Кандын уюшунун алгачкы кадамдары: Тромбоциттер

 

Кандын дагы бир маанилү ү мү чө сү болсо – бул тромбоциттер. Тромбоциттер – бир жарат алган учурда жарат алган аймакты биринчи болуп оң доо жана ал аймакта тромб (уюган канды) пайда кылуу ү чү н бир катар процесстерди баштатуу кызматын аркалаган клеткалар. Тромбоциттердин кандын ичиндеги ө мү рү 7-9 кү н. Кан айлануудагы жалпы кө лө мү болсо ө тө аз. Бир адамдагы тромбоциттердин саны бир чай кашыкты араң толтурат.

Тромбоциттер негизи чыныгы клеткалар эмес. Тү ссү з жана ядросуз болушат. Себеби алар жилик чучугунун чоң клеткаларынан ү зү лгө н бө лү ктө рдө н турушат. Жана бар болушунун эң негизги себеби – бул кандын уюшу ү чү н керектү ү болгон алгачкы баскычты тү зү ү. Бул клеткалар уюу касиетинен улам кө бү нчө сезилбеген жана кү н сайын жү здө гө н жолу болуп турган тамырлардагы айрыктарды бү тө ө кызматы ү чү н ө тө маанилү ү.

Тромбоциттер жилик чучугу клеткаларынан ү зү лү п бө лү нү п, кан айланууга кошулган соң «тромбоцит» деп аталып калат. Жалпысынан эң негизги ө згө чө лү гү – бул бир жерге жабышуу тенденциясында болушу. Бирок пландуу жаратылгандыгынын бир далили катары тромбоциттер кан тамырларынын ичин каптаган кадимки эндотелий клеткаларына жабышышпайт. Эгер жабышканда, кан тамырларынын ичинде чогулмак, б.а. тамыр ичинде уюмак жана бул болсо тамырдын тыгындалышына (окклюзияга) себеп болмок. Жү рө ккө же мээге барчу бир эле тамырдын тыгындалышы болсо кө бү нчө ө лү мгө алпарышы мү мкү н.

Бул клеткалардын жабышмай касиети тамырдын ичиндеги эндотелий кыртышы кандайдыр бир себеп менен жабыркаганда гана пайда болот. Эндотелий клеткалар жабыркаганда бул тү зү лү штү н астындагы белок тү зү лү ш, б.а. коллаген ачылып калат. Коллаген тү зү лү ш – тромбоцит ү чү н ал тамырды каптап турган клеткалардан башкача бир тү зү лү ш, ошол себептен тромбоциттин жабышуу касиети ошол замат алдың кы планга чыгат.

Жараат пайда болгон соң 15-20 секунда ичинде уюу процесси башталат. Ал аймакка жеткен тромбоциттер ичиндеги заттарды ал жерге чыгарышат. Чыгарылган заттардын бири ADP тромбоциттердин тү зү лү шү ндө кээ бир ө згө рү ү лө ргө себеп болот. Тромбоциттер шишип баштап, формасы бузулат жана беттеринен сансыз бутактар чыгат. Жабышуу касиети ө тө кү чө йт. Тромбоциттердеги мындай ө згө рү ү маанилү ү, себеби плазманын ичинде ээнбаш айланып жү ргө н башка тромбоцит клеткалары бул ө згө рү ү нү байкаганда ө згө ргө н тромбоциттердин жанына барып, ага жабышышат. Ал жерге чыгарылган ADP башка тромбоциттерге кабар берү ү чү бир кабарчы кызматын аткарат.

Бул кубулуш ө тө тездик менен жү рө т жана тамыр ичиндеги жараат тромбоциттердин мындай кызматташтыгы себебинен кыска убакыт ичинде жабылат. Эми детальдуу уюуга негиз тү зү лгө н болот. Эгер тамырдагы жараат кичинекей болсо, тромбоцит тосмосу ө зү эле канды токтото алат.

Процесс муну менен эле бү тпө йт. Тамыр дубалдарын тү згө н эндотелий клеткалар мындай ө згө чө кырдаал тү зү лгө ндө, Виллебранд фактору (VWF) деп аталган бир белок чыгарышат. Ал белок тромбоциттердин жабыркаган тамыр дубалына жабышышын жең илдетет жана алардын кырсык болгон жерди кө рү п, ө тү п кетпешине шарт тү зө т. VWF алгач жабыркаган аймакты тү згө н коллагенге жабышат. Тромбоциттердин коллагенге жабышышына да ушинтип шарт тү зө т. Демек, эндотелий клеткалар ө тө акылдуу, алардан такыр башкача бир тү зү лү ш болгон коллаген тү зү лү штү таанышат жана тромбоциттерге кө мө кчү болуу ү чү н план тү зү шө т деп айтуу керек болот.

Тромбоциттердин иш-аракети уланып жатканда дене да ө з ичинде ар кандай чараларды кө рө т. Жараат пайда болгон тамыр дубалындагы (тонундагы) тү з булчуң дар жыйрылып баштайт. Мунун максаты – жараат пайда болгон аймакты кө здө й барчу кандын кө лө мү н жана кан басымын азайтуу. Натыйжада тромбоциттер иштеп жатканда ал жерге тромбду буза турганчалык кө п кан барбайт жана дене кө п кан жоготпойт.

Денең из кичине сызылып кетсе да денең издеги бү т тамырлар мындай акылдуу чараны сө зсү з кө рү шө т. Бирок сиз муну сезбейсиз дагы, ал тургай, кээде колуң уздун кичине сызылып канап кетишине маани да бербейсиз. Чындыгында болсо ал кезде ал аймакта чоң масштабдуу иштер жасалып жаткан болот. Сезип да койбогон ал кичинекей жараат менен алектенип, ал жерден сызып чыккан канды токтотууга аракеттенишиң из сизден талап кылынбайт. Ансыз да кааласаң ыз да сызылып чыгып жаткан канды токтото албайсыз. Кандын уюшунда кызмат аркалаган акылдуу клеткаларың ыз болсо кемчиликсиз бир уюшкандык менен керектү ү бү т чараларды сиз ү чү н кө рү шө т.

Бү т бул процесстер жү рү п жатканда, денең из ү чү н ушул кезге чейин балким сиз эч ойлобогон бир коркунуч келип чыгат. Тромбоциттер бир-бирине жабышып, пайда болгон жараатты жаап жаткан болушат. Бирок мындай жабышуунун ал аймактан ашып кетү ү жана диаметри миллиметр болгон тамырды тосуп калуу ыктымалдыгы да бар. Жараат пайда болгон жерде бул коркунучтун алдын алуу шарт. Албетте, бул кемчиликсиз системанын ичинде мындай кө йгө йгө карата да бир чара кө рү лгө н. Тамыр дубалы (тону) бул коркунучка каршы атайын бир белок (простациклин) синтездейт. Ал ө згө чө белок тромбоцит тосмосунун керектү ү жерде гана болушун жана иши бү ткө ндө токтошун камсыз кылат.

⇐ Предыдущая12345Следующая ⇒

Поделиться: