Устойчивые словосочетания, идиомы. 1. elinin emeğ iyle yaş amak. Жить своим трудом. 3. gereğ i gibi как следует

1. elinin emeğ iyle yaş amak. Жить своим трудом. 2. о sı ra(lar)da в то время (в те времена}

3. gereğ i gibi как следует

4. hoş beş ten sonra после обмена приветствиями

5. su gibi bilir, okur блестяще (знает, читает)

6, ikide bir 1} одна вторая 2) то и дело, сплошь и рядом

7. boş ver / adam sen de брось ты!; не обращай внимания!

8. olur mu? olmaz можно? ладно? нельзя

9. hep birden все вместе, все сразу 10. yü ksek sesle громко; вслух (высоким голосам)

Примечания:

1. Союз fakat может следовать за gerç i ( gerç i. .. fakat. .. «правда... но... »), однако не употребляется перед ним (ср. русское «но правда... »), напр.: bir

ş ey gö rmedim, gerç i bir ş ey olmadı da —я ничего не видел, (но) правда (или: впрочем), ничего и не было.

2. Глагол oturmak означает «жить» где-либо, geç inmek - как-либо или
на что-л.; наиболее универсален глагол yaş amak, который нередко заме­
няет собой первые два глагола.

3. Эквиваленты глагола kullanmak часто определяет контекст: ср. Oto
kullanı r mı sı n? - Hayı r, ş ofö r kullanı rı m. —Водишь авто? - Heт, держу
шофера.

4. Наиболее употребительное в турецком разговорном языке слово
tamam (арабского происхождения) никогда не попадает в позицию опре­
деления (ср. tam, bü tü n, tü m... ).

5. Слово у arı m (исключая выражение saat yarı m) употребляется толь­
ко как определение с количественным оттенком (yarı m elma—половина
яблока), а слово yarı — в остальных случаях (yarı yolda — на полпути,
elmanı n yarı sı — половина яблока и т. п. ).

6. Некоторые глаголы (sö ylemek, anlatmak, dü ş ü nmek и др) могут
управлять либо служебным именем hakkı nda (однако далее следует пря­
мое дополнение), либо только винительным падежом. Тому и другому
соответствует русский предлог «о». Ср: Bu adam hakkı nda ne
dü ş ü nü yorsun? «Что ты думаешь об этом человеке? » и Bu adamı
dü ş ü nü yorum. «Я думаю об этом человеке».

СЛОВООБРАЗОВАТЕЛЬНЫЙ АФФИКС -LIK

Этот продуктивный аффикс образует: 1. (присоединяясь к прилагательным и существительным) существительные отвлеченные:

ПРИМЕРЫ: bü yü k/lü k—-величина

yeş il/lik — зелень, зеленость gü zel/lik — красота dost/luk -—дружба ç ocuk/luk — детство, ребячество mü dü r/lü k — директорство (должность, обязанности

директора); дирекция mü dü rlü k yapmak —директорствовать, быть

директором

asker/lik — военная служба a. yapmak — отбывать воинскую повинность hasta/lı k — заболевание, болезнь h. geç irmek — перенести болезнь

2. (присоединяясь к существительным) - существительные
с конкретным значением (орудие, прибор, средоточие чего-л. ).

ПРИМЕРЫ: gö z/lü k—очки

yağ mur/luk — дождевик, плащ

ağ aç /lı k — роща

sö z/lü k — словарь

yeş il/lik — место, имеющее много зелени;

трава, зелень hafta/lı k, ay/lı k — заработок (недельный, месячный)

3. (присоединяясь к существительным) прилагательные:.
а) типа «минутный», «... недельный» или б) со значением
«годный для».

ПРИМЕРЫ: on dakikalı k (teneffü s)

— десятиминутный (перерыв) beş kilometrelik (yol)

— пятикилометровый (путь) kı ş lı k (palto) — зимнее (пальто) yazlı k (elbise) —летнее (платье)

Особенно продуктивен аффикс -lı k в первом значении.

УПРАЖНЕНИЯ

15. Определите значения следующих слов, образованных посредством
аффикса -lı k:

analı k, babalı k, darlı k, memurluk, siyahlı k, uzunluk, temizlik, yokluk, varlı k, beyazlı k, fenalı k, mavilik, kalı nlı k, kitapç ı lı k, kardeş lik, kapı cı lı k, kadı nlı k, askerlik, dostluk, gü zellik, gazetecilik, yü kseklik, geniş lik, kö tü lü k, sarı lı k, kü ç ü klü k, hastalı k, ihtiyarlı k, gü ç lü k, ustalı k, aylı k, sö zlü k, sö zlü kç ü lü k, baş lı k, tembellik, iş ç ilik, taş lı k, ç iç eklik, solculuk, sağ lı k, emeklilik

16. Переведите на русский язык следующие словосочетания и пред­
ложения:

ç ocukluk arkadaş ı, beş dakikalı k yol, gö zlü klü adam, hastalı klı genç, ö ğ retmenlik yapmak, askerlik yapmak, odanı n

bü yü klü ğ ü, salonun geniş liğ i, ş u kâ ğ ı dı n beyazlı ğ ı, grip hastalı ğ ı, bir hastalı k geç irmek, fenalı k geç irmek, haftalı k gazete, bir aylı k iş; mü nendisin aylı ğ ı, babamı n yı llı ğ ı, dostluğ un yokluğ u, sö zlü ğ ü n eksikliğ i; ş u sö zlü kç ü nü n yağ murluğ una bak, ş u ağ aç lı ğ ı n (kumaş ı n) yeş illiğ ine bak, kar beyalı ğ ı na bak, ş u yeş illiğ in gü zelliğ ine bak, sö zlü ksü z ç evirmeğ e bak.

17. (На закрепление ключевых слов 11-го урока):

(до № 18)

1. Hadi ç ocuklar, sinemaya gidelim. 2. Bı rakı n beni, gideyim. 3. Seni bir parç a dinlesem olur mu? 4. Bu iş iç in sizden izin istiyorum. 5. Saat ü ç e kadar izinliyim. 6. Bana mü saade, gidiyorum. 7. Mü saadenizle, efendim... 8. Burada ne arı yorsun? (= burada iş in ne? ) 9. Dü n hep sizi dü ş ü ndü m. 10. Bu halde dı ş arı ç ı kı lı r mı? 11. Her halde bizi gö rmedi. 12. O halde bunun nedeni (sebebi) ne? 13. Affedersiniz, habersiz geldim. 14. Bundan haberim yok. 15. Ş u noktaya dikkat edin. 16. O tarafları iyi biliyorum. 17. Maupassant'ı n «Bir hayat» romanı. 1. Я пойду- — Ладно, иди. 2. Оставьте меня одного. 3. В ка­кую сторону он пошел? 4. Отпускники уехали. 5. Подождите немного. 6. Сегодня утром вы слушали последние известия? 7. По этой причине положение очень серьезное. 8. Мы не здешние. 9. Об этом я не осведомлен. 10. С вашего разреше­ния, я возьму немного. 11. B таком случае молчи.

(до №41)

1. Hatı rı ndan ç ı ktı. 2. Tarihini bir tü rlü hatı rlamadı m. 3. Tren

henü z hareket etmedi. 4. Oraya gitmek mi? Bir bu eksikti. 4. Bu

kitap eksiktir, baş tarafı yok. 5. Sizi daha sı kı ç alı ş maya

ç ağ ı rı yorum. 6. Bö lgemiz (mı ntakamı z) ü lkenin kuzey

batı sı ndadı r. 7. Oğ lan ne kadar da bü yü dü! 8. Kuş kusuz

(ş ü phesiz) bu harekeli neticesiz (sonuç suz) kalacak. 9. Kentinizin

nü fusu ne kadar? 10. Ben de bir parç a kumaş alayı m. 11. Bu

ü lkenin sanayii. 12. Tarı m (ziraat) iş ç isi.

î. В Великой Отечественной войне он не участвовал. 2. К

северу от Турецкой Республики расположена Российская

Федерация и еще три государства. 3. Он, несомненно, по- J ступает так из уважения к вам. 4. К чему вы их призываете?

5,    Я пришел к следующему выводу. 6. Это крупный аграрно-
промышленный район. Его население около трех миллионов
человек. 7. Дорогой мой, я тоже хочу участвовать в этом дви-
жении.

(до № 58)

1. Canı nı, kuş kuları n tamamiyle ası lsı zdı r. 2. Herkesin hatı rı nı sayalı m. 3. Hoş ç ocuk. 4. Bu kö yü n tamamı onundu. 5. Hangi hizmete ayrı ldı nı z? 6. Eş inden ayrı ldı. 7. Ü ç grupa ayrı ldı lar, 8. Hiç rahatı m kalmadı. 9. Birinin hizmetine girmek, 10. Askerlik hizmeti. 11. Arkadaş ı mla ç ok iyi geç iniyoruz. 12. Eskiden kendi emeğ imle geç iniyorum. 13. Mesleğ iniz yok mu sizin? 14. Buradan nereye taş ı ndı lar? 15. O da orta okul mezunudur. 16. Gerç i koş ullar (ş artlar) zor, fakat bir sü re (mü ddet) ç alı ş ı rı z. 17. Sizi dilmaç kullansak olur mu? 18. Bö yle hareket kimin hoş una gider? Hem gereklik de (lü zum da) yok buna (lü zumu da yok bunun). 19. Pamuklu kumaş lardan bir ş eyler seç sek.

1. Я, правда, иностранец, но турецкий язык знаю. 2. Я живу на свои деньги. 3. Я как раз это хочу знать. 4. Через год он разошелся с женой. 5. Оставлю вас в покое. Доброй ночи!

6. Очень уютный зал. 7. Добро пожаловать! — Рад вас ви-
деть... 8. Очень большое число. 9. Вы водите автомобиль?
10. Он выпускник нашей школы. Высшего образования не
получил. 11. Я послал ему письмо. 12. Кому вы служите? —
Родине. 13. Отведите ему отдельную комнату. — Ясно, су­
дарь. 14. Применять силу нам не нравится. Но мы вынужде­
ны это сделать.

1. Adam sen de! Kapalı ç arş ı ya gideriz (olur biter).

2. Ü zü lmeyin, henü z buna karar vermedik. 3, Aman, kı sa kes
(sö zü nü )! 4. Hakkı nı z var: buna itirazı m yok. 5. Ş ekerli kahve
tercih ederim (yeğ lerim). 6. Vaziyet (durum) hakkı nda ne
dü ş ü nü yorsunuz? 7. Yerinde bir hareket. 8. Aman, sü te su
katı yor! 8. O dahil herkes yerinde! 9. Nafile (beyhude)

yoruluyorsun, kural (kaide) doğ ru değ ildir. 10. Yazı yı yarı sı na kadar yü ksek sesle okusun. 11. Kaldı rı n bunları. 12. Satranç kulü bü ne dahildir. 13. Bö yle karar imkâ n dahilinde değ il. 14. Dı ş arı ç ı ktı m, derken yağ mur baş ladı. 1. Это невозможно. 2. Возьмите под контроль эти сведения. 3, Учитель вызвал меня. 4. Что вы! Я возражаю. 5. Мы изряд­но устали. 6. Что вы о нем думаете? 7. Решение правитель­ства таково. Имеющиеся возможности вы знаете. Выбирайте. 8. Он предпочитает не утомляться. 9. Мы остались на полпу­ти. Ю. Он очень уместно употребил это слово. 11. Интерес-нос сообщение. 12. Он то и дело ошибается. 13. Осталось пять дней, включая и сегодняшний, 14. Bor бы и вам войти в нашу партию. 15. Все в порядке. 16. Странное желание.

BABAMIN YAŞ AMI

Bü yü k Babamı n yaş amı nı anlatsam olmaz mı? Ç ü nkü benim yaş am ö ykü m kı sa olur. Altmı ş lı k bü yü k babamı n arkası ndaysa geç ilen uzun bir hayat yolu var. Kendisiyle geç en hafta konuş tum. Mü saadenizle anlatayı m. Ş ö yle diyor: «Bir posta memuru olan babamı pek te hatı rlamı yorum. Ben 934 te doğ dum, yedi yı l sonra da askere ç ağ rı lan babam Bü yü k Anayurt savaş ı na (harbine) katı lmak (iş tirak etmek) iç in irenle cepheye hareket etti. O gü nden sonra ne ben babamı bir daha gö rdü m, ne de annem: anayurdumuz iç in canı nı verdi, sanı rı z. Ç ü nkü geri dö nmedi. Ç ok arandı, fakat sonuç suz, ondan hiç bir haber yok.

Ben Taş kent'te bü yü dü m, yani ç ocukluğ um Taş kent'te geç ti, Bağ ı msı z Devletler Topluluğ unun¹ gü neyinde bulunan Ö zbekistan'ı n baş kentinde. Nü fusu eskiden birkaç yü z bin kiş iydi, halen ş ü phesiz birkaç milyondan fazla. Pek zengin bir tarı m bö lgesinde (mı ntakası nda) bulunan Taş kent, aynı zamanda ç ok Ö nemli bir sanayi merkezidir. Ö rneğ in pamuklu kumaş ları n mü him bir kı smı bu cumhurluğ un fabrikaları ndan ç ı karı lı r. Taş kent bü yü k, gü zel, parklı, bahç eli, yeş illikli bir ş ehir. Bir

¹Bağ ı msı z Devletler Topluluğ u — Содружество Независимых Государств.

nehir eksik yalnı z. Sı r Derya nehri kentin 70 kilometre gü ney batı sı ndan geç er.

On iki yaş ı ma dek Taş kent'te kaldı k. Sonra Tula kentine taş ı ndı k. Babam Taş kent'li, annemse ası l (aslen) Tula'lı dı r. O sı ralarda bü yü k annem de daha sağ dı. Gerç i geç inmek oldukç a zordu: babamı z yoktu ya... Bunun iç in ortanı n (orta okulun) yedisinden ayrı ldı m, o zamandanberi elimin emeğ iyle yaş ı yorum. Tula'nı n ü nlü (meş hur) silâ h fabrikası na girdim, tü rlü iş lerde kullanı ldı m, bundan dolayı da askerlik yapmadı m, Sonraları ö ğ renimimi (tahsilimi) tamamlamak iç in akş amlan meslek kursları na devam etmeğ e baş ladı m. Allanı n izniyle mezun oldum.

Gö rgü m oldukç a bü yü ktü. Bir sü re usta yardı mcı lı ğ ı yaptı m. Sonra yeni aç ı lan iş yerinde atelye ş efi oldum. Elbet bir sü re sonra emekliye ayrı lacağ ı m. Gereğ i gibi ç alı ş tı m, ama fabrikayı genç ler yö netsin artı k. Bizim hizmet tamam. İ ş te bü yü k babamı n hal tercü mesinin baş lı ca noktaları bunlardı r.

DERSE NASIL Ç ALIŞ IRIZ

İ ki candan dostum var: İ skender ve Mustafa. Ü ç ü mü z yabancı dilleri ö ğ reniyoruz. Asya — Afrika ü lkeleri (yü ksek) okulunda. Ev ö devlerimizi de arası ra beraber yapı yoruz. Bö ylece daha iyi ç alı ş ı lı r. Derslerden sonra arkadaş ları m, kimi vakit, bana uğ ruyor. Bunun nedeni (sebebi) aç ı k: hem evim okula ç ok yakı n bulunur, hem de ç alı ş mak iç in koş ullar (ş artlar) mü sait: oldukç a rahat bir odam var.

Dü n de birlikte geldik. Annem konuklanma: «Hoş geldiniz, ç ocuklar! » Dedi. Bunlar da doğ al «Hoş bulduk! » Dediler, Hoş beş ten sonra odama geç tik, sedire oturduk. Hemen ç alı ş maya baş lamadı k elbet. Ö nce bir mü ddet dinlenildi, bir parç a konuş uldu, hattâ bir ara susuldu. Masamda gazetemin bugü nkü sayı sı vardı. Ş ö yle gö zden geç irdim, dikkate değ er (lâ yı k) bir iki yazı yı seç tim, burada verilen bilgiyi (malû matı ) arkadaş lara anlattı m. Yakı n Doğ uda bilmem kaç zamandanberi (kaç zamandı r) durum (vaziyet) iyi değ il, kimsenin hoş una

gitmiyor, herkes ü zü lü yor. Kuş kusuz, durumu bir parç a kontrol altı na almak, az ç ok iyileş tirmek tamamiyle olanaksı z değ il ama, herkes durum hemen yarı ndan itibaren iyileş sin, istiyor. Bu da olmuyor... Ancak biz bu tartı ş mayı (konuş mayı ) kı sa kestik. Ç ü nkü ası l isteğ imiz Tü rkç e'ye ç alı ş maktı.

Ö nce metni¹ okumaya karar verdik. Hemen elimi kaldı rdı m, mü saade (izin) istedim: «Ben okusam olur mu? » Dedim. İ skender: «Aman, Mustafa okusun. Dedi. Su gibi okur ya! Sonra sı ra ile biz de okuruz. Haydi oku, Mustafa! »

Herkes yü ksek sesle metni yansı na kadar okuduktan sonra grameri tekrarlamaya baş ladı k. Bunu daha ç ok İ sk. iç in yaptı k, Mus. ile ben, ikimiz, grameri oldukç a iyi biliriz. İ sk. İ se tembelliğ inden dolayı (ö tü rü ) elinden geleni yapmı yor, hiç bir kuralı gereğ i gibi bilmiyor. Bu nedenle de ö ğ retmenimizi ikide bir ü zü yor.

Sonra kelimelere¹ geç tik. Yirmiden fazla sö zcü ğ ü

ezberlemek¹ gerekti. Mus. son derece anı k (istidatlı ) bir adanı.

Beş yedi dakika geç ti geç medi, artı k yanı t vermeye hazı r. Sı kı

bir kontrole baş ladı k. Sö zcü klerin hemen hepsini biliyor. Ş aş tı m

doğ rusu. Hattâ ara vermek istedim. «Sizi bilmiyorum, dedim,

fakat ben epeyce yoruldum. Ş imdi bir kahve iç sek olmaz mı? »

- Doğ al (doğ aca) olur. Ancak ben ş ekerli, sü tlü kahve

iç mem, sade kahve yeğ lerim. (Bunu sö yleyen İ sk. )-

İ ç ilen kahveden sonra «Ş imdi bir parç a Tü rkç e konuş sak... » dedim. İ sk. itiraz etti: «Hayı r, gereklik yok. Her ş eyden ö nce yazı lı temrini¹ yapalı m. Alt tarafı kolay». Derken Mustafa'nı n sesi:

«Bense tam aksini dü ş ü nü yorum. Dilde mevcut sö zcü k ezberlemek kâ fi değ il, Ası l gü ç lü k bunları yerinde kullanmak. Bunun iç in de ç ok konuş mak gerek. Yazı lı temrini de yalnı z yapacaksı n. Bu yol daha doğ ru olur. Haydi, anlat bize ilginç bir ş ey».

Bende: «Haklı sı n. Dedim. Amin! » Ve İ sk. de dahil, hep birden konuş maya koyulduk (baş ladı k).

¹ См. список спец. терминов в конце текста.

Список спец. терминов

metin (tni)— текст,

sö zcü k (kelime) — слово (как лексическая единица),

ezberlemek — выучить наизусть,

temrin (ç alı ş tı rma, alı ş tı rma) —упражнение.

УПРАЖНЕНИЯ

18. Ответьте на следующие вопросы:

1. Siz hangi ş ehirde (kö yde) doğ dunuz? 2. Bu kent (kö y) ü lkemizin neresindedir (hangi mintakası ndadı r)? Hası l bir ş ehirdir? (Bu kent hakkı nda ne anlatmak istiyorsunuz? Anlatı n bize bu kenti). 3. Babanı zı ve bü yü k babanı zı bize anlatı n. Bü yü k babanı z, Bü yü k Anayurt savaş ma katı ldı mı? Halen sağ mı? Kaç yaş ları nda? Emekli aylı ğ ı ne kadar? Babanı z kaç yı lı nda doğ du? 4. Ananı zı n mesleğ i var mı? Nerelidir? Ondan ayrı mı oturuyorsunuz? 5. Ne Ö ğ reniminiz var? Tahsilinizi ne gibi okullarda gö rdü nü z? 6. Askerlik yaptı nı z mı? (Askerlik hayatı nı zda) Ü lkemizin hangi mı ntakaları nda hizmet ettiniz? Ordudan ne zaman ayrı ldı nı z? 7. Aylı ğ ı nı z (bursunuz) ne kadar? Ananı z babanı z size yardı m gö steriyorlar mı? 8. Bir kardeş iniz filâ n var mı? Nerede oturuyor? Neyle ve nası l geç iniyor?

19. Aş ağ ı daki cü mleleri Tü rkç e'den Rusç a'ya tercü me ediniz:

l. Veli, Ahmet ve Necdet ü ç candan arkadaş tı r. Veli Bursalı dı r. Bursa Tü rkiye'nin ( Anadolu'nun ) kuzey batı sı nda bulunur, Ahmet Adanalı. Adana Anadolu'nun ta cenubundadı r. Necdet ise İ stanbullu.... Ü ç ü de duvarcı. Taksimde bugü n bir bina kuruluyor. İ ş te orada ç alı ş ı yorlar. 2. Bü tü n arkadaş lar dü n Adana'ya gittiler. Yolcu treniyle. Bir siz eksiktiniz. Acaba size ne oldu? Gidilen (hareket edilen) saatte neredeydiniz? 3. Ş ekerim, ben ç ok dü ş ü ndü m, fakat kendim iç in bir netice ç ı karmadı m. 4. Orası nı bilmiyorum. Ben bu memleketin yabancı sı yı m. 5. Kitap okumaya oturdum, derken konuk geldi. 6. Bana kimse bir ş ey gö ndermiyor. Bu parayla nası l geç inirim? — Babana yaz da bu meseleyi dü ş ü nsü n. — Olanaksı z. Baş ka

bir kente taş ı ndı. Dı ş arı da iş ç ilik yapmayı dü ş ü nü yor kendisi de. 7. Halen kumaş ç ı karı lan fabrikada ç alı ş ı yor, fakat rahatsı zlı ğ ı ndan dolayı ç ok yoruluyor. Bu nedenle kendine baş ka bir İ ş yeri seç mek zorundadı r. Gelecek haftadan itibaren bir kahveci dü kkanı na geç meye karar verdi. 8. Bu kasabanı n yabancı sı yı m ama, ç ok hoş uma gider. Ah, bir sü re daha, siz de dahil, burada kalsak! 9. Bir cip getirildi. Doğ ru gidildi. (Yaş ar Kemal) 10. Sokağ a nası l ve ne vakit ç ı kı lı r, eve ne vakit gelinir? 11.... ve ş undan bundan konuş ulmaya baş landı (Orhan Kemal). 12. Eve girse mi, girmese mi? Yoksa baş ı nı alı p gitse mi? Nereye? (O. K. ) 13. Dost kara gü nde belli olur ( atalar sö zü ). 14. Para parayı ç eker, (a. s. ) 15. Yemek emeksiz olmaz. (a. s. ) 16. Her aydı nlı ğ ı n — bir karanlı ğ ı var, her karanlı ğ ı n bir aydı nlı ğ ı var (a. s. ) 17. Az veren candan verir, ç ok veren maldan verir, (a. s. ) 18. İ yilik bilmeyen insan insan sayı lmaz, (a. s. )

19. Sağ lı k varlı ktan iyidir. 20. Adam ahbabı ndan bellidir, (a. s. )
21. Tembele her gü n bayram, (a. s. ) 22. Biz de bö yle bir ş ey
yapsak diye dü ş ü ndü m, (gaz. )

20. Aş ağ ı daki parç ayı Rusç a'dan Tü rkç e'ye ç eviriniz:

У меня нет тети ни по матери, ни по отцу. Один только дядя (по отцу). Он на несколько лет младше моего отца. Он рас­сказывает: «В 1979 году меня призвали в армию. Я служил в соединении, расположенном на севере страны. Но год спу­стя нас направили в Афганистан. Участвовать в боях не очень-то приятно. Потому что счастье не всем дается... Де­мобилизовавшись из армии, я с одним закадычным другом поехал на Дальний Восток. Условия были там весьма благо­приятными. Работу мы не искали, работа искала нас: была нехватка рабочих (работающих) рук. Потом я решил вернуться в родные края. Для моего друга это было невозможно, так как он обзавелся домом, кроме того у него в ту пору родился сын. С тех пор я его не видел». На востоке дядя основатель­но поработал, даже одно время болел, но сейчас его здоро­вье в порядке. Что еще рассказать о дяде Коле? Дядя Коля -приятный человек, я его очень уважаю. Как правило, один-два раза в неделю мы играем с ним в шахматы. В большин-

стве случаев после каждой партии он очень расстраивается, но через некоторый период времени вновь садится играть. Других сведений о его жизни у меня нет.

21. Aş ağ ı daki cü mleleri Tü rkç e'ye ç evirin:

1. Он спросил о числе праздников, отмечаемых в нашей стра­не. «Больше пяти», — ответил я. 2. Браво! Все это вы знаете как свои пять пальцев. — Добро пожаловать! — Рад вас ви­деть! —Что нового? — Все прекрасно. После взаимных при­ветствий мы сели играть в шахматы. 4. Ты прав. Действи­тельно, здесь лучше работается. 5. Я предпочитаю пить слад­кий кофе. 6. Милейший, что это за работа? Вы что, не получи­ли никакого образования? 7. Контролер, смотри; здесь не хва­тает двух машин. 8. Сделаем перерыв; я очень устал. 9. Я вхо­жу в этот клуб, но, по большей части, не хожу на собрания и прочее. 10. Вы блестяще знаете эту страну. Нет, это — очень большая страна. В ее северных районах я не был. 11. Какой приятный, какой душевный человек! -- В самом деле? А я кое-когда думаю иначе. 12. Я тоже займу место в первом ряду. Можно? 13. В конце того же года я примкнул к армии зеленых и принял участие в гражданской войне. 14. Половина перво­го. Сказал бы он «доброй ночи» и оставил нас в покое!

22. Используя лексику и грамматические правила, изученные в дан­
ном уроке (страдательный залог, послелоги dolayı, beri, itibaren,
fazla и проч. ), расскажите: а) о наших праздниках; б) о жизненном
пути одного из ваших знакомых.

23. Aş ağ ı daki atasö zlerini ezberlemeye ç alı ş ı n:

1.    Adam olana bir sö z yeter. 2. Adam iş basanda belli olur.
3. Arkadaş la Bağ dad'a gidilir. 4. Bakan gö ze yasak olmaz.
5. Bekâ rlı k sultanlı ktı r. 6. Bir gü nlü k beylik beyliktir.
7. Bugü nkü iş ini yarma bı rakma. 8. Ç ok bilen ç ok yanı lı r.
9. Dost kara gü nde belli olur. 10. Evvelâ dü ş ü n sonra sö yle.

11. Gö zü mü zü aç alı m yoksa aç arlar. 12. Kiş i arkadaş ı ndan
belli. 13. Oynamayan kı z yer dardı r der. 14. Tembele her gü n
bayram. 15. Yemek emeksiz olmaz.

12 ДВЕНАДЦАТЫЙ УРОК   ON İ K İ NC İ DERS

ОПРЕДЕЛЕННЫЙ ИМПЕРФЕКТ (ş imdiki zamanı n hikâ yesi)

Определенный имперфект [-(ı )y ordu] —это сложная фор­ма, возникшая в результате слияния аффикса -ı (yor) и глаго­ла i(mek) в форме прошедшего времени (i-di). Спряжение происходит с помощью личных аффиксов второй группы.

Образец спряжения глагола almak в утвердительной, от­рицательной, вопросительной и отрицательно-вопроси­тельной формах:

 

alı yordum   almı yordum   alı yor muydum?   almı yor muydum? alı yordun    almı yordun    alı yor muydun?    almı yor muydun? alı yordu      almı yordu      alı yor muydu?      almı yor muydu? alı yorduk   almı yorduk    alı yor muyduk?    almı yor muyduk? alı yordunuz almı yordunuz alı yor muydunuz? almı yor muydunuz? alı yorlardı   almı yorlardı   alı yorlar mı ydı?   almı yorlar mı ydı?

Различие в значениях между формами на -(ı )yordu и на - dı (прошедшее категорическое время) — видовое. Опреде­ленный имперфект обеспечивает рассмотрение действия и его течении — когда оно началось, но еще не закончилось, т. е. аналогично форме настоящего времени на -yor — по отношению к плоскости прошедшего времени. Иначе гово­ря, форма на -yordu обозначает действие, которое соверша­ лось, длилось в определенный момент или отрезок времени прошлого. Формой на-yordu, так же, как и формами на -уоr

и на -ı r (в отличие от -dı ), нельзя обозначить динамику, сме­ну действий. ¹ Чаще всего она служит своего рода фоном, на котором развертываются действия динамического порядка.

ПРИМЕР: Dü n sabah bir kitap okuyordum. Derken telefon ç aldı.

— Вчера утром я читал книгу Вдруг зазвонил телефон,

Форма -yordu всегда переводится на русский язык формой прошедшего времени несовершенного вида. Однако прошед­шее время несовершенного вида может соответствовать как ту­рецкому определенному имперфекту (-yordu), так и прошедшему категорическому времени (-di).

Схематически соотношение между русским прошедшим вре­менем совершенного и несовершенного видов и турецкими вре­менами на -di и на -yordu может быть изображено следующим образом:

⇐ Предыдущая19202122232425262728Следующая ⇒

Поделиться: