакойваць, засвоіць – засвойваць, узброіць – узбройваць, напаіць – напойваць, склеіць – склейваць, абнадзеіць – абнадзейваць; засеяць – засейваць, абсмяяць – абсмейваць, запаяць – запайваць, настаяць – настойваць.

7 Суфікс -ен- пішацца ў дзеепрыметніках, утвораных ад дзеясловаў на    -іць, -ці: адчынены, выбелены, згублены, супакоены, споены, накормлены, куплены, спаганены, скрыўлены, запылены, дазволены, зроблены, пазнаёмлены, асілены, заклеены, спалены, схілены, разяўлены, прастрэлены; звезены, прынесены, растрэсены, заведзены, спрадзены, пакрадзены, аплецены, мецены.

8 Пры чаргаванні ў аснове дзеяслова [с’] – [ш], [з’] – [ж], [ц’] – [ч], [дз’] – [дж] у дзеепрыметніках пішацца суфікс -ан-: насіць – ношаны, уразіць – уражаны, запрасіць – запрошаны, круціць – кручаны, апярэдзіць – апярэджаны.

9 Спалучэнне галоснай я дзеяслоўнай асновы з суфіксам дзеепрыметні-каў -н- пішацца ў тых дзеепрыметніках, якія ўтвораны ад дзеясловаў на        -яць: пасеяны, развеяны, змуляны, аблаяны, абстраляны, павыдумляны, абмяняны (ад абмяняць).

10 Суфікс -ец- (-ац-) пішацца ў назоўніках мужчынскага роду. Пры змяненні слова галосны выпадае: акраец, індыец, разец, ісцец (родны склон – істца), плывец, мсцівец, вясковец, кармілец, удалец, баец, бельгіец, незнаёмец, канькабежац, аварац, запарожац.

11 Суфікс -іц- (-ыц-) пішацца ў назоўніках жаночага роду і беглага галоснага не мае: ваколіца, патыліца, спадарожніца, мсцівіца, карміліца, розніца, кірыліца, кніжыца.

12 Памяншальна-ласкальны суфіксальны комплекс -ічк- (-ычк-) піша-цца ў назоўніках жаночага роду, якія ўтварыліся ад слоў з фіналлю
-іц- (-ыц-): лесвічка, крынічка, сунічка, завушнічка, запальнічка, палічка (ад паліца), сястрычка.

У астатніх выпадках пішацца памяншальна-ласкальны суфіксальны комплекс -ечк- (-ачк-): дзядзечка, бутэлечка, лялечка, цётачка, галовачка, булачка, палачка (ад палка), рэчачка, курачка (ад курка), качачка, божачка, вушачка, Сонечка, Волечка, Ванечка, Жэнечка, Сцёпачка, Наташачка, Ганначка.

13 Суфікс -ак- (-ек-) пішацца не пад націскам у назоўніках, якія ва ўскосных склонах губляюць суфіксальнае а ці е: сшытак – сшытка, пасынак – пасынка, каласочак – каласочка, дожджычак – дожджычку, прыцемак – прыцемку, аловак – алоўка, перашыек – перашыйка.

14 Суфіксы -ік- (-ык-), -нік-, -чык- пішуцца нязменна ва ўсіх формах слоў: конік – коніка, столік – століка, хлопчык – хлопчыка, дожджык – дожджыку, вожык – вожыка, тэарэтык – тэарэтыка, спадарожнік – спадарожніка, пеўнік – пеўніка, дарадчык – дарадчыка.

15 Суфікс -ень- (-ань-) ва ўскосных склонах у адных назоўніках захоў-вае галосны, у другіх яго губляе: вусень – вусеня, прамень – праменя; але: вучань – вучня, шчэбень – шчэбню, валасень – валасня. Часам дапускаюцца абедзве формы: кіпень – кіпеню і кіпню.

16 Суфіксы -чык- (-чыц-) і -шчык- (-шчыц-) ужываюцца пры ўтварэнні назоўнікаў, якія называюць людзей паводле заняткаў.

Суфікс -чык- (-чыц-) пішацца:

· калі ўтваральная аснова заканчваецца на пярэднеязычныя д, т, з, с: аб’ездчык, дакладчык, дарадчыца, наладчык, ракетчык, пераплётчыца, лётчык, грузчык, возчык, рэзчык, перапісчык, перапісчыца (а таксама ў адпаведных прыметніках: дарадчыцкі, перапісчыцкі і інш.);

· калі ў канцы ўтваральнай асновы адбываецца чаргаванне [г] – [ж]: перабягаць – перабежчык, перабежчыца, перабежчыцкі, нябога – нябожчык, абцягваць – абцяжчыца.

Суфікс -шчык- (-шчыц-) пішацца:

· калі аснова заканчваецца на санорныя р, л, м, н, й: зваршчык, набор - шчыца, вугальшчык, мадэльшчык, прыбіральшчыца, атамшчык, паром - шчык, бетоншчыца, згоншчык, мыйшчык, пайшчык, пайшчыца, забойшчык (а таксама ў адпаведных прыметніках: наборшчыцкі, пайшчыцкі і інш.);

· пасля спалучэнняў тых жа санорных з наступнымі т, г утваральнай асновы: працэнт – працэнтшчыца, аліменты – аліментшчык, аліментшчы - ца, кобальт – кобальтшчык, цюбінг – цюбінгшчык;

· калі ўтваральная аснова заканчваецца на губныя зычныя б, п, м, ф і ў (з в): рубшчык, гардэробшчыца, падкопшчык, скупшчык, скупшчыца, паромшчык, літаграфшчык, бунтаўшчык, нарыхтоўшчык, палясоўшчык, забудоўшчык.

17 З дапамогай суфіксаў -чын- і -шчын- утвараюцца дзве семантычна розныя групы назоўнікаў: назоўнікі са значэннем пэўнай грамадскай з’явы і назоўнікі са значэннем рэгіёна, абшару.

Суфікс -чын- пішацца пасля ўтваральных асноў, што заканчваюцца на д – т, з – с, ж – ш, дж – ч: складчына (склад-), спадчына (спад-), азіятчы - на (азіят-), салдатчына (салдат-), братчына (брат-), старасветчына        (-свет-), казаччына (казак-/казач-), рэкрутчына (рэкрут-); Валагодчына (валагод-), Брэстчына (брэст-), Навагрудчына (навагруд-), Ноўгарадчына (ноўгарад-), Добрушчына (добруш-), Нямеччына (нямец-/нямеч-), Турэччына (турэц-/турэч-), Дабружчына (дабруж-), Глушчына (Глуск: глух-/глуш-), Полаччына (Полацк: полат-/полац-/полач-), Случчына (Слуцк: слуц-/случ-).

Суфікс -шчын- пішацца пасля ўтваральных асноў, што заканчваюцца на губныя б, п, м, ф, в або санорныя н, р, л, й, а таксама ў (з в або л): скупшчына (скуп-), здзельшчына (здзель-), нелегальшчына (нелегаль-), партызаншчына (партызан-), мінуўшчына (мінул-/мінуў-), суб’ектыўшчына (суб’ектыв-/ суб’ектыў-), літаратуршчына (літаратур-), тарабаршчына (тарабар-), татаршчына (татар-), канцыляршчына (канцыляр-), папоўшчына (папов-/папоў-), ваеншчына (ваен-), хаваншчына (хаван-), цыганшчына (цыган-); Браслаўшчына (браслаў-), Гомельшчына (гомель-), Гродзеншчына (гродзен-), Смаленшчына (смален-), Міншчына (мін-), Бабруйшчына (бабруй-), Магілёўшчына (магілёў-), Віцебшчына (віцеб-).

Суфікс -шчын- пішацца і тады, калі ўтваральная аснова заканчваецца на зычны з папярэднім санорным: інтэлігентшчына (інтэлігент-), эмігрант-шчына (эмігрант-), Самаркандшчына (самарканд-).

18 У прыметніках і прыслоўях з ласкальным значэннем:

· пасля мяккіх зычных незалежна ад месца націску пішацца суфікс
-еньк-: круценькі, маленькі, ціхенька, паўнюсенька, утульненькі, нізенькі, беленькі, борздзенькі, хуценька;

· пасля цвёрдых зычных пад націскам пішацца суфікс -эньк-, а не пад націскам – -аньк-: даражэ'нькі, старэ'нькі, харо'шанькі, све'жанькі, до' - бранькі, гара'чанькі.

19 Падвоенае нн пішацца ў суфіксальнай марфеме -энн- (-енн-) у прыметніках з павелічальным значэннем (страшэнны, здаравенны, таўсценны, худзенны, высачэнны), у прыметніках з якасна-адносным значэннем ( брытвенны, дарэформенны, абедзенны, свяшчэнны, вогненны).

20 Падвоенае нн пішацца на стыку ўтваральнай асновы і суфікса паміж галоснымі:

· калі ўтваральная аснова заканчваецца на н, а суфікс пачынаецца з гэтай жа літары: дзённік, імяніннік, сяннік, маліннік, выгнаннік, дзянніца, абранніца, падаконнік, коннік, конны, сасоннік, карцінны, дывізіённы, гартанны, глыбінны, вінны, летуценны, паддонны, ваенны, вясенні, няспынны, бяссонны, айчынны, бязвінны, незаменны, прасцінны, дрэнны, дабрачынны, параённы;

· калі аснова слова заканчваецца на нн, а суфікс пачынаецца зычным н: ванны (набор), манныя (крупы);

· у прыметніках, утвораных ад назоўнікаў на -мя: іменны, імянны, пайменны, племянны, страмянны, цемянны. Выключэнне: палымяны.

21 Суфіксы -ск- і -ств- пішуцца:

· калі ўтваральная аснова заканчваецца на с, то на пісьме спалучэнне сс перадаецца адной літарай: матроскі, рускі, беларускі, хакаскі, папуаскі, тунгускі, лаоскі, гандураскі, уэльскі, адэскі, арзамаскі, вільнюскі, чавускі, копыскі, палескі, залескі, прускі, тбіліскі, кутаіскі, туніскі, эскімоскі, індускі, пелапанескі;

· калі ўтваральная аснова заканчваецца на д, з, то спалучэнне іх з су-фіксальным с падаецца як дс, зс: горад – гарадскі, люд – людскі, грамада – грамадства, сусед – суседскі, параход – параходства, бяда – бедства, Бесядзь – бесядскі; француз – французскі, Каўказ – каўказскі, Сілезія – сілез - скі;

· у словах, вытворных ад асноў славянскага паходжання на к, спалучэн-не к з суфіксальным с на пісьме перадаецца як ц: лясніцтва, мастацтва, сваяцтва, спаборніцтва, гарняцкі, казацкі, крыжацкі, сакавіцкі, асветніцкі, наглядальніцкі, славацкі, гарадоцкі, беластоцкі, уладзівастоцкі, чашніцкі;

· у словах, утвораных ад асноў на к неславянскага паходжання, на пісьме захоўваецца спалучэнне кс: арынокскі, нью-ёркскі, бангкокскі, бузулукскі, цюркскі, каракскі, каракалпакскі, квебекскі, таджыкскі, узбекскі;

· у прыметніках, утвораных ад геаграфічных назваў на -ка, -кі, зычны к (калі перад ім ёсць іншы зычны) у канцы слова перад суфіксам -ск- знікае: крупскі (Крупкі), дудзінскі (Дудзінка), церахоўскі (Церахоўка), ямайскі (Ямайка), вяцкі (Вятка); але: касабланкскі;

· калі ўтваральны назоўнік заканчваецца на літары ск, то суфікс -ск- зліваецца з імі: Пінск – пінскі, Глуск – глускі, Новасібірск – новасібірскі, Дамаск – дамаскі, этруск – этрускі; але: баск – баскскі;

· калі ўтваральная аснова слова заканчваецца на т, ц, ч, а суфікс пачынаецца зычным с, то спалучэнні тс, цс, чс на пісьме перадаюцца праз ц згодна з вымаўленнем: агенцтва, балцкі, брацкі, адвакацкі, салдацкі, лабаранцкі, парламенцкі, брэсцкі, бейруцкі, па-фармалісцку, па-інтэлігенцку, выдавецтва, кравецкі, івянецкі, прыпяцкі, суэцкі, па-спажывецку, па-купец - ку, ткацкі, баранавіцкі, парыцкі, грэцкі (арэх), скрыпацкі, чытацкі, па-дзявоцку;

· калі ўтваральная аснова слова заканчваецца на ж, ш, х (у тым ліку і пры чаргаванні [г] – [ж], [х] – [ш]), а суфікс пачынаецца зычным с, то спалучэнні жс, шс у агульных назвах перадаюцца толькі адным с: тава - рыш – таварыства, харошы – хараство, мног/множ – мноства, убог/убож – убоства, бог/бож – боскі, птах/пташ – птаства, наш – наскі, а таксама княжыць – княства. У некаторых выпадках напісанне такіх слоў вызначаецца па слоўніку, чаргаванне [г] – [ж], [х] – [ш] адсутнічае: Буг – бугскі, Гаага – гаагскі, Катанга – катангскі, казах – казахскі, Цюрых – цюрыхскі, Карабах – карабахскі, фелах – фелахскі, шах – шахскі, ніўх – ніўхскі, Пецярбург – пецярбургскі;

· у прыметніках, утвораных ад уласных назваў і назваў народаў, спалу-чэнні жс, шс перадаюцца нязменна: Нясвіж – нясвіжскі, Сураж – суражскі, Парыж – парыжскі, Балхаш – балхашскі, латыш – латышскі, чуваш – чувашскі, Волг/Волж – волжскі, чэх/чэш – чэшскі, Праг/Праж – пражскі, вараг/вараж – варажскі.

22 Падвоенае цц пішацца:

· у інфінітыве зваротных дзеясловаў: змагацца, брацца, купацца, вучыцца, прасіцца, імчацца;

· у трэцяй асобе адзіночнага і множнага ліку зваротных дзеясловаў: змагаецца, змагаюцца, бярэцца, бяруцца, купаецца, купаюцца, вучыцца, вучацца, просіцца, просяцца, імчыцца, імчацца;

· у лічэбніках адзінаццаць – дваццаць, трыццаць і вытворных ад іх: адзінаццаты, дваццатка, пятнаццацігадовы.

СПІС ЛІТАРАТУРЫ

 

Асноўная

 

1 Абабурка, М. В. Культура беларускай мовы / М. В. Абабурка. – Мн. : Выш. шк., 1994. – 231 с.

2 Азарка, В. У. Беларуская мова: спецыяльная лексіка / В. У. Азарка, А. С. Васілеўская, М. М. Круталевіч. – Мн. : Выш. шк., 2004. – 98 с.

3 Антанюк, Л. А. Беларуская навуковая тэрміналогія: фарміраванне, структура, упарадкаванне, канструяванне, функцыяніраванне / Л. А. Ан-танюк. – Мн. : Выш. шк., 1987. – 134 с.

4 Антанюк, Л. А. Беларуская мова: спецыяльная лексіка / Л. А. Анта-нюк, Б. А. Плотнікаў. – Мн. : Выш. шк., 2004. – 95 с.

5* Беларуская мова : падруч. для навучэнцаў педвучылішчаў і каледжаў : у 2 ч. Ч. 1 / Я. М. Адамовіч [і інш.] ; пад агул. рэд. Л. М. Грыгор’евай. – Мн. : Выш. шк., 1998. – 330 с.

6 Беларуская мова. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексіка-логія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Марфемная будова слова. Словаўтварэн-не. Марфалогія. Сінтаксіс. Пунктуацыя : вучэб. дапам. для педагагічных ВНУ / Г. Ф. Андарала [і інш.] ; пад рэд. Л. М. Грыгор’евай. – Мн. : Выш. шк., 1994. – 350 с.

7 * Жосткіна, Г. В. Тэарэтычныя матэрыялы да курса «Беларуская мова (прафесійная лексіка)» / Г. В. Жосткіна ; М-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Беларус. дзярж. ун-т трансп. – Гомель : БелДУТ, 2009. – 82 с.

8 * Каўрус, А. А. Дакумент па-беларуску. Справаводства. Бухгалтэрыя. Рыначная эканоміка / А. А. Каўрус. – Мн. : Беларусь, 1994. – 160 с.

9 * Ляшчынская, В. А. Беларуская мова. Тэрміналагічная лексіка : ву-чэб. дапам. / В. А. Ляшчынская. – Мн. : РІВШ БДУ, 2001. – 256 с.

10* Ляшчынская, В. А. Студэнту аб мове: прафесійная лексіка : вучэб. дапам. / В. А. Ляшчынская. – Мн. : РІВШ БДУ, 2003. – 284 с.

11 Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі : зацверджаны Законам Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. № 420-З. – Мн. : Дыкта, 2009. – 160 с.

12 Старавойтава, Н. П. Беларуская мова: гісторыя і сучаснасць : вучэб.-метад. дапаможнік для нефілалагічных спецыяльнасцей / Н. П. Старавойта-ва. – Мн. : Выш. шк., 2006. – 132 с.

13 Сучасная беларуская літаратурная мова: тэорыя / Н. В. Гаўрош           [і інш.]. – Мн. : Выш. шк., 1995. – 342 с.

14 Сучасная беларуская мова. Уводзіны. Фанетыка. Фаналогія. Арфа-эпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Фра-зеаграфія : вучэб. дапам. / Я. М. Камароўскі [і інш.]. – Мн. : Выш. шк., 1995. – 537 с.

15 * Цікоцкі, М. Я. Стылістыка беларускай мовы / М. Я. Цікоцкі. – Мн. : Выш. шк., 1995. – 267 с.

16 Юрэвіч, А. К. Стылістыка беларускай мовы : вучэб. дапам. / А. К. Юрэвіч. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мн. : Выш. шк., 1992. – 132 с.

 

Дадатковая

 

17 Беларуская граматыка : у 2 ч. Ч. 1: Фаналогія. Арфаэпія. Марфалогія. Словаўтварэнне. Націск / АН БССР, Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа. – Мн. : Навука і тэхніка, 1985. – 429 с.

18 Беларуская мова : вучэб. дапам. / Э. Д. Блінава [і інш.] ; пад рэд. М. С. Яўневіча. – Мн. : Выш. шк., 1991. – 351 с.

19 * Беларуская мова : дапам. па прафесійнай лексіцы / склад. : В. В. Курбатава, Л. А. Куршакова. – Гомель : БелДУТ, 2004. – 81 с.

20 Беларуская мова / склад. В. В. Барсукоў. – Мн. : «Интэрпрессервис», 2002. – 144 с.

21 Беларуская мова ў табліцах і схемах : вучэб. дапам. для вучняў ст. кл. сярэд. шк. / Г. М. Валочка [і інш.]. – Мн. : ТАА “Юніпрэс”, 2002. – 192 с.

22 Беларуская мова : энцыклап. – Мн. : Народная асвета, 1994. – 768 с.

23 Блінава, Э. Д. Беларуская мова : дапам. для абітурыентаў / Э. Д. Блі-нава, Н. В. Гаўрош, М. Ц. Кавалёва. – Мн. : Выш. шк., 1994. – 224 с.

24 Бурак, Л. І. Сучасная беларуская мова / Л. І. Бурак. – Мн. : Выш. шк., 1974. – 353 с.

25 * Жосткіна, Г. В. Цяжкія пытанні правапісу беларускай мовы : ву-чэб.-метад. дапам. па арфаграфіі / Г. В. Жосткіна ; М-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Беларус. дзярж. ун-т трансп. – Гомель : БелДУТ, 2006. – 155 с.

26 Камароўскі, Я. М. Беларуская мова : дапам. для абітурыентаў / Я. М. Камароўскі, Е. С. Мяцельская. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мн. : Універсітэцкае, 1993. – 332 с.

27 Капылоў, І. Л. Правапіс беларускай мовы. Асноўныя правілы і прак-тычныя заданні / І. Л. Капылоў, С. Я. Рапацэвіч, М. А. Атрахімовіч. – Мн. : “Сучаснае слова”, 2004. – 256 с.

28 Красней, В. П. Здаём экзамен па беларускай мове: экзаменацыйныя і даведачныя матэрыялы / В. П. Красней, І. С. Роўда, І. Р. Шкраба. – Мн. : ТАА “Асар”, 2003. – 240 с.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

29 * Кривицкий, А. А. Белорусский язык для говорящих по-русски / А. А. Кривицкий, А. Е. Михневич, Л. И. Подлужный. – Мн. : Выш. шк., 1991. – 367 с.

30 * Кривицкий, А. А. Учебник белорусского языка для самообразования / А. А. Кривицкий, А. И. Подлужный. – Мн. : Выш. шк., 1994. – 349 с.

31 Куліковіч, У. І. Новае ў беларускай арфаграфіі. Правілы. Заданні. Тэсты. Слоўнік : вучэб. дапам. / У. І. Куліковіч. – Мн. : Новое знание, 2009. – 104 с.

32 * Курбатава, В. В. Беларуская мова : дапам. для студэнтаў безадрыўнай формы навучання / В. В. Курбатава. – Гомель : БелДУТ, 2003. – 47 с.

33 Лепешаў, І. Я. Практыкум па беларускай мове : вучэб. дапам. / І. Я. Лепешаў, Г. М. Малажай, К. М. Панюціч. – Мн. : Універсітэцкае, 2001. – 320 с.

34 * Любочко, Н. А. Белорусский язык : учеб.-метод. пособие для иностранных студентов, не изучавших дисциплину ранее, а также слушателей подготовительных курсов / Н. А. Любочко, В. В. Курбатова. – Гомель : БелГУТ, 2007. – 77 с.

35 Малажай, Г. М. Беларуская мова. Матэрыялы да экзамену : дапам. для вучняў агульнаадукац. школ, ліцэяў, гімназій / Г. М. Малажай. – Мн. : Аверсэв, 2001. – 288 с.

36 Мінакова, Л. М. Беларуская навукова-тэхнічная тэрміналогія: фармі-раванне, функцыянаванне, развіццё / Л. М. Мінакова, С. М. Аніськова, А. А. Станкевіч. – Гомель : БелДУТ, 2004. – 367 с.

37 Практыкум па беларускай мове : вучэб. дапам. для нефілалагічных факультэтаў ВНУ. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 365 с.

38 Сямешка, Л. І. Курс беларускай мовы / Л. І. Сямешка, І. Р. Шкраба, З. І. Бадзевіч. – Мн. : Выш. шк., 1996. – 315 с.

39 Янкоўскі, Ф. М. Беларуская мова / Ф. М. Янкоўскі. – Мн. : Выш. шк., 1978. – 336 с.

 

Слоўнікі

 

40 * Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. – Мн. : Выш. шк., 1996–2004.

41 * Булыка, А. М. Слоўнік іншамоўных слоў : у 2 т. / А. М. Булыка. – Мн. : Выш. шк., 1999.

42 Водзеў, У. Т. Малы матэматычны слоўнік / У. Т. Водзеў, А. Ф. Наву-мовіч, Н. Ф. Навумовіч. – Мн. : Выш. шк., 1986. – 376 с.

43 Інфарматыка : беларуска-рускі тэрміналагічны слоўнік / пад агул. рэд. А. І. Паўлоўскага. – Мн. : Выш. шк., 1996. – 754 с.

44 Кароткі руска-беларускі слоўнік фізічных і матэматычных тэрмінаў / склад. Р. Р. Кароткін. – Віцебск, 1992. – 421 с.

45 * Клышка, М. К. Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў / пад рэд. Л. А. Антанюк. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 625 с.

46 Краевская, Н. П. Русско-белорусский словарь электротехнических терминов / Н. П. Краевская, Б. В. Гринберг, В. П. Красней. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 684 с.

47 Лазука, Б. А. Слоўнік тэрмінаў: архітэктура, выяўленчае і дэкаратыў-на-прыкладное мастацтва / Б. А. Лазука. – Мн. : Выш. шк., 2001. – 427 с.

48 Лапоцін, Л. А. Руска-беларускі слоўнік матэматычных тэрмінаў / Л. А. Лапоцін. – Магілёў, 1994. – 531 с.

49 * Лобан, М. П. Арфаграфічны слоўнік / М. П. Лобан, М. Р. Суднік. – Мн. : Народная асвета, 1990. – 239 с.

50 Руска-беларускі матэматычны слоўнік / склад. : Г. Я. Лабачэня, А. М. Шчыракоў. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 843 с.

51 Руска-беларускі слоўнік фізічных тэрмінаў / склад. : А. А. Лаўшук, В. В. Кротаў. – Магілёў, 2003. – 564 с.

52 Руска-беларускі слоўнік хімічных тэрмінаў / склад. : І. А. Семяновіч, А. С. Ціханаў, В. В. Канаш. – Мн. : Выш. шк., 1995. – 548 с.

53 Русско-белорусский математический словарь / под ред. Я. В. Рады-но. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 435 с.

54 Русско-белорусский политехнический словарь : в 2 т. / ред. И. Л. Бу-ряк [и др.]. – Мн. : Выш. шк., 1997.

55  *Русско-белорусский словарь : в 3 т. / АН Беларуси, Ин-т языкозна-ния им. Я. Коласа. – Мн. : БелЭн, 1993.

56  Русско-белорусский словарь делопроизводственной и архивной тер-минологии / сост. : В. А. Сорока [и др.]. – Мн. : Выш. шк., 1997. – 459 с.

57 Русско-белорусский словарь математических, физических и техниче-ских терминов / Н. Н. Костюкович, В. В. Люштик, В. К. Щербин ; под ред. Н. Н. Костюковича. – Мн. : Выш. шк., 1995. – 647 с.

58 Русско-белорусский словарь общеупотребительной лексики / сост. Н. Н. Кривко. – Мн. : Выш. шк., 1999. – 458 с.

59 * Слоўнік беларускай мовы. Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне / пад рэд. М. В. Бірылы. – Мн. : Выш. шк., 1987. – 463 с.

60 * Тлумачальны слоўнік беларускай мовы : у 5 т. – Мн. : Выш. шк., 1977–1984.

61 * Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы. – Мн. : Выш. шк., 2005. – 642 с.

62 Савіцкі, М. Руска-беларуска-англійскі слоўнік па інфарматыцы і вы-лічальнай тэхніцы / М. Савіцкі. – Мн. : Выш. шк., 1992. – 354 с.

63 Тэрміналагічны слоўнік по вышэйшай матэматыцы для ВНУ / Т. Су-хая [і інш.] ; навук. рэд. П. Міхайлаў. – Мн. : Выш. шк., 1993. – 538 с.

64 Экономико-социологический словарь / под ред. Г. Н. Соколовой. – Мн. : Выш. шк., 2002. – 589 с.

65 Юрыдычны энцыклапедычны слоўнік. – Мн. : Выш. шк., 1992. – 745 с.

«*» – літаратурныя крыніцы, наяўныя ў бібліятэцы ўніверсітэта.

ЗМЕСТ

 

Уводзіны ……………………………………………………………………………....…. 3

Змест вучэбнай дысцыпліны …………………………………………………….…...…. 4

Заліковыя пытанні ……………………………………………………………………….. 7

Метадычныя рэкамендацыі да выканання кантрольнай работы ………………….….. 9

Матэрыялы для даведак пры выкананні кантрольнай работы ……………………….. 9

Кантрольная работа ...........................................................…………………………….. 18

Заданне 1 ……………………………………………………………………………... 18

Заданне 2 ………………………………………………………………………..……. 23

Заданне 3 ……………………………………………………………….…………….. 25

Заданне 4 …………………………………………………………………….….……. 26

Заданне 5 …………………………………………………………………….….……. 27

Заданне 6 …………………………………………………………………….….……. 28

Дадатак А Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму. Моўная

інтэрферэнцыя і яе віды ………………………………………………………….…..… 30

Фанетычная інтэрферэнцыя ……………………………………………………...…. 32

Акцэнтная інтэрферэнцыя …………………………………………………….…….. 32

Лексічная інтэрферэнцыя …………………………………………………..……….. 33

Марфалагічная інтэрферэнцыя …………………………………………….…..…… 33

Сінтаксічная інтэрферэнцыя ………………………………………………...……… 36

Дадатак Б Паняцце стылістыкі. Функцыянальныя стылі беларускай мовы …..….. 39

Асаблівасці навуковага стылю мовы …………………………………………….… 40

Лексічныя асаблівасці ……………………………………………………….……. 41

Фразеалагічныя асаблівасці ……………………………………………….……... 43

Марфалагічныя асаблівасці ……………………………………………….……… 43

Сінтаксічныя асаблівасці ………………………………………………….……… 44

Асаблівасці афіцыйна-справавога стылю мовы ………………………….…….….. 46

Агульная характарыстыка публіцыстычнага стылю ……………….………..……. 48

Дадатак В Правілы беларускай арфаграфіі ..………………………………..…….… 50

Глава 1 Правапіс галосных ………………………………………………………….. 50

§ 1 Галосныя літары ……….……………………………………………….…..…. 50

§ 2 Літары о, ё ……………….……………………………………………..……… 50

§ 3 Літары э, е ………………….………………………………………………….. 51

§ 4 Перадача акання на пісьме ….……………………………….……………….. 51

§ 5 Правапіс літар а, о, э ў складаных словах ….……………..………………… 52

§ 6 Перадача якання на пісьме ………………….…………………………..……. 53

§ 7 Правапіс е, ё, я ў складаных словах ……….…………………..…………….. 54

§ 8 Прыстаўныя галосныя і, а ………………….…………………………..….…. 55

§ 9 Спалучэнні галосных у запазычаных словах ….……………………………. 55

Глава 2 Правапіс зычных ………………………………………………………..….. 56

§ 10 Зычныя літары …………………………….…………………………………. 56

§ 11 Правапіс звонкіх і глухіх зычных ………….……………………………….. 57

§ 12 Зычныя д, т і дз, ц …………………….………………………………….….. 57

§ 13 Некаторыя cпалучэнні зычных ……….…………………………………….. 58

§ 14 Прыстаўныя і ўстаўныя зычныя ……….…………………………………… 59

§ 15 Нескладовае ў і у складовае ………….……………………………….…….. 60

§ 16 Нескладовае й ………………………….……………………………….……..61

§ 17 Падоўжаныя і падвоеныя зычныя …….…………………………………..... 62

Глава 3 Правапіс мяккага знака і апострафа …………………………………….… 62

§ 18 Змякчальны мяккі знак ………………….…………………………………... 62

§ 19 Раздзяляльны мяккі знак і апостраф …….…………………………………. 64

Глава 4 Правапіс абрэвіятур ………………………………………………………... 65

§ 20 Правапіс абрэвіятур ……………………….…………………………..…….. 65

Глава 5 Правапіс некаторых марфем ……………………………………….……… 66

§ 21 Аднамарфемныя прыназоўнікі ………….……………………………..…… 66

§ 22 Прыстаўкі ………………………………….……………………………….… 67

§ 23 Суфіксы …………………………………….……………………………..….. 70

Спіс літаратуры ……………………………………………………………………….... 76

 

 

 

 

Вучэбнае выданне

 

КУРБАТАВА Валянціна Віктараўна,

КУРШАКОВА Ларыса Аляксандраўна,

ЖОСТКІНА Ганна Віктараўна

 

БЕЛАРУСКАЯ МОВА (ПРАФЕСІЙНАЯ ЛЕКСІКА)

Вучэбна-метадычны дапаможнік

для студэнтаў безадрыўнай формы навучання

 

Рэдактар А. А. Вераб’ёва

Тэхнічны рэдактар В. М. Кучарава

 

Падпісана да друку 22.10.2010 г. Фармат паперы 60X84¹/₁₆.

Папера афсетная. Гарнітура Таймс. Аддрукавана на рызографе.

Умоўн. друк. арк. 4,88. Ул.-выд. арк. 5,06. Тыраж 150 экз.

Зак. №    . Выд. №  .

 

Выдавец і паліграфічнае выкананне

Беларускі дзяржаўны універсітэт транспарту:

ЛВ № 02330/0552508 ад 09.07.2009 г.

ЛП № 02330/0494150 ад 03.04.2009 г.

246653, г. Гомель, вул. Кірава, 34

⇐ Предыдущая6789101112131415

Поделиться: