Практическое занятие № 38. Тема: Местоимение. Виды местоимений.

⇐ ПредыдущаяСтр 5 из 7Следующая ⇒

1.Местоимение как часть речи. Грамматическое значение, морфологические и синтаксические признаки.

2. Виды местоимений.

3. Роль местоимений в предложении. Изменение местоимений. Правописание местоименных аффиксов.

Практическое занятие № 39. Тема: Наречие. Степени наречий.

1.Наречие как часть речи. Грамматическое значение, морфологические и синтаксические признаки.

2. Способы образования наречий в башкирском языке.

3. Виды наречий.

4. Степени наречий.

5. Аффиксы, образующие наречия.

Практическое занятие № 40. Тема: Служебные части речи. Послелоги. Виды послелогов. Частицы. Виды частиц. Союзы.

1. Понятие о служебных частях речи. Состав служебных частей речи, их грамматическое значение.

2. Деление послелогов по составу.

3. Деление послелогов по значению.

4. Виды сочинительных послелогов.

5. Виды подчинительных послелогов. Правописание послелогов.

6. Речевые функции частиц. Деление частиц.

7. Речевые функции союзов. Деление союзов.

Практическое занятие № 41. Тема: Междометия. Модальные слова. Слова подражания.

1.Речевые функции междометий. Деление и правописание междометий.

2. Значения и образование модальных слов. Синтаксические функции модальных слов.

3. Общее понятие о звукоподражающих словах. Строение звукоподражающих слов.

Практическое занятие № 42. Тема: Синтаксис и пунктуация. Словосочетание. Виды словосочетаний в башкирском языке.

1. Синтаксис как раздел языкознания.

2. Строение словосочетания и его грамматическое значение. Сочинительные и подчинительные словосочетания.

3. Типы синтаксической связи слов в подчинительных словосочетаниях: согласование, примыкание, управление, изафет.

Практическое занятие № 43. Тема: Синтаксис простого предложения. Односоставные и двусоставные предложения. Виды односоставного предложения.

1.Грамматические и интонационные признаки предложения. Предложения по цели высказывания. Порядок слов в простом предложении.

2. Типы предложений по структуре: распространенные и нераспространенные предложения. Полные и неполные предложения.

3. Грамматическая основа двусоставного предложения: подлежащее и сказуемое. Тире между подлежащим и сказуемым.

4. Односоставные предложения. Назывные предложения (атама һ ө йлә мдә р).

5. Определенно-личные предложения (билдә ле эйә ле һ ө йлә мдә р).

6. Неопределенно-личные предложения (билдә һ еҙ эйә ле һ ө йлә мдә р).

7. Обобщенно-личные (дө йө м эйә ле һ ө йлә мдә р) предложения.

8. Безличные предложения (эйә һ еҙ һ ө йлә мдә р).

Практическое занятие № 44. Тема: Главные и второстепенные члены предложения в башкирском языке.

1. Подлежащее (эйә ) и сказуемое (хә бә р).

2. Простое и сложное подлежащее.

3. Простое и сложное сказуемое. Тире между подлежащим и сказуемым.

4. Определения (аныҡ лаусылар). Однородные и неоднородные определения (тиң һ ә м тиң булмағ ан аныҡ лаусылар). Приложения (ө ҫ тә лмә лектә р).

5. Дополнения (тултырыусылар). Прямые и косвенные дополнения (тура һ ә м ситлә телгә н тултырыусылар).

6. Обстоятельства (хә лдә р). Виды обстоятельств.

Практическое занятие № 45. Тема: Сложные предложения в башкирском языке.

1. Структура сложного предложения в башкирском языке.

2. Виды союзных и бессоюзных сложных предложений в башкирском языке.

3. Знаки препинания в союзных сложносочиненных предложениях.

Практическое занятие № 46. Виды сложных предложений: сложносочиненные, сложноподчиненные предложения.

1. Структура сложносочиненных предложений, средства связи в них: интонационные и сочинительные союзы.

2. Структура сложноподчиненных предложений.

3. Виды зависимых предложений.

Практическое занятие № 47. Творческая работа. Сочинение на свободную тему.

1.Подготовка к сочинению: выбор темы, сбор материала, словарная работа.

2. Написание сочинения: введение, основная часть, итог.

1.5.2 Учебно-методическое обеспечение самостоятельной работы студентов

Самостоятельная работа № 1

Подготовить конспект по теме: «Роль башкирского языка среди других родственных языков. Этапы развития письменности башкир»

Самостоятельная работа № 2

Составить рассказ на тему «Моя семья» («Минең ғ аилә м»). Опорные слова для составления рассказа: атай, ә сә й, олатай, ө лә сә й, һ ең ле, ҡ усты, ағ ай, апай, ҙ ур, бә лә кә й, татыу, дуҫ.

Самостоятельная работа № 3

Составить рассказ по теме «В саду» (Баҡ сала»).

Опорные слова для составления рассказа: ҡ ыяр, һ уғ ан, кә беҫ тә, помидор (томат), редис, кишер, сө гө лдө р, йә шелсә лә р, емештә р, ағ астар, ҡ ыуаҡ тар, тупраҡ, кө рә к, тырма, ү ҫ ә, ө лгө рә, һ ыу һ ибеү, тә мле, ә се.

Самостоятельная работа № 4

Составить рассказ на свободную тему.

Самостоятельная работа № 5

Составить рассказ на тему « Моя будущая профессия» («Минең буласаҡ һ ө нә рем»). Сделать синтаксический анализ простого и сложного предложения.

Опорные слова для составления рассказа: килә сә ктә, оҡ шай, файҙ алы, ҡ ыҙ ыҡ лы, белемле, кә рә кле, ауыр, тү ҙ емлелек

Дополнителные задания для развития речи

1 Сделать фонетический анализ по данному образцу:

Башҡ орт һ ү ҙ е 2 ижектә н тора: баш – ҡ орт, икеһ е лә ябыҡ ижектә р. Баҫ ым икенсе ижеккә тө шә. 7 хә реф, 7 ө н.

Б - [б] – тартынҡ ы, яң ғ ырау

А - [а] – һ уҙ ынҡ ы, ҡ алын, баҫ ымһ ыҙ

Ш - [ш] – тартынҡ ы, һ аң ғ ырау

Ҡ - [ҡ ] – тартынҡ ы, һ аң ғ ырау

О - [о] – һ уҙ ынҡ ы, ҡ алын, иренлә шкә н, баҫ ымлы

Р - [р] – тартынҡ ы, яң ғ ырау

Т - [т] – тартынҡ ы, һ аң ғ ырау.

2. Сделать анализ слова по составу по следующему образцу:

Утынлыҡ ҡ а – һ ү ҙ ҙ ең тамыры – утын, - лыҡ – исем яһ аусы ялғ ау, - ҡ а - ү ҙ гә ртеү се ялғ ау, тө бә ү килеш ялғ ауы, нигеҙ е – утынлыҡ, яһ алма нигеҙ.

3. Сделать морфологический анализ всем самостоятельным частям речи по следующим образцам:

Исемдә ргә морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

1. Исемдең башланғ ыс формаhын табыу ( тө п килеш, берлектә ).

2. Яң ғ ыҙ лыҡ йә ки уртаҡ лыҡ исем булыуын ә йтеү.

3. Яhалышын билдә лә ү ( тамыр, яhалма, ҡ ушма ).

4. Ниндә й hанда, затта, килештә тора?

5. Һ ө йлә мдең ниндә й киҫ ә ге булып килгә н?

Анализ ө лгө hө:

Ең гә н hымаҡ яҡ тырып, ә крен генә ал таң ата;

Моң ланып, хә срә тлә неп, ялҡ ау ғ ына аҡ ай бата.

Бер-бер артлы юҡ булып, кү ктә йондоҙ ҙ ар hү нә;

Таң еле ҡ уйҙ ы иҫ еп, япраҡ тар аҙ -аҙ hелкенә. ( F. Туҡ ай. )

Яҙ ма:

Йондоҙ ҙ ар – исем, тамыр исем, уртаҡ лыҡ исем, кү плектә, 3-сө затта, тө п килештә, һ ө йлә мдә эйә булып килгә н.

Сифаттарғ а морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

1. Сифаттың башланғ ыс формаhы (тө п, шартлы; яhалышы яғ ынан: тамыр, яhалма, ҡ ушма).

2. Сифаттың дә рә жә hе ( тө п, сағ ыштырыу, артыҡ лыҡ, аҙ hытыу).

3. Һ ө йлә мдең ниндә й киҫ ә ге булып килеү е.

Анализ ө лгө hө:

Пә рҙ ә нә н сыҡ ты, асылды йә п-йә шел ҡ ыр hә м ялан.

Китте инде ҡ ап-ҡ ара ҡ аплап ята торғ ан сапан. ( F. Туҡ ай. )

Яҙ ма:

Йә п-йә шел – сифат, башланғ ыс формаhы – йә шел, тө п сифат, артыҡ лыҡ дә рә жә hендә, яhалышы яғ ынан тамыр сифат, аныҡ лаусы булып килгә н.

Һ андарғ а морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

1. Башланғ ыс формаhы ( тө п hан ).

2. Составы ( ябай, ҡ ушма ).

3. Тө ркө мсә hе ( тө п, рә т, бү лем, сама, йыйыу, кә сер).

4. Исем урынында килгә н hандарҙ ың зат, килеш ялғ ауҙ ары.

5. Һ андарҙ ың hө йлә мдең ниндә й киҫ ә ге булып килеү е.

Анализ ө лгө hө:

Атаевсылар ө сө нсө шахта районына hуғ ышып барып инделeр. Фашистар шахтағ а утыҙ лап ҡ ына кеше ингә нен кү рҙ елә р. Дошман кө слө ут асты.

Яҙ ма:

Ө сө нсө – hан, башланғ ыс формаhы – ө с, ябай, рә т hаны, hө йлә мдә аныҡ лаусы булып килгә н.

Алмаштарғ а морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

1. Башланғ ыс формаhы.

2. Ниндә й hү ҙ ҙ е алмаштырғ ан?

3. Алмаш тө ркө мсә hе ( зат, кү рhә теү, hорау, билдә лә ү, билдә hеҙ лек, юҡ лыҡ ).

4. Заты, hаны, килеше.

5. Һ ө йлә мдең ниндә й киҫ ә ге булып килгә н?

Анализ ө лгө hө:

Эй ғ ү мерҙ ең hуң ғ ы сә ғ ә те,

Һ ин миң ә лe шулай кү крә п кил.

Уландарын иҫ кә алғ анда,

Онотмаhын мине лe Тыуғ ан ил. ( М. Харис.)

Яҙ ма:

Һ ин – алмаш, исемде алмаштырғ ан, зат алмашы, 2-се затта, берлек hанда, тө п килештә, hө йлә мдә эйә булып килгә н.

Ҡ ылымдарғ а морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

Башланғ ыс формаһ ы (тамыр, нигеҙ ).
Яһ алышы (тамыр, яһ алма, ҡ ушма).
Барлыҡ – юҡ лығ ы.
Һ ө йкә леше (бойороҡ, шарт, телә к).
Тө ркө мсә һ е (исем, сифат, уртаҡ, хә л).
Заманы (ү ткә н, хә ҙ ерге, килә сә к).
Заты, һ аны, кү семле-кү семһ еҙ леге, йү нә леше,
Һ ө йлә м киҫ ә ге.

Анализ ө лгө һ ө:

Халҡ ым ө сө н утҡ а инһ ә м дә, ҡ урҡ майым. (Т. Йә нә би.)

Яҙ ма:

Инһ ә м – ҡ ылым, башланғ ыс формаһ ы – ин, тамыр, барлыҡ та, шарт һ ө йкә лешендә, 1 – се затта, берлектә, кү семһ еҙ, тө п йү нә лештә, һ ө йлә мдә шарт хә ле булып килгә н.

Рә ү ештә ргә морфологик анализ яһ ау тә ртибе:

1. Башланғ ыс формаhы.

2. Яhалышы ( тамыр, яhалма, ҡ ушма ).

3. Рә ү еш тө ркө мсә hе ( тө п, ваҡ ыт, урын, оҡ шатыу, кү лә м-дә рә жә, сә бә п-маҡ сат ).

4. Дә рә жә hе ( тө п, сағ ыштырыу, артыҡ лыҡ ).

5. Һ ө йлә мдең ниндә й киҫ ә ге.

Анализ ө лгө hө:

Элек ә сә hе эшлә й торғ ан эштә рҙ е хә ҙ ер инде ул ү ҙ е шә п башҡ ара.

Яҙ ма:

Элек – рә ү еш, ваҡ ыт рә ү еше, тө п дә рә жә, тамыр рә ү еш, hө йлә мдә хә л булып килгә н.

4. Переведите тексты, расскажите содержание на башкирском языке.

Ө лә сә йем.

Минең ө лә сә йем элек заводта эшлә гә н. Хә ҙ ер ул ө йҙ ә генә тора. Ө лә сә йем бик уң ғ ан. Ул тә мле итеп бә леш бешерә. Ҡ оймаҡ ты ө лә сә йем кеү ек ҡ ойғ ан кешене тапмаҫ һ ың. Ө лә сә йемдең ҡ улдары һ ис тик тормай. Ул йә йө н илә й, йә ойоҡ баш бә йлә й. Беҙ ө лә сә йемде бик яратабыҙ. («Йә ншишмә » гә зитенә н.)

Кө лә с булһ ын ә сә йҙ ә р!

Ә сә й! Ниндә й изге һ ү ҙ. Был һ ү ҙ ҙ е ишеткә с тә, һ ә р кем ү ҙ ә сә һ ен кү ҙ алдына килтерә. Беҙ ҙ е кем ҡ арай? Кем беҙ ҙ ең ө сө н ҡ айғ ыра һ ә м шатлана? Кем иркә лә п һ ө йә? Ә лбиттә, ә сә й. Һ ә р кемгә ү ҙ енең ә сә һ е матур ҙ а, аҡ ыллы ла, эшсә н дә, сабыр ҙ а. Гел шат, кө лә с, тыныс булһ ын улар. («Йә ншишмә » гә зитенә н.)

Икмә к тураһ ында уйҙ ар.

Беҙ ҙ ең илебеҙ икмә ккә бай. Магазиндарҙ а тө рлө печеньелар, булка, бойҙ ай һ ә м арыш икмә ктә ре тулып ята. Икмә к – ул йә шә ү кө сө, бө йө к бә хет!

Лә кин игенде ү ҙ е ү ҫ термә гә н, аслыҡ ты бер ҙ ә кү рмә гә н ҡ айһ ы берә ү ҙ ә р икмә ктең ҡ ә ҙ ерен белмә й. Урамдарҙ а икмә к һ ыныҡ тарын типкелегә нде кү рергә мө мкин. Шуғ а беҙ ҙ ең, оло быуын кешелә ренең, эсе боша, кү ң еле ә рней.

Икмә к - бө тә халыҡ байлығ ы. Уны ҡ ә ҙ ерлә ргә, хө рмә тлә ргә, һ аҡ ларғ а кә рә к! (А. Гиталовтан.)

Ҡ уян балаһ ы.

Фә рит болондан китеп бара ине. Ҡ апыл ү лә н араһ ында ҡ ыштырлағ ан тауыш ишетелде. Ул аяғ ы һ ынғ ан ҡ уян балаһ ы булып сыҡ ты. Ҡ уян балаһ ы ҡ аса алманы. Фә һ им уны кү лдә ге менә н ҡ апланы һ ә м тотоп алды. Шунан ө йө нә алып ҡ айтты. Фә һ им ҡ уян балаһ ын йә шниккә һ алды. Аяғ ы йү нә лгә с, Фә һ им уны урманғ а ебә рҙ е. («Аҡ буҙ ат журналынан».)

Йә йге кис.

Бына йә йге кис яҡ ынлай. Кистә рҙ ең дә ү ҙ матурлығ ы була. Туғ айҙ а, йылғ а ө ҫ тө ндә, тау араларында томан кү тә релә башлай. Ергә оҙ он-оҙ он кү лә гә лә р һ уҙ ыла. Ҡ ояш тү бә нлә й. Кө тө ү ҡ айта. Ишек алдының бер мө йө шө нә һ алынғ ан усаҡ тарҙ а, аласыҡ тарҙ а киске аш ә ҙ ерлә йҙ ә р. Ө йҙ ә рҙ ә ут алына. Кө нө н эштә ү ткә ргә н кешелә р рә хә т ялғ а ә ҙ ерлә нә лә р. (Б. Бикбайҙ ан.)

Тә биғ ә тте яратайыҡ!

Шакир мә ктә птә н ҡ айтып килә ине. Кө н һ ыуыҡ, лә кин кү ң елле. Ҡ ар йымылдай. Юл буйындағ ы ағ астар һ елкенмә йҙ ә р ҙ ә. Ҡ апыл уҫ аҡ ағ асына турғ айҙ ар сорлашып килеп ҡ ундылар. Кү п тә ү тмә й, бер яҡ тан Сафа йү гереп килеп сыҡ ты һ ә м турғ айҙ арғ а рогатканан атып та ебә рҙ е. Турғ айҙ ар осоп киттелә р. Шакир Сафаның рогаткаһ ын алды ла ситкә ырғ ытты.

Сө нки Шакир тә биғ ә тте ярата, ҡ оштарҙ ы ҡ ә ҙ ерлә й. Тә биғ етте яратырғ а, һ аҡ ларғ а кә рә к.

(С. Сә фә рҙ ә н.)

Примерные тестовые задания

1. Первые сведения о башкирах, их образе жизни, верованиях мы находим в письменных источниках:

а) 9-10 вв.;

б) 12-15 вв;

в) 15-16 вв.

2. С принятием ислама среди башкир распространяется письменность, основанная на:

а) латинской графике;

б) русской графики;

в) арабской графики.

3. Настоящий башкирский алфавит основан на:

а) латинской графике;

б) Русской графике;

в) на арабской графике.

4. Башкирский язык относится к:

а) финно-угорской группе языков;

б) славянской группе языков;

в) тюркской группе языков.

5. Закон сингармонизма это:

а) гармония гласных;

б) отсутствие категории рода;

в) выражение грамматических форм при помощи окончания.

6. Сколько букв в настоящем башкирском алфавите:

а) 39;

б) 42;

в) 40.

7. Сколько букв в башкирском алфавите обозначают два звука:

а) Три;

б) Четыре;

в) Пять.

8. Какой диалект не характерен для башкирского языка:

а) восточный;

б) северо-западный;

в) юго-западный.

9. Северо-западный диалект распространен:

а) в Челябинской, Курганской, Пермской областях Башкортостана;

б) смежных районах Пермской и Свердловской областей;

в) Оренбургской и Самарской областях.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 Следующая ⇒